Startpagina / Samenvattingen / Class notes - basisopleiding apothekersassistente / geneesmiddel-werking-stof

Toedieningswegen en -vormen

Q: Wat is een geneesmiddel (farmacon, product, preparaat of substantie)?

Geneesmiddel = een middel ter voorkoming of genezing van een bepaalde aandoening of ziekte.

Q: Wat is een merknaam (spécialité)?

Merknaam (spécialité) = een preparaat waarop de fabrikant patent heeft. Onder deze naam mag alleen het geneesmiddel worden verhandeld dat van die specifieke fabrikant afkomstig is. (Achter zo'n merknaam wordt een R in een cirkel geplaatst)

Q: Welke wegen van toediening zijn er?

* Lokale toediening = als het geneesmiddel plaatselijk (lokaal of topisch) wordt toegepast. * Systemische toediening = zorgt ervoor dat het geneesmiddel meteen in de bloedbaan terechtkomt, waarna het wordt getransporteerd naar de plaats van werking.

Q: Wat is de meest voorkomende en vrij simpele toedieningsweg?

Dit is de orale toedieningsweg, omdat het geneesmiddel de slokdarm en het maag-darmkanaal passeert en voor het belangrijkste deel opgenomen wordt in de dunne darm. Na de passage via de darmwand wordt het bloed naar de lever gevoerd en in de lever wordt het geneesmiddel gemetaboliseerd (omgezet).

Q: Welke soorten tabletten zijn er?

* zuigtablet = tablet om op te zuigen * smelttablet = tablet voor onder de tong en wordt na smelting doorgeslikt * bruistablet = tablet wat opgelost moet worden in water. (stoffen reageren met elkaar zodra ze in aanraking komen met water) * kauwtablet = tablet is om op te kauwen en wordt niet met water ingenomen. (werkzame stof wordt snel door het mondslijmvlies en de maag opgenomen. * sublinguale tablet = tabletten die men onder de tong laat smelten tot deze is opgenomen. Het wordt niet doorgeslikt.

63 belangrijke vragen over Toedieningswegen en -vormen

Waarom moeten de toedieningsweg en de toedieningsvorm onderling goed afgesteld zijn?

Dit is om het geneesmiddel optimaal te laten werken en dat het geneesmiddel snel, gemakkelijk en in de juiste hoeveelheid op de plaats van werking komt.

Wat is een geneesmiddel (farmacon, product, preparaat of substantie)?

Geneesmiddel = een middel ter voorkoming of genezing van een bepaalde aandoening of ziekte.

Wat is een merknaam (spécialité)?

Merknaam (spécialité) = een preparaat waarop de fabrikant patent heeft. Onder deze naam mag alleen het geneesmiddel worden verhandeld dat van die specifieke fabrikant afkomstig is. (Achter zo'n merknaam wordt een R in een cirkel geplaatst)

Wat voor informatie wordt gegeven over geneesmiddelen met een merknaam met een R in een cirkel erachter? En aan wie?

Dit geeft informatie aan de groothandels, apothekers(-assistenten) en patiënten over het patent en de productierechten die de fabrikant op het product heeft.

Wat zijn voordelen van lokale toediening?

* Het geneesmiddel kan meteen op de plaats van werking worden aan- of ingebracht.
* Het geneesmiddel passeert op deze manier geen andere organen.
* Het zal minder bijwerkingen geven.

Welke wegen van toediening zijn er?

* Lokale toediening = als het geneesmiddel plaatselijk (lokaal of topisch) wordt toegepast.
* Systemische toediening = zorgt ervoor dat het geneesmiddel meteen in de bloedbaan terechtkomt, waarna het wordt getransporteerd naar de plaats van werking.

Wat zijn voordelen van een naaldloze injectiespuit?

* is minder pijnlijk.
* het geneesmiddel bereikt de juiste diepte onder de huid.

Waarom moeten tabletten en capsules met ruim water worden ingenomen?

Tabletten en capsules moeten met ruim water worden ingenomen, omdat het anders in de slokdarm kan blijven steken en dan irritatie kan opwekken, wat dan tot een ontsteking kan leiden.

Wat is de meest voorkomende en vrij simpele toedieningsweg?

Dit is de orale toedieningsweg, omdat het geneesmiddel de slokdarm en het maag-darmkanaal passeert en voor het belangrijkste deel opgenomen wordt in de dunne darm. Na de passage via de darmwand wordt het bloed naar de lever gevoerd en in de lever wordt het geneesmiddel gemetaboliseerd (omgezet).

Welke soorten tabletten zijn er?

* zuigtablet = tablet om op te zuigen
* smelttablet = tablet voor onder de tong en wordt na smelting doorgeslikt
* bruistablet = tablet wat opgelost moet worden in water. (stoffen reageren met elkaar zodra                                 ze in aanraking komen met water)
* kauwtablet = tablet is om op te kauwen en wordt niet met water ingenomen. (werkzame                                       stof wordt snel door het mondslijmvlies en de maag opgenomen.
* sublinguale tablet = tabletten die men onder de tong laat smelten tot deze is opgenomen.                                                Het wordt niet doorgeslikt.

Wat zijn tabletten of dragees met gereguleerde afgifte?

Deze tabletten of dragees zijn zo ontworpen dat er geleidelijk werkzame stof wordt afgegeven.
Deze tabletten hebben een toevoeging aan de naam: Bv. MGA = met gereguleerde afgifte.

Welke synoniemen zijn er voor MGA (= met gereguleerde afgifte)?

* MVA = met vertraagde afgifte
* TR = time release
* CR = controlled release
* OROS = Osmotic Release Oral System (osmotische afgifte via het orale systeem)

Wat is het voordeel van dat de hoeveelheid geneesmiddel die de tablet vrijgeeft, wat in een constante hoeveelheid wordt afgegeven (afhankelijk van het gewenste effect)?

Het voordeel is, dat er invloed kan worden uitgeoefend op de mate van afgifte van de werkzame stof.
Dit gaat ten gunste van geneesmiddelen met een smalle therapeutische breedte, oftewel geneesmiddelen met een klein verschil tussen toxische dosis en te weinig geneeskracht om effectief te zijn. Bv. Selokeen R ZOC (bloeddrukverlager)

Welke achtervoegsels, die op de verpakking van een product aangeven dat het om een geneesmiddel gaat met gereguleerde afgifte, zijn er?

* Retard: Adalat retard R in cirkel
* Mga: Tramagetic R in cirkel, tramadol met gereguleerde afgifte
* Durette: Kalium Durettes
* Long acting: Theolair R in cirkel Long Acting
* Contin (Continue): MS Contin R in cirkel
* CR (Controlled Release): Medikinet R in cirkel CR
* Chrono: Depakine R in cirkel Chrono
* XR (eXtended Release): Tildiem R in cirkel XR
* OROS (Oral Release Osmotic System): Adalat R in cirkel OROS
* ZOC (Zero Order Control): Selokeen R in cirkel Zoc
* SR (Slow Release): Klacid R in cirkel SR
* HBS (Hydrodynamically Balanced System): Madopar R in cirkel HBS

Waarom worden dragees of capsules maagsapresistent (MSR) gemaakt?

Dit is: * om de werkzame stof te beschermen tegen de werking van het maagzuur
* om de maag te beschermen tegen de werkzame stof.

Hoe werken de maagsapresistente tabletten?

De tabletten moeten heel worden doorgeslikt.
Het geneesmiddel ontdoet zich pas van de maagsapresistente laag, zodra deze zich in de darm bevindt.
In de darm is de zuurgraad (pH-waarde) hoger dan in de maag.
Het helmlaagje reageert hierop en lost op in de darm.
De tablet of capsule laat in de darm de werkzame stof vrij, zodat deze via de darmwand in de bloedbaan wordt opgenomen (systemisch) of in de darm tot werking komt (lokaal).

Welke zelfzorgmiddelen zijn er voor het oog?

* kunsttranen, om het oog vochtig te houden
* oogspoelingen/wassingen (collyria) bij irritatie
* oogdruppels bij allergie
* contactlensvloeistof

Hoe gebruik je oogdruppelflesjes en oogzalven/gel?

Oogdruppelflesje: het tuitje gebruiken als druppelaar door er zacht in te knijpen.
Oogzalven/gel: * de substantie druppelt er vanzelf uit; je hoeft er niet in te knijpen.
* gebruiken voor het slapen gaan, ivm vermindert gezichtsvermogen.

Welke zelfzorgmiddelen zijn er tegen de klachten aan de bovenste luchtwegen, neus en keelholte?

* neusdruppels
* neussprays
* balsems
* stoomdruppels
* stoomcapsules

Wat kun je gebruiken bij een verstopte neus?

* zoutwaterdruppels (= zout in opgeloste vorm, dat ervoor zorgt dat het neusslijm oplost.)
* neusspray of druppels met xylometazoline. (mogen niet langer gebruikt worden dan 7 dagen ivm bijwerkingen.)

Waarom wordt stomen met levomenthol afgeraden door sommige artsen?

* de slijmvliezen kunnen er door geprikkeld raken.
* de klachten niet verdwijnen.
* de klachten kunnen verergeren.
* mogen niet gebruikt worden door kinderen jonger dan 2 jaar ivm ademstilstand.

Welke methode kun je bij de onderste luchtwegen en de longen gebruiken?

De inhalatiemethode

Bij wie ligt de verantwoordelijkheid van het juiste gebruik van de inhalatiemedicatie?

Bij de patiënt: het juiste gebruik van de inhalatiemedicatie.
Bij de apothekers(assistenten): een juiste instructie vóór de verstrekking van de inhalatie.

Wat is de algemene instructie voor inhalatie voor de patiënt?

* Was vooraf de handen.
* Controleer de medicatie op houdbaarheid.
* Ga rechtop zitten.
* Bij dosisaerosol/autohaler: schud voor gebruik.
* Buig het hoofd licht achterover.
* Adem eenmaal diep in en uit, blaas niet in het apparaat.
* Adem een deel uit (niet alles) en inhaleer (rustig en krachtig) via de inhalator.
* Houd de adem 5 tot 10 tellen vast, al naar gelang het effect van het geneesmiddel.
* Adem langzaam uit door de neus.
* Spoel de mond na gebruik van de ontstekingsremmer, reinig de keel door de 2e slok door te slikken.

Wat is belangrijk voor de apothekers(-assistenten) bij de instructies van inhalatoren?

* Controleren of de patiënt het hulpmiddel in het dagelijks gebruik goed kan hanteren.
* Laat de patiënt het voordoen of het lukt.
* Aanleren van een goede inhalatietechniek (ontstekingsremmende inhalatoren), ter voorkoming van vervelende bijwerkingen. Na de eerste slok de mond spoelen en uitspugen, de tweede slok na spoeling doorslikken. (dit voorkomt een geïrriteerde keel en heesheid en schimmelinfecties in de keel.)
* Ter voorkoming van schimmelinfecties adviseren de mond en keel goed vochtig te houden door zuigtabletten te gebruiken.
* Uitleg over hoe de inhalator schoon te maken.
* Uitleg over waar de inhalator te bewaren.

Wat is een cyclohaler/handihaler?

Een cyclohaler/handihaler = een inhalator waarin een capsule wordt geplaatst. (na gebruik de capsule eruit halen)

Wat is een vloeistofinhalator/vernevelaar?

Een vloeistofinhalator/vernevelaar = inhalator die ervoor zorgt dat de oplossing met de werkzame stof via verneveling kan worden ingeademd. De nevel wordt ingeademd mbv een mondstuk (neus- of mondmasker), waardoor het geneesmiddel in de juiste dosering in de lagere luchtwegen terechtkomt.

Wat kan een vernevelaar bevatten, voor wie is het geschikt en wat zijn de voordelen?

De vernevelaar kan bevatten een: * ontstekingsremmer
                                                            * luchtwegverwijder
                                                            * antibiotica
Geschikt voor: * kinderen
                           * ouderen
Voordelen: Er kan rustig en een langere tijd in- en uit- worden geademd.

Wat zijn nadelen van een vernevelaar?

* het is duur.
* het maakt geluid.
* is niet handig voor transport.
* er is een zware accu nodig.
* het neemt veel tijd in beslag.
* het gebruik ervan moet nauwkeurig geïnstrueerd worden om het risico van verkeerd gebruik te voorkomen.
* kan gele uitslag op meubels geven.
* bij niet hygiënisch gebruik kan het een infectie veroorzaken.

Welke soorten huidmiddelen zijn er?

* crème (tegen ontstekingen, infecties, eczeem en psoriasis)
* zalf (tegen ontstekingen, infecties, eczeem en psoriasis bij zeer droge, schilferende huid)
   Zalf hecht niet aan mondslijmvlies, omdat het meer water bevat om te kunnen hechten
* gel (gebruikt bij behaarde huiddelen, nattende huidaandoeningen of jeuk)
   Gel hecht goed aan de slijmvliezen en hebben de voorkeur bij gebruik op het mondslijmvlies
* lotion
* aanstipvloeistof = een oplossing om kleine aandoeningen op de huid te behandelen. (bij bv                                           wratten of aften in de mond)

Welke soorten zalven zijn er?

* Verkoelende zalven (koelzalf/Unguentum Leniens FNA)
* Waterhoudende zalven (FNA/Unguentum Aquosum FNA) hebben een watercomponent die na het insmeren verdampt, waardoor de zalf een verkoelend effect op de huid heeft.
* Beschermende zalven

Wat zijn pasta of smeersels, zoals zinkoxidezalf?

Pasta of smeersels = dikke huidpreparaten waarbij veel werkzame stof met de basisbestanddelen is verwerkt.
Het geeft een beschermlaag en werkt door de zink voornamelijk samentrekkend (adstringerend) en indrogend.
Worden gebruikt bij nattende aandoeningen.

Waarom de huid afdekken na het aanbrengen van pasta en smeersels?

* Voor een goede wondbescherming
* Goede inwerking van het geneesmiddel
* Voor het beschermen van de kleding (Zink geeft vlekken op kleding die er niet meer uit kunnen)

Welk advies moet je geven bij het gebruik van crèmes en zalven met corticosteroïden?

* niet te veel en te lang gebruiken, ivm huidverdunning als bijwerking.
* dun aanbrengen om de bijwerkingen te beperken.
* intermitterend gebruiken (met een tussenpoos van 2 á 3 dagen) om de bijwerkingen te beperken.
* na gebruik de handen wassen.

Wanneer worden neuszalven voorgeschreven en hoe gebruik je het?

Neuszalven worden voorgeschreven bij uitdroging of huidinfectie van het neusslijmvlies.
(bij zelfzorg: Nisita R in cirkel bij uitdroging of Bactroban R in cirkel bij bacteriële huidinfectie)

Gebruiksvoorschrift: de zalf met de pink in beide neusgaten aanbrengen, waarna de neusvleugels licht worden dichtgeknepen om de zalf te masseren.
Niet langer gebruiken dan 5-7 dagen om bacterieresistentie (ongevoeligheid voor bacteriën) tegen te gaan.

Wat kan een advies zijn voor het aanstippen van wratten?

Rond de plaats van de wrat vaseline of een vetlaagje aanbrengen, zodat de vloeistof niet in aanraking komt met de gezonde huid.

Wat voor soort geneesmiddel wat cutaan wordt aangebracht kan een lokale, maar ook een systemische werking hebben?

Pleisters met een werkzame stof, bv Fentanyl pleisters, die pijnstillend werken of estradiolpleisters, die een hormonale werking hebben.

Noem adviezen bij het gebruik van pleisters met werkzame stof?

* ze mogen niet langer blijven zitten dan 2 á 3 dagen.
* dienen geplakt te worden op een plaats waar de huid het minst beweegt en onbehaard, maar ook schoon, droog en afgekoeld is.
* ze mogen niet worden doorgeknipt of beschadigd.
* er mogen geen crèmes, zalven of lotions worden gebruikt op de plaats waar een pleister wordt geplakt.
* pleisters moeten uit de zon worden gehouden.
* de huid moet intact zijn, anders kan het een nadelig plaatselijk effect hebben.
* de pleister moet gedurende 1 minuut goed worden aangedrukt.
* verwissel de pleister op vaste momenten.
* plak de nieuwe pleister op een andere plaats.

Welke pleisters met verschillende werkzame stoffen zijn er leverbaar?

* oxybutynine pleisters (ontspant de spieren van de blaas en urinewegen): bij urine- incontinentie
* scopolamine pleisters (voorkomt misselijkheid en braken): bij reisziekte en in de palliatieve zorg als slijm in de longen niet meer is op te hoesten.
* nitroglycerine pleisters (vaatverwijder) : bij angina pectoris (hartkramp).

Wat wordt voorgeschreven voor een inwendige aambei en wat voor een uitwendige?

Voor een inwendige aambei wordt de zetpil voorgeschreven, waar lidocaïne in zit, die zorgt voor een pijnstillende en verdovende werking, maar ook tegen de jeuk. De zinkoxide en Bismuthsubnitraat hebben een licht adstringerende werking en doen de aambei slinken.
Voor de uitwendige aambei wordt de crème voorgeschreven, wat verzachtend en jeukstillend werkt.

Wat zijn de nadelen van zetpillen tov crèmes bij het bestrijden van aambeien?

* De zetpil heeft een systemisch effect.
* Meer kans op bijwerkingen dan dat de werkzame stof op de plaats van werking terechtkomt.

Op welke basis zijn zetpillen/klysma's gemaakt?

* waterbasis: lost op door het darmslijmvlies, waardoor de werkzame stof vrijkomt.
* vetbasis: zorgt ervoor dat de zetpil smelt na inbrenging en de werkzame stof kan worden opgenomen door de darmwand.

Welke tips geef je mee voor een juist gebruik van een zetpil?

* Open de stripverpakking van boven.
* Bevochtig het puntje van de torpedo.
* (Laat kinderen liggen met opgetrokken knieën.)
* Duw zacht op de platte achterkant.
* Knijp de billen even samen.
* Was de handen na het inbrengen.

Welke volumina van klysma's zijn er?

* Rectiolen (van 3 tot 5 ml)
* Klysmaflacons (100 tot 150 ml)

Waarvoor kunnen klysma's in de vorm van rectiolen gebruikt worden?

Klysma's in de vorm van rectiolen kunnen gebruikt worden als:
* laxans tegen obstipatie, icm glij- en weekmiddelen. (Microlax R in cirkel)
* anti-epilepticum (Diazepam/Stesolid R in cirkel rectiole)

Hoe werken vaginale crèmes en zalven?

De zalf of crème bevat een werkzame stof met een antibacteriële werking en wordt inwendig mbv een applicator ingebracht. Bij voorkeur voor het naar bed gaan, omdat het medicijn het beste werkt in liggende houding.

Waarvoor worden vaginale ovules/tabletten voorgeschreven?

Vaginale ovules/tabletten worden voorgeschreven bij:
* vaginale aandoeningen
* schimmels
* soa
* infecties

Wat is de gebruiksaanwijzing voor vaginale ovules/tabletten?

De ovule/tablet moet hoog en vóór de nacht ingebracht worden, om goed te laten inwerken.
Bij infectie gaat het om een kuur en die moet helemaal afgemaakt worden.
Niet gebruiken bij latexpessaria of -condooms, want die zijn daar niet tegen bestand.
In geval van soa moet de partner ook behandeld worden, of geen seksueel contact hebben.
Tegen een vaginale schimmelinfectie, zoals vulvovaginale candidiasis kan Gynomyk R in cirkel vaginale ovule of crème gebruikt worden.
Bij Flagyl R in cirkel kan de urine een donkerbruine kleur geven.

Hoe kun je het beste de vaginale ovule/tabletten inbrengen?

* Breng de tablet hoog in de vagina in dmv het inbrengstaatje, terwijl de patiënt op haar rug ligt.
(Ze kan ook beter geen seksueel contact hebben tijdens de kuur om de werkzame stof goed te laten inwerken en het lichaam rust en kans op herstel te geven.)

Welke soorten vaginale anticonceptie zijn er?

* spiraaltje (max. 5 jaar)
* vaginale ring (max. 3 weken)
* Implanon R in cirkel, plug die onder de huid, in de bovenarm, ingebracht wordt, (max. 3 jaar)

Wat zijn parenterale toedieningen?

* injecties
* infusen (geneesmiddel opgelost in zout, NaCl, of glucose, suiker-in-wateroplossing, waarmee de infuuszak is gevuld.
* transdermaal (fentanylpleister)

Welke patiënten kunnen, na instructie, zichzelf subcutaan injecteren?

Patiënten met:
* Diabetes type 2
* trombose (heparine)
* na ontslag uit het ziekenhuis
* reuma (corticosteroïden)

Wat is een depotinjectie en wat is het voordeel?

Een depotinjectie = een injectie die in de bilspier wordt gegeven. Bv voor mensen met een psychose of met een bijenallergie.
Het voordeel is dat het 2 tot 4 weken werkt.

Wat kan ook via een injectie toegediend worden?

* zuigelingenvoeding bij de te vroeg geborenen op de neonatologieafdeling. (steriel bereid)
* cytostatica = geneesmiddelen die gebruikt worden bij de behandeling van kanker. Ze remmen de celdeling en daarmee ook de groei van tumoren.
* groeiremmer = middel dat de groei remt.

Wat kan er toegediend worden via het infuus?

* een grote hoeveelheid vocht, wat met of zonder geneesmiddel direct in de bloedbaan wordt gebracht.
* voeding, wat elekrolyten (natrium en kaliumzouten) en voedingsstoffen (vitaminen, mineralen, eiwitten, glucose en aminozuren) bevat.
* bloed- of bloedproducten

Wat zijn 2 voorbeelden van 2 verschillende toedieningswegen die zowel lokaal als systemisch effect kunnen hebben?

1. transdermale pleister = uit de pleister komt het geneesmiddel met een vaste hoeveelheid per tijdseenheid beschikbaar, waardoor de bloedspiegel van de werkzame stof een gelijkmatig beeld vertoont.
2. zetpil

Hoe kun je de werking van een EC-tablet of MGA-tablet uitleggen aan de patiënt?

EC-tabletten zijn omhulde tabletten die bestand zijn tegen het maagsap. Hierdoor doen de tabletten hun werking bv in de darm of wordt de maag beschermd tegen het geneesmiddel.
MGA-tabletten zijn tabletten waarbij het geneesmiddel langzamer wordt afgegeven. Hierdoor kan het geneesmiddel beter en langer werken.

Wat is belangrijk te vermelden bij de uitgifte van een antibioticum bv bij oorontsteking?

* Het oor beschermen tegen vuil en water
* Advies geven over reiniging van het oor
* Kuur afmaken

Wat is het verschil tussen een dosis-aerosol en een autohaler?

Voor een dosis-aerosol is een goede coördinatie en combinatie van handfunctie en inademing nodig. Op een aerosol kan ook een voorzetkamer worden geplaatst.

Bij een autohaler heb je de coördinatie en combinatie van handfuctie en inademing niet nodig. Het geneesmiddel bereikt in 1 ademteug de longen. Er kan geen voorzetkamer worden gebruikt.

Wat is het advies bij de uitgifte van dermatica met coricosteroïden?

Dun smeren/aanbrengen

Noem minimaal 2 adviezen die belangrijk zijn om te melden bij de aflevering van dermale pleisters met geneesmiddel:

1. Er zijn pleisters die niet langer dan 2 á 3 dagen mogen blijven zitten.
2. Pleisters horen te worden geplakt op een plaats waar de huid het minst beweegt en                      onbehaard, schoon, droog en is afgekoeld.
3. Pleisters mogen niet worden doorgeknipt of beschadigd.
4. Er mogen geen crèmes of lotions worden gebruikt op de plaats waar de pleister wordt                   geplakt.
5. Saunagebruik, hete baden of zonnebaden worden afgeraden.
6. Er mag wel gedoucht worden met lauw-warm water. Dit geldt ook voor het nemen van een             bad.

Waarom heeft het geen nut bij uitwendige aambeien zetpillen te gebruiken?

Zetpillen hebben een systemisch effect met meer kans op bijwerkingen dan dat de werkzame stof op plaats van werking terecht komt. Ter verlichting van klachten als pijn, jeuk en zwelling is het gebruikelijk eerder een zalf of crème te adviseren.

Welke informatie is belangrijk voor de patiënt bij aflevering van vaginaalcrème of ovule?

* De crème of zalf mag niet tijdens de menstruatie gebruikt worden.
* De crème kan ook condooms en pessaria aantasten, waardoor de anticonceptieve werking en de bescherming tegen soa kunnen worden beperkt.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

basisopleiding apothekersassistente

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.

Studiemateriaal generieke omslagafbeelding