Startpagina / Samenvattingen / Cultuurgeschiedenis van de oudheid / oudheid-studie-universiteiten

De oudheid na de oudheid - De receptie van de klassieken in de Middeleeuwen - De renaissance van de twaalfde eeuw, de scholastiek latere middeleeuwen

31 belangrijke vragen over De oudheid na de oudheid - De receptie van de klassieken in de Middeleeuwen - De renaissance van de twaalfde eeuw, de scholastiek latere middeleeuwen

De twaalfde eeuw was voor Europa een zeer dynamische tijd, met belangrijke vernieuwingen en impulsen. Welke verandering met name was belangrijk voor de receptie van de klassieken (3)?

-De verandering in het onderwijs: dit verplaatste zich van de kloosters naar de kathedraalscholen waar geen monniken maar buiten-kloosterlijke geestelijken doceerden.
-De studenten waren aspirant-geestelijken maar ook jongens die een loopbaan in bestuur of handel ambieerden
-Het hele gamma van de tot de oudheid teruggaande schoolvakken werd er gedoceerd, geordend als de 7 artes liberales (vrije kunsten)

Op de stads- en kathedraalscholen werd het tot de oudheid teruggaande vakken gedoceerd geordend als de 7 vrije kunsten, waaruit bestond het leerlingenbestand

aspirant-geestelijken
leerlingen die een loopbaan in handel en bestuur ambieerden

Sommige kathedraalscholen groeiden uit tot ware centra van geleerdheid. Waar was de kathedraalschool van Chartres om beroemd?

Om de studie van de logica

Wat zijn de oudste universiteiten van het christelijke Europa?

- Bologna 1088, gespecialieerd in de studie van canoniek en Romeins recht
- Parijs 1200, vormde zich langzaam rond de beroemde leraar en logicaspecialist Petrus Abelardus
- Salerno
- Napels
- Oxford
- Cambridge

In deze tijd ontstonden ook de eerste universiteiten, op welke wijze waren deze in het begin georganiseerd

Kleinschalige en informele organisaties geformeerd rond één beroemde geleerde

Naast de kathedraalscholen ontwikkelden zich in de elfde en twaalfde eeuw ook de universiteiten.
Hoe ging die ontwikkeling (2)?

-Aanvankelijk waren het vooral kleinschalige en informele organisaties, soms rond één geleerde die toehoorders van heinde en verre trok
-Later werden het gespecialiseerde centra van studie en onderwijs, gesteund door wereldlijke en geestelijke overheden

De universiteiten ontwikkelden zich als snel tot gespecialiseerde centra van studie en onderwijs gesteund door wereldlijke en geestelijke overheid, wanneer en waar werd de oudste universiteit gesticht en waarin was deze gespecialiseerd

1088 in Bologna gespecialiseerd in studie van canoniek en Romeins recht

Wat zijn de oudste universiteiten in het christelijke Europa* (6)?

-Bologna (1088): specialiteit canoniek en Romeins recht
-Parijs (1150): specialiteit logica (Petrus Abelardus 1079-1142)
-Salerno (1173): specialiteit medicijnen
-Napels (1224): specialiteit filosofie en theologie (Thomas van Aquino 1225-1274)
-Oxford (1167)
-Cambridge (1209)
*De islamitische universiteit van Cordoba bestond al langer (10eE)

Wat hebben theologen met beulp van de scholastieke methode geprobeerd?

De geloofswaarheden rationeel te onderbouwen, een probleem dat ook al de Arabische filosoof Ibn Sina/Avicenna had beziggehouden.
Thomas van Aquino - De godsbewijzen

Petrus Abelardus (1079-1142, Parijs) was een van de eersten die de ‘scholastieke methode’ toepaste in zijn onderwijs. Wat verstaan we daaronder (2)?

-Rationeel redeneren op basis van Aristoteles’ logica (basisvorm: syllogisme*)
-Met deze methode werden allerlei vraagstukken, maar vooral de vraag naar het wezen van de dingen en van God onderzocht.
*redenering die bestaat uit 3 proposities (twee premissen en een conclusie) die ieder bestaan uit een subject, een predicaat en een middenterm) (wiki)

Wanneer werd het Grieks weer op enige schaal gekend en bestudeerd?

De vijftiende eeuw

Universiteit van Parijs was gevormd rond de leraar en logicaspecialist Petrus Abelardus (1079-1142), hij paste als eerste de z.g. scholastieke methode toe, verklaar

Methode van rationeel redeneren met behulp van de logica van Aristoteles, hiermee werden vraagstukken, maar vooral vraag naar wezen van dingen en God onderzocht.

Wat vormde een belangrijke stimulans voor de methode van Petrus Abelardus

De logische werken van Aristoteles met name zijn Analytica Posteriora waarin zijn kenleer beschreven wordt die door Arabische vertalingen beschikbaar gekomen waren

Hoe ontwikkelde de bestudering van de Griekse taal en cultuur zich na de middeleeuwen (3)?

-Na de val van Constantinopel in 1453 nam de kennis van het Grieks weer toe (door de komst van talrijke Griekse geleerden naar het westen), en konden de Griekse schrijvers in de originele taal bestudeerd worden
-De Venetiaanse drukker Aldus Manutius (1449-1515) drukte als eerste Griekse teksten en is daardoor van groot belang geweest voor de verspreiding van de kennis daarvan
-Pas na het einde van het renaissancehumanisme aan het begin van de 17eE kwam, door de professionalisering van de klassieke studiën, de wetenschappelijke studie van de Griekse taal en cultuur goed op gang

Het Romeinse recht is een ander terrein waarop in de begintijd van de universiteiten met veel verve is gewerkt, in het licht van de bestaande maatschappelijke behoeftes. Hoe ontwikkelde het gebruik van het Corpus Juris Civilis zich door de bestudering ervan (3)?

-Het werd na de oudheid aanvankelijk vooral door de kerk gebruikt in het canoniek recht, terwijl buiten de kerk het Romeinse recht vervangen werd door de rechtssystemen van de lokale gemeenschappen (vaak gewoonterecht)
-Sinds men in de 11eE in Bologna het Romeinse recht opnieuw bestudeerde had het overal in Europa een tweeledige rol:
----object van wetenschappelijke studie
----inspiratiebron bij praktische toepassingen van het recht
-Het Corpus werd door Napoleon als basis gebruikt voor zijn Code Civil (1804) en is daarmee de basis van ons hedendaagse privaatrecht

In loop van 13de eeuw werd werk van Aristoteles rechtstreeks uit het Grieks vertaald de Ethica door Robert Grosseteste (1175-1253) en Politica door Willem van Moerbeke (1215-1286) wat werd door deze vertalingen gestimuleerd

De studie en receptie van deze werken

Ook wetenschappelijke (veelal medische) traktaten uit de oudheid werden geestdriftig bestudeerd op de universiteiten en in de kloosterscholen. Welke twee mannen golden als leermeesters van de middeleeuwse artsen (2)?

1.Hippocrates (460-370)
2.Galenus (2eEnC)

Welke medische doctrine uit de oudheid behield eeuwenlang haar geldigheid en invloed?

De doctrine van de vier humores (lichaamsvloeistoffen: bloed, gele gal, zwarte gal, flegma) die de temperamenten van de mens zouden bepalen en in onbalans ziekten zouden veroorzaken

Welke werken uit de oudheid vormden de basis voor de bestudering van de natuur (3)?

-Aristoteles’ werken over dier- en plantkunde
-Claudius Ptolemaeus’ astronomische en geografische studies*
-De Naturalis Historiae van Plinius de Oudere
*Ptolemaeus was actief tussen 146 en 170, met name de Almagest en de Geografia bleven lang invloedrijk

Op welke andere gebieden werd er aan de universiteiten gestudeerd en welke leermeesters en methoden uit de oudheid vormden de basis

Medisch, Hippocrates en Galenus met de doctrine van de 4 vloeistoffen (bloed, gele gal, zwarte gal en flegma) die temperamenten van mens bepalen en in onregelmatige doses ziekten veroorzaakten
Dier- en plantkunde, Aristoteles werk vormde uitgangspunt
Astronomie en geografie, Claudius Ptolemaeus en Plinius de Oudere

Hoe gingen de middeleeuwse denkers om met de natuurwetenschappelijke kennis uit de antieke geschriften? Geef 2 voorbeelden.

Zonder zelf nieuw onderzoek uit te voeren, probeerde men de heidense ideeën over het heelal en onze aarde in de christelijke leefwereld van de eigen tijd in te passen. Fundamentele vraagtekens werden pas in het experimentele medische en natuurkundige onderzoek van de 17e en 18eE gezet.
Voorbeelden:
-Het bestaan van monsters aan de randen van aarde en de invloed van de astrologie golden zonder discussie als vaststaande zekerheden tot in de renaissance
-Plinius’ systematische ordening van de op aarde voorkomende materialen, dieren en mensen stond model voor de taxonomie die nog eeuwenlang de ordening van de natuurverschijnselen zou bepalen

Deden de wetenschappers zelf onderzoek

Nee zij probeerden de antieke werken in te passen in de christelijke leefwereld van hun tijd.

In de literatuur van de middeleeuwen vond uitgebreid receptie plaats van klassieke auteurs en genres. Wat was het invloedrijkste klassieke werk?

Vergilius’ Aeneïs: dit werk is van grote invloed geweest op de middeleeuwse behandeling van de verhalen rond Troje in de vorm van epen

Wanneer nam de literatuurtheorie een hoge vlucht?

In de twaalfde en dertiende eeuw

In de literatuur vond uitgebreide receptie plaats, invloedrijkste klassieke werk was de Aeneïs van Vergilius, middeleeuwse behandeling in vorm van epen is hierdoor beïnvloed. Vanaf de tijd van de kerkvaders werd heidense inhoud gechristianiseerd, op welke wijze en noem een voorbeeld

Allegorisering, voorbeeld is de Ovide moralisé een Franstalige prozabewerking van Ovidus' Methamorfosen, hierin werden heidense verhalen door moraliserende allegorische toevoegingen acceptabel te maken.

Noem twee manieren waarop men het heidense gedachtegoed acceptabel kon maken voor christelijke lezers

1)moralisering: de heidense verhalen werden verrijkt met moraliserende allegorische toevoegingen*
2)vorm: door gebruik te maken van de cento: een literaire vorm uit de oudheid waarbij een nieuw gedicht werd samengesteld uit losse verzen van één of meer andere gedichten.**
*Ovide Moralisé: een franstalige prozabewerking uit de 14eE van Ovidius’ Metamorfosen
**De Cento Probae (4eE), waarin de heilsboodschap werd uitgedrukt in verzen van Vergilius

4de eeuwse Cento Probae werd christelijke heilsboodschap uitgedrukt in verzen uit oeuvre van Vergilius, deze stond aan begin van cento-literatuur, deze vorm kwam ook al in de oudheid voor, wat is dit voor literatuur

Hierin wordt een nieuw gedicht samengesteld uit losse verzen van een ander gedicht of gedichten

In de 12e en 13eE nam de literatuurtheorie een hoge vlucht. Van welke werken uit de oudheid maakte men hierbij vooral gebruik (2)

-Romeinse werken op het gebied van de retorica
-Horatius’ Ars Poetica (de kunst van het dichten)

Waarvoor wordt de cento-literatuur in de middeleeuwen gebruikt

Christianisering van heidense literatuur

Welke 2 soorten literatuur-theoretische geschriften zagen het licht in de 12e en 13eE?

-Traktaten over het schrijven van verzen (ars versificatoria) waarin originele theorieën ontwikkeld werden over het vinden van stof, over versleer en over stilistiek
-Leerboeken voor kunstproza (artes dictamines of artes dictandi) waarin theorieën ontwikkeld werden over een goede prozastijl, met name voor het schrijven van brieven en oorkonden

Wat was de tweeledige rol van het Latijn in de middeleeuwen?

1)de taal van de geletterden die actief waren in bestuur en wetenschap
2)een levende omgangstaal waarin uit het leven gegrepen literatuur geschreven werd (Carmina Burana, vagantenpoëzie zowel in het Latijn als in de volkstaal geschreven)

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Cultuurgeschiedenis van de oudheid | 9789040077722 | Nathalie de Haan, et al

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.