Startpagina / Samenvattingen / Cultuurgeschiedenis van de oudheid / tempel-tempels-zuilen

Stedenbouw en architectuur - Architectuur - Heiligdommen en tempels

Q: Welke 2 voorbeelden geven de auteurs van een Grieks heiligdom uit de geometrische periode?

1) Het heroön van Lefkandi op Euboia -langwerpig, ca. 14x50 m -ingang aan één korte zijde, halfronde afsluiting aan de andere -drie ruimtes achter elkaar gelegen -eerste bouwfase: begin van het eerste millennium vC 2) Een model in terracotta van een hut met zadeldak, gevonden in Argos -voorportaal met twee zuilen en restanten van decoratie -het is de vraag of dit wel een tempel is

42 belangrijke vragen over Stedenbouw en architectuur - Architectuur - Heiligdommen en tempels

Wat waren bouwkundige kenmerken van heiligdommen in de geometrische tijd?

- Klein
- Hout

VB: Heroön van Lefkandi op Euboea
Drie ruimtes, eerste bouwfase begin van het eerste millenium v.Chr.
Model in terracotta van een hut met zadeldak eerste kwart zevende eeuw.

Hoe zagen de Griekse heiligdommen er uit in de geometrische periode?

-betrekkelijk klein
-vaak alleen te onderscheiden van woonhuizen door hun omvang en (misschien) hun decoratie

-waarschijnlijk uit hout opgetrokken, besmeerd met leem, soms op een lage stenen fundering

Wat is de oorsprong van terracotta tempeltje met een voorportaal en twee zuilen?

Niet de megaron uit Myceens tijd en niet Egyptische voorgangers.
wel: begint in Euboea in Griekenland

in de Klassieke tijd ontstaat canon voor tempels: 6 zuilen korte zijdes en 13 zuilen aan de lange zijdes, podium met 3 treden en hadden langwerpige vorm met 3 vertrekken: voorhal, hoofdruimte en achtervertrek.

Welke Griekse tempel komt momenteel als oudste in aanmerking?

De tempel van Artemis in Ephesus

Welke 2 voorbeelden geven de auteurs van een Grieks heiligdom uit de geometrische periode?

1) Het heroön van Lefkandi op Euboia

-langwerpig, ca. 14x50 m
-ingang aan één korte zijde, halfronde afsluiting aan de andere
-drie ruimtes achter elkaar gelegen
-eerste bouwfase: begin van het eerste millennium vC
2) Een model in terracotta van een hut met zadeldak, gevonden in Argos
-voorportaal met twee zuilen en restanten van decoratie
-het is de vraag of dit wel een tempel is

Hoe ziet het moderne onderzoek de tempel van Artemis in Ephesus?

Als een uitzondering,
Het moderne onderzoek laat de ontwikkeling van de peripterale tempel (cultusruimte aan alle zijden door zuilen omgeven) beginnen op Euboea en op de Peloponnesus.

Welke discussie is er lange tijd gevoerd onder architectuurhistorici over de heiligdommen uit de geometrische periode, en wat is volgens de auteurs de conclusie?

-De discussie ging over de vraag of de oorsprong van deze gebouwen terug te voeren is op het Myceense megaron, of op Egyptische voorgangers.

-Volgens de auteurs lijken beiden niet als voorbeeld te hebben gediend

Sinds 1979 worden de resten opgegraven van een gebouw in Anô Mazaraki op de Peloponnesus, een heiligdom van Artemis van 11 x 22,40 m, omgeven door een rij zuilen (peristasis) waartoe dienden de zuilen

Bescherming tegen de weersinvloeden
Verheffen/Afsteken van de andere gebouwen

Wat is de oudste (bekende) Griekse tempel die omgeven is door een zuilengalerij?

-De tempel van Artemis in Ephesus
-Een rechthoekige ruimte van 13,50 x 9.40m
-Omgeven door een rij van vier zuilen aan de voorzijde en acht aan de lange zijden.
-De enige ingang lag aan de westelijke korte zijde

Welke vertaling zette vanaf het begin van de zesde eeuw v.Chr. in?

De vertaling van houtbouw naar steenbouw

Wat verstaan we onder een peripterale tempel?

Een tempel waarvan de naos (cultusruimte) aan alle zijden door zuilen is omgeven (peristasis)

Wat is een vroeg voorbeeld van een tempel van steen?

De tempel van Artemis in Corcyra (Corfu).
Nog wel deels in hout.

Wat zou de functie van een peristasis (zuilenrij) geweest kunnen zijn (2)?

-Bescherming tegen weersinvloeden
-Verheffing van het gebouw boven andere gebouwen

In hoeverre past de tempel van Artemis in Ephesus volgens het moderne architectuuronderzoek in de ontwikkeling van de peripterale tempel?

Niet: de tempel van Artemis in Ephesus is een uitzondering. Volgens het moderne architectuuronderzoek begint de ontwikkeling van de peripterale tempel op Euboia (Lefkandi) en op de Peloponnesos (Ano Mazaraki).

Welke voorkeur zien we in de canon die in de klassieke tijd langzamerhand gecreëerd werd?

Een voorkeur voor tempels
- Met een verhouding in de zuilen van 6 aan de korte zijden bij 13 aan de lange zijden
- Op een podium met drie treden
- Met een langwerpige vorm
- Bestaande uit drie vertrekken: vooral (pronaos), hoofdruimte (cella), achtervertrek (opisthodomos)
- Daken van hout met bekleding van terracotta
- Rechthoekige, nagenoeg vierkante platen boven de zuilen (metopen) en in de gevel
- Met beelden op de hoeken
- Altaar voor de tempel

VB Tempel van Zeus in Olympia

De tempel in Ano Mazaraki op de Pelopponesos, een van de oudste pteripterale tempels, wordt sinds 1979 opgegraven. Wat zijn de bevindingen tot nu toe?

-Het gaat om een heiligdom voor Artemis
-Een rechthoekig gebouw van 11x34,40m
-Omgeven door een peristasis (zuilenrij)
-Het bouwmateriaal was hout

Bovengenoemde tempelvorm is lange tijd over de gehele Dorische wereld verspreid uitgevoerd, waarin verschillen de gevonden tempels van elkaar

Plaatsing van zuilen in de naos
Aantal zuilen aan korte en lange zijden.
Materiaalgebruik, in Sicilië zijn de tempels van natuursteen i.p.v. marmer

Wanneer veranderde de bouwwijze van Griekse tempels van houtbouw naar steenbouw?

Vanaf het begin van de 6eEvC

Illustreer de ontwikkeling van houtbouw naar steenbouw met 3 voorbeelden van tempels.

1) Begin 6eEvC: tempel van Artemis in Corcyra (Corfu) (podium, zuilen en gevelvelden van steen, de rest van hout)

2) Midden 6eEvC: tempel van Athena in Poseidonia (Paestum) (onderbouw geheel in steen, dakconstructie van hout, dakbedekking van terracotta of marmer)
3) 5eEvC (klassieke tijd): tempel van Zeus in Olympia (onderbouw in steen, dakconstructies van hout, terracotta dakbedekking, marmeren metopen (nagenoeg vierkante platen, vaak voorzien van reliefschulptuur) boven de zuilen, ter bescherming van het houtwerk

Welke tempel is een uitzondering op de Dorische standaardvorm en waarin wijkt deze tempel af

Parthenon op Akropolis deze is hoofdzakelijk Dorisch met Ionische elementen:

Doorlopend fries met reliëfs aan buitenkant naos
4 zuilen in opsthodomos van Ionische orde
Aantal zuilen in peristasis is 8 x 17

In de klassieke tijd ontstond een soort canon (standaardvorm) voor tempels. Hoe zag de ‘standaardtempel’ eruit (7)?

-Op een podium met 3 treden

-Langwerpige vorm met 3 vertrekken:
----pronaos (voorvertrek)
----naos (cella of cultusruimte, waar het cultusbeeld stond)
----opisthodomos (achtervertrek)
-Een enkele of dubbele peristasis van de Dorische orde
-6 zuilen aan de korte zijde, 13 aan de lange zijde
-Relïefsculpturen: vaak aan de gevel en op de metopen
-Acroteria (beelden) op de hoeken van de daken
-Het altaar voor offers aan de goden stond altijd vóór de tempel, nooit er in

Welke orde raakte met name in de Romeinse wereld in zwang?

De Korintische orde

Variant op Ionische orde is de Korintische, waarin verschilt deze van de Ionische

Voluten in de kapitelen zijn kleiner
Kapittel wordt ondersteund door gestileerde bladeren van de arcanthus

Waar vinden we de Dorische orde vooral?
Wat was volgens Vitruvius de eerste tempel in de Dorische orde met peristasis?

-We vinden de Dorische orde vooral op het Griekse vasteland en op de Peloponnesos, in de koloniën die van daaruit zijn gesticht, en op een aantal eilanden in het westen van de Egeïsche Zee.
-De eerste tempel in Dorische orde met peristasis was, volgens Vitruvius, de tempel van Hera op Argos

Wat waren de meest karakteristieke elementen van de Dorische tempels uit de klassieke tijd (2)?

1) De zuilen
-geen basis
-voorzien van ‘cannelures’ (halfronde inkepingen)
-ronde echinus (kussenvormig kapiteel) met daarop een abacus (vierkante plaat)
2) het balkwerk
-op de abacus lag de ‘architraaf’ (horizontale balk) die het ‘fries’ draagt
-het fries is onderverdeeld in ‘metopen’ en ‘trigliefen’ (2 hele in het midden, 2 halve aan de uiteinden)

De Dorische ‘standaard’ tempelvorm is, met lichte wijzigingen, gedurende lange tijd in de gehele Dorische wereld uitgevoerd. Toch waren er kleine lokale verschillen. Waarin zaten die verschillen (2)?

-In de plaatsing van zuilen in de naos (cultusruimte)

-in het aantal zuilen aan de korte en de lange zijde

Wat zijn de kenmerken van de Romeinse tempel, waarvan we de oudste voorbeelden kennen uit de tweede eeuw v.Chr.?

- Hoog podium
- Trap aan voorzijde
- Naar achteren geplaatste cella
(Overgenomen van de Etrusco-Italische tempels)

- Zuilen in Ionische of Korintische orde

Uit Etrusco-Italische tempels ontwikkelde zich de Romeinse tempel rond 2de eeuw v.Chr. waarin kwamen deze tempels overeen met de Etrusco-Italische en waarin verschilden zij.

Overeenkomsten:

Hoge podium waarop tempel was gebouw
Trappenvlucht aan voorkant
Cella aan de achterkant

Verschillen:

Zuilen gemodelleerd in Ionische of Korinthische orde

De best bewaarde Dorische tempels bevinden zich in *Magna Graecia**. Waarin verschilden zij van de tempels in het moederland?

Deze tempels waren uitgevoerd in natuursteen in plaats van in marmer

*Agrigentum en Segesta op Sicilië, en Paestum in Zuid-italië

Wat zijn panhelleense heiligdommen?

De allergrootste heiligdommen in de Griekse wereld, waar voorzieningen als gastenverblijven, eetkamers, sportcomplexen en baden aangelegd waren.
Deze heiligdommen waren organisch gegroeid en hadden dus geen regelmatige aanleg.

Tijdens religieuze feesten en op andere momenten trokken deze heiligdommen drommen mensen aan.

Waarin verschillen de tempels van de Ionische orde van die van de Dorische orde (3)?

-de zuilen hebben een basis, en kapitelen met een veel kleinere echinus, en met voluten
-de ‘architraaf’ is in de hoogte in drieën gedeeld
-het fries is niet geleed, maar doorlopend. Er konden reliëfs op aangebracht worden.

Waarom hadden grotere heiligdommen geen regelmatige aanleg, zoals b.v. heiligdom van Zeus in Olympia

Deze heiligdommen zijn organisch gegroeid

Geef 2 voorbeelden van tempels in de Ionische orde

-De tempel van Artemis in Ephesus
-De tempel van Apollo in Dydima

Van organische groei is minder sprake bij heiligdommen uit hellenistische tijd, hoe zijn deze aangelegd

Axiaal-symmetrisch, verdeeld over verschillende terrassen tegen een helling, op hoogste terras lag de tempel bereikbaar via lager gelegen terrassen met zuilengalerijen, hellingbanen en pleinen

Over de bekendste uitzondering op de Dorische ‘standaardvorm’ is discussie of het hier wel om een tempel gaat of eigenlijk om een schathuis. Over welk gebouw gaat de discussie?

Over het Parthenon op de Akropolis in Athene (5):
-gebouwd tussen 448 en 432vC als onderdeel van het herstelprogramma van staatsman Pericles na de verwoesting van Athene door de Perzen
-de tempel is hoofdzakelijk Dorisch maar heeft enige Ionische elementen, en een afwijkend aantal zuilen (8x17)
-het bouwmateriaal is Pentelisch marmer, gedolven in Attica
-het ontwerp is van de architecten Ictinus en Callicrates, beeldhouwer Phidias had de supervisie over het beeldprogramma
-op verschillende plaatsen in het gebouw blijken zeer goed doordachte en subtiele optische correcties aangebracht te zijn

Wat verstaan we onder de ‘Korinthische orde’ (3)?

-Een variant op de Ionische orde

-Met name in de Romeinse wereld in zwang
-Kapitelen met kleinere voluten, ondersteund door acanthusbladeren

Behalve de peripterale tempels zijn er ook nog veel tempels gebouwd zonder zuilenomloop. Noem 2 voorbeelden.

-De tempel van Athena Nikê (op de Akropolis) met enkel 4 zuilen aan de korte zijden

-Het Erechtheion (op de Akropolis) met de onregelmatige plattegrond

Op het Italisch schiereiland werden, naast Griekse tempels, ook tempels gebouwd die een meer inheems karakter hadden. Hoe noemen we deze en hoe zagen ze eruit (5)?

Etrusco-Italische tempels, vooral gevonden in Latium (tempel van Minerva in Veii, late 6eEvC)
-Hoog stenen podium met een trap aan de voorzijde
-Opbouw in natuursteen
-Grote voorhal met zuilen
-Brede cella aan de achterzijde
-Zadeldak van hout en terracotta

De Romeinse tempel ontwikkelde zich uit het Etrusco-Italische type. Wat waren de overeenkomsten (2) en wat was het verschil (1)?

Overeenkomsten:
-hoog podium met de trappenvlucht (?) aan de voorzijde
-naar achter geplaatste cella
Verschil:
-Eclectisch karakter door bewuste overname van elementen uit de Griekse tempelarchitectuur (zuilen in de Ionische of Korinthische orde)

Werden overal in het Romeinse rijk tempels van hetzelfde Romeinse type gebouwd (2)?

-Ja, deze tempels zijn zowel in het centrum van het rijk als in de provincies veel gebouwd
-Daarnaast zijn ook lokale varianten gevonden zoals de Gallo-Romeinse tempels in de noordelijke provincies (bijvoorbeeld in Nijmegen)

In de Griekse heiligdommen stonden, behalve tempels, ook allerlei andere gebouwen. Welke (4)?

-Schathuizen (voor het bewaren van kostbare wijgeschenken, als dank en om mee te pronken)
-Herinneringsmonumenten en standbeelden (door overheid én privépersonen)
-Stoai (zuilengalerijen) (dank én pronk)
-Gastenverblijven en complexen met eetkamers, sportcomplexen en baden (accommodatie van bezoekers tijdens religieuze festivals)

Hoe waren de grote tempelcomplexen aangelegd in de klassieke en de hellenistische periode?

-Beide periodes: aan de ingang van het complex bevond zich een monumentaal poortgebouw
-Klassieke periode: organisch gegroeid gebouwencomplex (heiligdommen van Zeus in Olympia, en van Apollo in Delphi)
-Hellenistische periode: axiaal-symmetrische aanleg, verdeeld over verschillende terrassen op de berghelling (heiligdommen in Kos, Pergamum en op het Italisch schiereiland (Praeneste (Palestrina): heiligdom van Fortuna)

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Cultuurgeschiedenis van de oudheid | 9789040077722 | Nathalie de Haan, et al

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.