Startpagina / Samenvattingen / Cultuurgeschiedenis van de oudheid / koningen-macht-archonten

Staatsinstellingen, bestuur en recht - Staatsvormen in archaïsch en klassiek Griekenland

33 belangrijke vragen over Staatsinstellingen, bestuur en recht - Staatsvormen in archaïsch en klassiek Griekenland

Welke drie basale staatsvormen worden zowel in de antieke als in de moderne literatuur onderscheiden?

-monarchieën
-oligarchieën
-democratieën

Hoe moeten wij ons het koningschap voorstellen in Griekenland in de zogenaamde 'Dark Ages' (1100-900 v.Chr.)?

Is niet helemaal duidelijk:
- Legeraanvoerders en rechters
- Opvolger = oudste zoon
- Term basileus wordt door de dichter Homerus ook gebruikt om niet-koninklijke aristocraten aan te duiden
- Steeds opnieuw waarmaken van positie

Waarom kan men volgens sommige theoretici zeggen dat achter elke staatsvorm een oligarchie schuilt?

-Een monarch zal een deel van zijn macht moeten delegeren aan bestuurders, en is afhankelijk van een kleine groep raadgevers
-in een democratie zijn de meeste politici afkomstig uit een beperkte bovenlaag van hoger opgeleiden

Waar hangt de werkelijke invloed van een elite van af?

De werkelijke invloed van een elite hangt af van:
-hoe open de groep van feitelijke machthebbers is
-aan wie zij verantwoording af moet leggen
-op welke wijze zij haar positie legitimeert

In de Ilias en Odyssee zijn koningen de norm en dit weerspiegelt de situatie in Griekenland in de Dark Ages (1100-900 v.Chr.) hoe moeten wij ons dit koningschap voorstellen

Aan de ene kant vorsten die functioneren als legeraanvoerders en rechters die opgevolgd worden door hun oudste zoon.
Aan de andere kant wordt de term basileus gebruikt om de niet-aristocratische vrijers van Penelope aan te duiden wat erop wijst dat vorsten telkens weer hun positie moesten waarmaken

Wat is de gerousia in de hellenistische tijd van Sparta?

Een Raad van Ouden, waarin de twee koningen en 28 burgers van 60 jaar en ouder zitting hadden. De macht van de koningen werd ingeperkt door deze gerousia.

Waarom is het moeilijk om het homerische koningschap uit de ‘Dark Ages’ (1100-900) nader te duiden en aan een specifieke periode te koppelen?

-De Ilias en de Odyssee zijn het eindpunt van een orale traditie, waarin elementen uit verschillende perioden opgenomen zijn.
-de term Basileus wordt in de Ilias en de Odyssee zowel voor koningen gebruikt (die tevens legeraanvoerders en rechters zijn) als voor niet-koninklijke aristocraten (de vrijers van Penelope)

Wat is een groot probleem als men de Ilias en Odyssee wil gebruiken

Deze boeken vormen het eindpunt van een orale traditie waarin elementen uit verschillende perioden voorkomen

Was het koningschap in de 'Dark Ages' erfelijk?

Er zijn sterke aanwijzingen dat koningen uit die periode hun positie steeds weer moesten bevestigen, hoewel zij normaal gesproken door hun oudste zoon opgevolgd werden.

Vanaf de archaïsche tijd zijn koningen een uitzondering, hierop vormt Sparta tot diep in de hellenistische tijd een uitzondering hoe werd Sparta bestuurd

Door 2 koningen die vooral als legeraanvoerders actief waren
Raad van Ouden (gerousia) deze nam de belangrijkste beslissingen en hierin zaten naast de koningen 28 burgers van 60 jaar en ouder
Volksvergadering, deze functioneerde als klankbord
College van 5 eforen, belangrijke rol in de rechtspraak en kon de koningen tot verantwoording roepen

Bij wie berustte in Athene de macht aan het begin van de zevende eeuw v.Chr.?

Bij een college van drie 'archonten'.
Bij één van deze archonten lag het militaire opperbeval, de polemarchos.
Verder traden alle archonten op als rechters en vervulden zij religieuze taken. Eén archont werd aangeduid als de archon basileus. De drie archonten werden telkens voor één jaar gekozen, maar alleen leden van een beperkt aantal adellijke families kwamen hiervoor in aanmerking.

Vanaf de archaïsche tijd (700-480) zijn monarchen in Griekenland een zeldzaamheid. Wat is de uitzondering?

Sparta, waar tot diep in de hellenistische tijd 2 koningen / legeraanvoerders waren
-De gerousia (Raad van Ouden) nam de meeste belangrijke beslissingen en beperkte zo de macht van de koningen.
-Het college van 5 eforen vervulde een belangrijke rol in de rechtspraak en kon de koningen ter verantwoording roepen.
-De Volksvergadering functioneerde vooral als klankbord

Als men de gerousia als oligarchisch element beschouwt en de volksvergadering en eforaat als democratische elementen kan men standpunt verdedigen dat Sparta vanaf de 7de eeuw v.Chr. over een gemengde constitutie beschikte. Alle volwassen burgers werden als gelijken (homoioi) beschouwd. Wat betekende dit in beginsel

Iedere mannelijke burger kwam in aanmerking voor het lidmaatschap van de oligarchische Raad van Ouden mits hij een bepaalde leeftijd had

Waarom kan men zeggen dat Sparta vanaf de 7e EvC over een ‘gemengde constitutie’ beschikte, en wat is de kanttekening daarbij?

-Gemengde constitutie: men kan de gerousia als oligarchisch element zien en volksvergadering + eforaat als democratische elementen
-Kanttekening: in theorie werden alle volwassen burgers van Sparta als homoioi (gelijken) beschouwd (dus iedere mannelijke burger boven de 60 kon lid worden van de gerousia)

In de archaïsche tijd waren de koningen in Athene verdwenen, hoe was het bestuur van Athene opgebouwd

College van drie archonten, hoogste politieke macht met een onderlinge taakverdeling: één was verantwoordelijk voor het militaire opperbevel polemarchos. Alle archonten traden op als rechter en zij hadden religieuze taken. Zij werden gekozen voor een jaar uit een beperkt aantal adellijke families
Areopagus, adviescollege van adellijke leiders, deze raad controleerde de archonten en had een functie in de rechtspraak, na afschaffing van de bloedwraak (621 v.Chr.) behandelden zij alle moordzaken
Volksvergadering die in het begin amper invloed had

Welke ontwikkeling zien we in het politieke systeem van Athene vanaf de vroege zesde eeuw v.Chr.?

Het archonaat van Solon (594 v.Chr.) introduceerde een systeem van vier vermogensklassen:
1/2 = minimaal 500 medimnoi graan, hieruit werden de archonten gekozen.
3 = boeren die beschikten over een span ploegossen.
4 = alle andere burgers.

Het politiek systeem in Athene bleef niet zo stabiel als in Sparta, vanaf het begin van de 6de eeuw v.Chr. wordt een eerste belangrijke stap tijdens het archontaat van Solon gezet, welke en wat was de oorzaak

Veroorzaakt door toenemende sociale spanningen introduceerde hij het systeem van 4 vermogensklassen

Waarom waren Solons hervormingen van fundamenteel belang?

Omdat er door het introduceren van de vier vermogensklassen in theorie een einde aan het machtsmonopolie van de oude geboorteadel kwam.

Wie en wat waren de Atheense archonten?

-Zij traden op als rechters en vervulden religieuze taken.
-De polemarchos, een van de 3 archonten, was opperbevelhebber
-De Archon Basileus, een van de 3 archonten, was de hoogste magistraat (doodstraffen) en religieus leider.
-In de 7e EvC werden de archontes telkens voor 1 jaar gekozen uit (een beperkt aantal) aristocratische families (Eupatridae).
-Na Solon’s hervormingen in 594 werden zij uit vermogende families gekozen (pentakosioimedimnoi – ‘vijfhonderdschepelmannen’: de rijkste van de 4 bevolkingsgroepen) (Wiki).

Hoe waren deze vermogensklassen ingedeeld

Hoogste twee bestonden uit diegenen die een jaarlijks inkomen van 500 medimnoi (schepels=+/- 20.000 kilo) graan hadden en uit diegenen die eigenaar waren van een paard
Derde boeren die over een span ploegossen beschikten
Vierde overige burgers en laagste klasse

Wat was de meest revolutionaire maatregel van Solon

De archonten werden voortaan uit de twee hoogste vermogensklassen gekozen

Kan men in de 7e-eeuwse term Archon Basileus een relict van het oude koningschap van vóór de archaische tijd zien?

Het is verleidelijk, maar de brede betekenis van de term basileus maakt deze conclusie wankel.

Hoe kreeg Clisthenes in 508 - 507 v.Chr. de meerderheid van de Atheense bevolking op zijn hand?

Door een ingrijpend programma van politieke hervormingen te lanceren. In de kern hield dit programma in dat een belangrijk deel van de politieke macht werd verlegd naar de volksvergaderingen (ekklesia) en naar een raad van 500 burgers (boule) die als dagelijks bestuur van de polis Athene ging functioneren.

Wie waren de leden van de Areopagus en wat deden zij?

-De leden van Areopagus werden ook telkens voor 1 jaar gekozen uit (een beperkt aantal) aristocratische families (Eupatridae).
-Deze raad controleerde de archontes en had ook een functie in de rechtspraak. Na 621 (afschaffing van de bloedwraak) werden bijvoorbeeld alle moordzaken door de Areopagus behandeld.

Terwijl het politieke systeem in Sparta vanaf het midden van de 7eE weinig veranderde, introduceerde archont Solon in Athene een nieuw systeem. Welk?

Solon (640-560) introduceerde een systeem van 4 vermogensklassen
1e en 2e klasse: diegenen met een jaarlijks inkomen boven 500 schepel graan, en degenen die eigenaar van een paard waren
3e klasse: eigenaar van een span ploegossen
4e klasse: alle andere burgers

Na het archontaat van Solon ontbrande een stijd om de macht tussen de rivaliserende aristocratische facties. Rond 560 v.Chr. slaagde Pisistratus erin om een alleenheerschappij te vestigen die door de Grieken wordt aangeduid met het woord tyrannis, anders dan nu heeft deze Griekse term niet altijd een negatieve lading. Wat is de oorspronkelijke betekenis van deze term

Een alleenheerser die met militaire middelen aan de macht gekomen was, hij werd ondersteund door zijn eigen regionale achterban en meestal was er hulp van bevriende aristocraten uit andere delen van Griekenland

Wat was het effect van Solon’s revolutionaire maatregel, en welke kanttekening kan men daarbij plaatsen?

-Effect: er kwam een einde aan het machtsmonopolie van de geboorteadel.
-Kanttekening: de overgang was waarschijnlijk heel geleidelijk omdat in de praktijk de meeste aristocraten tot de eerste 2 vermogensklassen behoorden.

Pisistratus wist zich tot zijn dood te handhaven en zijn macht over te dragen aan zijn twee zonen. De ene werd na een ruzie vermoord en de andere verjaagd. Hierna begint weer een nieuwe factiestrijd, toen Clisthenes het onderspit dreigde te delven lanceerde hij (508-507 v.Chr.) een ingrijpend programma van politieke hervormingen waarmee hij de meerderheid van de Atheners achter zich kreeg. Wat hield de kern van dit programma in

Een belangrijk deel van de de politieke macht werd verlegd naar de volksvergadering (ekklêsia) en naar de raad van 500 burgers (boulê) die als dagelijks bestuur van de polis Athene ging functioneren

Was er sprake van een vreedzame en lineaire overgang van een oligarchie (op- geboorte-gebaseerd via op-rijkdom-gebaseerd) naar een democratie in de 5eE toen het archontaat ook voor leden van de 3e klasse werd opengesteld?

-Nee, na Solon’s archontaat ontstond een felle machtsstrijd tussen rivaliserende aristocratische facties
-Rond 560 vestigde factieleider Pisistrates een alleenheerschappij: hij werd tiran (tyrannis)

Wat betekent de Griekse term ‘tiran’?

-Een ‘Tiran’ (tyrannis) was oorspronkelijk de technische term voor een ‘alleenheerser’ die met militaire middelen aan de macht gekomen was.
-Zijn achterban bestond uit regionale welgestelde burgers en bevriende aristocraten, ws. in ruil voor hoge bestuursfuncties
-Tirannen hadden een wankele machtsbasis en moesten vaak het veld ruimen wanneer de lokale aristocratie zich tegen hen verenigde.

Wat weten wij van Pisistrates in zijn tijd als tiran?

Weinig, de bronnen zijn schaars. Wat wij wel weten:
--hij liet de staatsinstellingen van Athene volledig intact
--hij wist zich tot aan zijn dood als tiran te handhaven
--hij droeg de macht over aan zijn 2 zonen
--hij verstrekte goedkope leningen aan de boerenbevolking van Attica (populariteit??)

De factiestrijd die Pisistrates’ zonen verjoeg, werd gewonnen door Clisthenes doordat hij ingrijpende politieke hervormingen beloofde die hij ook doorvoerde (507). Welke hervormingen waren dat?

-De Volksvergadering (ekklesia) én de ‘raad van 500 burgers’ (boulê) kregen een belangrijk deel van de politieke macht
-De boulê ging al als dagelijks bestuur van de polis fungeren

Wat was de betekenis van Clisthenes’ hervormingen?

Hiermee werd de klassieke Atheense democratie geboren.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Cultuurgeschiedenis van de oudheid | 9789040077722 | Nathalie de Haan, et al

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.