Startpagina / Samenvattingen / Cultuurgeschiedenis van de oudheid / polis-goden-vrouwen

Athene in de vijfde eeuw v.Chr - Athene: een Griekse polis

Q: Wie maakten er deel uit van de Griekse polis ?

In het territorium van de polis woonden: - politai (de burgers), mensen die op grond van geboorte tot de kern van de polis behoorden -vrije immigranten en slaven die er deel van uitmaakten op grond van hun economische belang en sociale verwevenheid

36 belangrijke vragen over Athene in de vijfde eeuw v.Chr - Athene: een Griekse polis

Met welke oorlogen zag Athene zich in de 5eEvC geconfronteerd?

-De Perzische oorlogen (490-479): Athene tegen de Perzen
-De Peloponnesische oorlog (431-404): Athene tegen Sparta

Wie maakten er deel uit van de Griekse polis?

In het territorium van de polis woonden:
-politai (de burgers), mensen die op grond van geboorte tot de kern van de polis behoorden
-vrije immigranten en slaven die er deel van uitmaakten op grond van hun economische belang en sociale verwevenheid

Waardoor werd de samenhang tussen verwantschap, wetten en tradities in Athene in de vijfde eeuw v.Chr. in de eerste plaats bepaald?

De gemeenschappelijke verering van de goden

Waarom staat de politieke organisatie van de Atheense politiai in dit hoofdstuk centraal?

-De veranderingen die de Atheners in de 6e en 5e eeuw aanbrachten in de politieke structuur van hun polis hadden grote gevolgen voor het culturele en maatschappelijke leven
-Mede omdat Athene veel groter was dan de gemiddelde polis, ontwikkelde de stad zich tot de invloedrijkste polis van de Griekse wereld
-De sociaal-economische structuur van de stad bepaalde de voorwaarden voor de politieke organisatie, hoewel ze niet meer was dan een variatie op het algemene Griekse patroon

Welk landschap maakte het territorium van de polis Athene uit?

Attica

Waardoor werd de samenhang tussen verwantschap, wetten en tradities in de polis bepaald?

Door de gemeenschappelijke verering van de goden:
-de vroegste gemeenschappen ontwikkelden zich bij cultusplaatsen (archeologie)
-veel van deze cultusplaatsen lagen veilig op een heuvel of berg (akropolis)
-de polis markeerde het gebied dat van de gemeenschap was met heiligdommen (archeologie)
-deze heiligdommen waren d.m.v. wegen verbonden met het centrale heiligdom (akropolis)

Welke heiligdommen kende Attica behorend bij Athene

Noorden Nemesis in Rhamnous
Oosten Artemis in Brauron
Zuiden Poseidon in Sounion
Westen Artemis in Mounychia, Demeter en Korê inEleusis

Heiligdommen waren verbonden door wegen met het cultisch centrum, de Akropolis van Athene, plaats van de beschermgodin van Athene: Pallas Athena

Waardoor werd het landschap Attica begrensd?

Noorden: Heiligdom van de godin Nemesis in Rhamnous
Oosten: Heiligdom van de godin Artemis in Brauron
Zuiden: Heiligdom van de zeegod Poseidon in Sounion
Westen: Heiligdom van Artemis in Mounychia en het mysterieheiligdom van de godinnen Demeter en Kore te Eleusis

Het woord polis veranderde in de 5eE van betekenis. Hoe?

Van locatie via functie naar bevolkingsgemeenschap:
-Eerst: de plaats waar de goden leefden (polis = akropolis: het centrale heiligdom)
-Later: de functie van die plaats (= de cultus van de goden)
-Later : de groep mensen die aan de cultus hun identiteit ontleenden

In vroegarchaïsche tijd formeerden vele gemeenschappen zich rondom zo'n akropolis. Welke praktische functie had zo'n akropolis naast heiligdom van een god

Het was een toevluchtsplaats in tijden van nood

Voor de Grieken was de polis het resultaat van voortdurende samenwerking tussen mensen en goden. Hoe zag die samenwerking eruit?

-De mensen konden en moesten zich inspannen om graan te verbouwen en vee te hoeden
-De goden bezaten de krachten die gezond graan, vee en kinderen lieten (op)groeien en die in oorlogen of wedstrijden de overwinning gaven

Waar had de polis zijn bestaan aan te danken

De goden zij hadden b.v. invloed op de oogst

Wat was de grondgedachte die de alle relaties binnen de polis bepaalde?

-Ooit hadden de voorouders van de politai een overeenkomst met de goden gesloten (het begin van de polis)
-Deze band was mét de bijbehorende weldaden en verplichtingen overgedragen aan volgende generaties
-De goden waren onsterfelijk maar de mensen niet, dus aan menselijke zijde diende de overeenkomst met de goden telkens weer bekrachtigd te worden

Waaruit bestond de identiteit van de polis

Vaste relatie tussen de bewoners van de polis en de goden

Welke praktische zaken vloeiden voort uit de mythische oorsprong (het contract met de goden) van de polis?

-lidmaatschap van de polis werd bepaald door geboorte
-een burger was als erfgenaam van familiebezittingen en familielijn ook erfgenaam van zijn/haar deel van de polis
-Elke polis was verdeeld in fratriae (broederschappen), subgroepen die verantwoordelijk waren voor de families waaruit zij bestonden
-Griekse burgers noemden zich doorgaans met de naam van de polis

Hoe was het areaal van de polis verdeeld over de politai?

1)Grond van particulieren (met grote verschillen in omvang en kwaliteit à rijkdom)
2)Gemeenschappelijke grond
3)Grond die aan de goden toebehoorde (en door de politai voor de goddelijke eigenaar beheerd werd)

Iedere burger was als erfgenaam verantwoordelijk voor zijn/haar deel van de familielijn en -bezittingen en ook erfgenaam van zijn/haar deel van de polis. Elke polis was onderverdeeld in subgroepen voor de families waaruit zij bestonden. Waar waren zij verantwoordelijk voor

Toezicht houden op de wettige afstamming van kinderen

Wat deed men om het verbond met de goden in ere te houden?

Een deel van de opbrengst van alle land werd als dank aan de goden teruggegeven
-cruciaal waren op vaste tijdstippen de dierenoffers die door de polis of de subgroep(en) met veel feestelijkheden werden gebracht
-ieder mens bracht individueel of met familie dierenoffers of wijgeschenken als er aanleiding was om de goden te danken
-de mensen verplichtten elkaar tot het naleven van de gedragsregels waaraan de goden veel waarde hechtten

Wat was de voornaamste priester(es) van Athene?

Athena Polias

De relatie was essentiële component van het bestaan, wat was de bron van bestaan

Bezit van land

Wat stond er voor de goden tegenover de inspanningen van de mensen?

-ze kregen geschenken en offers
-de mensen hielden zich aan hun gedragsregels

Hoe was het land van de poleis verdeeld

Grond van particulieren
Gemeenschappelijke grond
Grond die aan de goden toebehoorde en door de politei werd beheerd

Binnen de poleis werd het gewone leven ook gereguleerd, waarbij elke polis zelf haar politeia (interne verhoudingen) bepaalde. Hoe ging dat in zijn werk?

-Ieder mens had een bepaalde timê (waarde) voor de polis
-de polis diende de timê te erkennen
-timê was de grondslag voor het toekennen van timai (functies, taken en rollen binnen de gemeenschap)

Uit de opbrengst van alle grond en andere menselijke inspanningen werden geschenken gegeven aan de goden. Wat was cruciaal voor het verbond (offer)

Het offeren van dieren met bijbehorende feestelijkheden op vaste tijdstippen, door de hele polis of door de subgroepen

Waarop berustte de timê van de burgers in de polis?

1)Afstamming van bepaalde families binnen de polis
2)Sekse
3)Bezit
4)Leeftijd
5)Individuele prestaties (of mislukkingen)

Timae (functies binnen de polis) hielden zowel een eer als een verplichting in. Welke soorten timae waren er?

Ze waren in 3 soorten te verdelen, op grond van het gebied waarop ze betrekking hadden en met name op grond van het aandeel in religieuze handelingen in de functie.
1)Uitsluitend betrekking hebbend op de cultus (zoals priesterschap)
2)Politieke ambten (archai) waarin men verantwoordelijkheid droeg en gezag uitoefende over medeburgers (zoals de Archontes) (NB. Hierbij speelde ook altijd een zee belangrijk cultisch element)
3)Militaire functies waarin ook een cultisch element speelde (offers voorafgaand aan een veldslag) dat echter niet op de voorgrond stond

De mensen verplichtten zich in de omgang met elkaar tot het naleven van regels waaraan de goden bijzondere waarde hechtten, welke

Plicht tot gastvrijheid
Beschermen van smekelingen
Verzorgen van doden
Naleven van eden
In acht nemen van rituele reinheid

In hoeverre lag de regelgeving in de polis vast, en op welke manier?

-Veel regels waren niet scherp gedefinieerd
-de polis (of het vertegenwoordigende orgaan) kon altijd besluiten dat de regels niet geldig waren, of de regels veranderen
-de belangrijkste voorwaarde voor geldigheid van regels was, dat de meerderheid ze onderschreef en de goden aangaven ermee in te stemmen
-de polis bepaalde de plaats van het individu

Iedere mens had een bepaalde waarde, timê, voor de polis die deze diende te erkennen. Wat waren de belangrijkste structurele variabelen in toekenning van deze timê

Afstamming
Sekse
Bezit
Leeftijd

Hoe was de rolverdeling tussen mannen en vrouwen in de 5e-eeuwse Atheense samenleving?

-mannen en vrouwen leefden in gescheiden levenssferen (zowel binnen- als buitenshuis)
-de mannelijke wereld werd over het algemeen hoger gewaardeerd dan de vrouwelijke
-binnen het huishouden had de man onbetwist (maar niet onbeperkt of onvoorwaardelijk) het gezag over zijn vrouw en minderjarige kinderen
-vrouwen hadden geen toegang tot archai (politieke ambten met gezag over mannelijke burgers) en militaire functies

Timê was de grondslag voor het toekennen van timai, functies, taken en rollen in de polis die zowel een eer als een verplichting inhielden. In welke drie soorten kan men deze verdelen

Timai betrekking op culten, zoals priesterschappen
Politieke ambten (archai), verantwoordelijkheid voor en gezag uitoefende over burgers
Militaire functies

Welk verrassend effect ten aanzien van sekse had de Atheense opvatting over burgerschap in de 5eEvC?

Lidmaatschap van de polis werd overgedragen via afstamming, daarom
-waren vrouwen, evenzeer als mannen, deel (en erfgenaam) van de polis en de familie
-gaven vrouwen, net als mannen, hun erfdeel door aan de volgende generatie
-dit werd versterkt toen Pericles in 450 het initiatief nam om burgerschap te verbinden aan het burgerschap van één van beide ouders (niet alleen van de vader)

Hoe was de verdeling mannen-vrouwen in religieuze zaken?

-vrouwen en mannen waren nagenoeg gelijk in hun relatie met de goden
-er was een lichte voorkeur voor priesteressen voor godinnen en priesters bij goden
-sommige (niet alle) cultische groepen waren gescheiden naar sekse
-na 450 (burgerschapswet Pericles) konden alle mannen én vrouwen meeloten voor het priesterschap

Van alle variabelen lijkt de verdeling op grond van sekse het eenvoudigst, vrouwen mochten geen politieke of militaire functies toe en binnen het huishouden lag het gezag bij de man. Echter de opvatting over burgerschap had voor de positie van de vrouw een verrassend effect, welk

Burgerschap verkreeg men door afstamming en daar waren vrouwen evenveel deel van als de man. Ook hadden zij recht op hun aandeel in het erfgoed van de familie en van de polis, zij ontvingen dit en gaven dit ook zelf door.

Hoewel het Griekse woord polis kan worden vertaald met ‘politieke gemeenschap’, is niet elke politieke gemeenschap ook een polis. Hoe zagen de Griekse politai hun eigen polis?

-Als een zelfstandige eenheid, verbonden door verwantschap, gewoonten en wetten
-Als hét referentiepunt voor de belangrijkste interne en externe sociale relaties
-Als een gemeenschap die sterke betrekkingen onderhield met andere Griekse poleis
-Als net zo bepaald door competitie en vijandschap in de betrekkingen met andere poleis als door gedeelde tradities in taal en religie

Waardoor nam het belang van vrouwen bij de wijziging van wet over het burgerschap in 451/450 v.Chr. door Pericles toe

In deze wet werd bepaald dat burgerschap bepaald werd door de afstamming van 2 burgers i.p.v. 1

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Cultuurgeschiedenis van de oudheid | 9789040077722 | Nathalie de Haan, et al

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.