Inleiding - Grondregels van een democratische staatsorganisatie

Question

Eerste grondregel: Wat houdt het legaliteitsbeginsel in en wat houdt dit in voor ons staatsbestel?

Answer 1

Het legaliteitsbeginsel luidt als volgt: 'Geen bevoegdheid zonder grondslag in wet of Grondwet'. Dit houdt in dat het bestuur en de rechter beide slecht hun bevoegdheden mogen gebruiken, voor zover de wet of Grondwet dat toestaat. Hierdoor bepaalt de wetgevende macht (in Nederland de regering en het parlement gezamenlijk) de grenzen waarbinnen bevoegdheden mogen worden uitgeoefend, zonder toestemming van de volksvertegenwoordiging kunnen er dus geen dwangmaatregelen door de overheid worden genomen. Het is de eerste grondregel die aan onze staatsrechtelijke praktijk ten grondslag ligt.

Answer 2

Verantwoordingsplicht van bestuurlijke organen tegenover vertegenwoordigende organen:

ministers - parlement;
gedeputeerde staten - provinciale staten;
b&w - gemeenteraad

- Het bestuurlijke orgaan moet inlichtingen verstrekken, een debat met de volksvertegenwoordiging niet ontgaan en bij verlies van vertrouwen opstappen
- De verantwoordingsplicht strekt zich ook uit tot het functioneren van ambtelijke diensten die aan het bestuursorgaan ondergeschikt zijn

Answer 3

De tweede grondregel die aan ons staatsrecht ten grondslag ligt, luidt als volgt: 'Niemand kan een bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig te zijn of zonder dat op die uitoefening controle bestaat'. Ieder orgaan staat dus onder controle van andere organen, of heeft een verantwoordingsplicht aan een ander orgaan. Deze grondregel is een aanvulling op de eerste grondregel: ook over de uitoefening van bevoegdheden binnen de wettelijke perken moet verantwoording worden afgelegd.

Answer 4

Ambtenaren met bepaalde bevoegdheden zijn verantwoording schuldig aan hun chefs. De chefs zijn op hun beurt weer verantwoordelijk voor hun gegeven instructies. Slechte vervulling van de taak van een ambtenaar kan leiden tot disciplinaire maatregelen (voor bewindspersonen geldt dit niet)

Answer 5

Toezicht op het beleid van gemeentelijke of provinciale organen.

Preventief: een lager bestuursorgaan moet voor een bepaalde handeling goedkeuring vragen aan een hoger orgaan
Regressief: een hoger bestuursorgaan kan een beslissing van een lager orgaan achteraf ongedaan maken

Deze bevoegdheden gelden ook ten aanzien van zbo's, maar een minister is daarvoor op zichzelf niet verantwoordelijk.

Answer 6

Een gezagdrager kan strafrechtelijk verantwoordelijk zijn voor zijn daden, bijvoorbeeld wanneer een minister zijn handtekening zet onder een koninklijk besluit die in strijd is met de Grondwet of andere amvb's.

Answer 7

Legaliteitsbeingsel wordt dikwijls slechts in formele zin nageleefd. Deze door regering en staten generaal gemaakte wet bevat nauwelijks inhoudelijke regels en geeft de bevoegdheid deze vast te stellen aan lagere instanties (regering of ministers..)

Burgers vinden de voor hen relevante regels dan niet in de formele wet, maar in die op de formele wet berustende- lagere voorschriften.