Startpagina / Samenvattingen / Cultuurgeschiedenis van de oudheid / verhalen-dichters-griekse

Klassieke mythologie - literaire bronnen

38 belangrijke vragen over Klassieke mythologie - literaire bronnen

In welke periodes in de oudheid vinden wij literaire bronnen waarin op de een of andere manier verwezen wordt naar de Griekse en Romeinse mythologie?

De bronnen beslaan een periode van ongeveer 1000 jaar, vanaf de 8e eeuw vC tot de 2e eeuw nC (en ook nog later wanneer men late epen en antiquarische reminiscensies van Byzantijnse geleerden meerekent).

De meeste citaten in de literatuur nemen de vorm aan van korte verwijzingen naar bepaalde episodes, maar soms vormen de verhalen ook het plot van hele werken zoals in de epen van Homerus en Vergilius.

Welke literaire bronnen worden in het boek besproken?

Bronnen die de Griekse mythologie als onderwerp nemen:
1. epen (Homerus, Hesiodus - 8e evC)
2. lyrische gedichten (Sappho, Pindarus - resp. 6e en 5e EvC)
3. tragedies (Aeschylus, Sophocles, Euripides)
4. hellenistische gedichten en hymnen (323-31) (Apollonius van Rhodos, Callimachus van Cyrene)
5. Romeinse dichters (Vergilius, Ovidius) en geschiedschrijvers (Livius)
6. Uittreksels en verzamelingen (va de 2e E nC) (Hyginus, Apollodorus van Athene)

Homerus en Hesiodus, tijdgenoten, hebben elk een eigen versie over de geboorte van Aphrodite, die wezenlijk van elkaar verschillen. Wat is de reden voor dit verschil

Homerus en Hesiodus dichten haar ieder een andere rol toe.
Bij Homerus is zij de godin die verantwoordelijk is voor de liefde op menselijk niveau.
Bij Hesiodus is zij een kosmische kracht die mensen en dieren bestiert

Wat is belangrijk om te weten wanneer men antieke dichters bestudeert? Geef een voorbeeld.

-Dat de bronnen zeer sterk van elkaar kunnen afwijken.
-Het ging er bij de Grieken en Romeinen om de boodschap, niet om de waarheid van de verhalen. De verhalen konden aangepast worden naar gelang de rol die de mythische figuren speelden.

Voorbeeld:
-Aphrodite als godin die verantwoordelijk is voor de liefde op menselijk niveau wordt bij Homerus (Ilias) geboren als dochter van Zeus en Dione
-Aphrodite als de kosmische kracht die goden, mensen en dieren bestiert, wordt bij Hesiodes (Theogonie) geboren uit de testikels van Uranus.

Hoe was het mogelijk dat de Grieken en Romeinen nog konden geloven als er twee tegenstrijdige geboorteverhalen zijn.

Het ging bij de Grieken en Romeinen niet om de waarheid achter het verhaal maar om de boodschap die deze verhalen in zich droegen. Daarnaast twijfelden weinigen aan het bestaan van de goden.

Waren de literaire bronnen eenduidig? Motiveer het antwoord.

Literaire bronnen konden sterk van elkaar afwijken. Dichters konden mythologische verhalen op geheel eigen wijze vertellen. Dit werd ook min of eer door het publiek verwacht.

Voorbeeld: Mythe over Aphrodite
Homerus: A = dochter van Zeus en Dione
Hesiodes: A = geboren uit de testikels van Uranus

Beide dichters dichten Aphrodite een verschillende rol toe: godin versus kosmische kracht.

Homerus verhaalt in zijn epen (8e eeuw vC) over de Trojaanse oorlog op een wijze die typerend is voor veel literaire bewerkingen van mythen in de oudheid.
Welke manier is dit?

-Hij verwijst voortdurend naar de - bij het antieke publiek bekende - traditionele verhalen die rest van de geschiedenis belichten
-
-terwijl hij slechts een korte episode behandelt in zijn verhaal (In de Ilias 51 dagen in het 10e jaar van het beleg van Troje).
-Dit verwijzen doet hij via flashbacks en vooruitwijzingen, en via de structuur van zijn plot,

Dichters konden de mythologische verhalen op geheel eigen wijze vertellen. Waarom geloofden de toehoorders deze verschillende versies?

Het ging de toehoorders niet om de absolute waarheid van het verhaal, maar wel dat het verhaal in welke vorm dan ook een belangrijke boodschap in zich droeg. Weinigen twijfeden aan de werkelijkheid van Aphrodite etc.

Welke dichters van epen zijn belangrijk geweest in de antieke literatuur, en waarom?

-Homerus' epen beschrijven veel goddelijke en historische figuren die op deze manier blijvend door hem getekend zijn.
-Tijdgenoot Hesiodus geeft in zijn Theogonie (de geboorte van de goden) een systematische weergave van het ontstaan van de wereld, de verhouding tussen goden en mensen, en tussen de goden onderling.

Er waren overigens meerdere ontstaansgeschiedenissen in omloop (o.a. op naam van de mythische dichter Orpheus) maar de Theogonie van Hesiodus was de meest invloedrijke.

Waarom heeft Homerus de Ilias op deze wijze geschreven, m.a.w. wat maakte b.v. de verwijzingen in het verhaal mogelijk

Het publiek kende het verhaal al in grote lijnen en was meer geïnteresseerd in de vorm en boodschap die Homerus aan dit thema zouden geven.

Volgens Herodotus (5e evC) hadden Homerus en Hesiodus aan de Grieken het beeld van hun goden gegeven. Hoe luidt Hesiodus' versie van het onstaan van de wereld?

-Uit Chaos (een leeg gebied, een gapend gat) vormden zich eerst op een korst de Aarde (Gaia), en onder de korst de Onderwereld (Tartarus), en de goddelijke kracht Eros.
- De aarde (godin Gaia) bracht uit zichzelf de bergen, de zee en de hemel (Uranus) voort.

Wat is het thema van de Odyssee van Homerus?

De Odyssee vertelt het verloop van de terugkeer van Odysseus naar Ithaka na de inname van Troje. Ook in dit verhaal spelen achtergrondverhalen, zoals de moeizame terugtochten van de andere Griekse helden, de moord op koning Agamemnon, etc.

Wat was uiteindelijk de relatie tussen Titanen en Olympiers?

-Zij bestreden elkaar, maar de Olympiers waren te machtig en overwonnen zodat de plaats van de goden ten opzichte van elkaar tenslotte bepaald was.
-Zeus moest daarna nog de plaats van de mens tegenover de goden bepalen:
---in een duel met Prometheus
---in een tweegevecht met het monster Typhoeus

Welk onderwerp behandelt Homerus in zijn "Ilias"?

Een korte episode van 51 dagen in het tiende jaar van het beleg an Troje. Via flashbacks en vooruitwijzingen en de structuur van zijn plot verwijst hij naar de rest van de geschiedenis over de oorlog van Troje.
Het hoofdthema in de Ilias is de woede van Achilles om het afstaan van zijn slavin Briseis aan Agamemnon. Deze woede betekende bijna het verlies van de Grieken van de strijd om Troje.

Waarom is de mythe als geheel veelzeggend voor de plaats die de mensen (mannen) innamen.

Hun positie wordt bepaald door godsdienst (goden boven hen dieren onder hen) met name door het offer ritueel, de landbouw, gebruik van vuur en het monogame huwelijk.

In Werken en dagen verteld Hesiodus over 5 verschillende tijdperken en stelt de heroïsche tijd, tijd van helden, als definitief afgesloten. Homerus stelt hetzelfde maar is minder expliciet. Wat wordt bedoeld met de heroïsche tijd

Tijd waarin de goden nog regelmatig op aarde kwamen en kinderen verwekten bij mensen, deze tijd was bepalend voor hoe de wereld er nu uitziet.

Geef een beschrijving van de inhoud van het epos: "Theogonie"

In zijn "Theogonie (= De geboorte van de goden) geeft Hesiodus een systematische weergave van het ontstaan van de wereld, de verhouding tussen goden en mensen en tussen de goden onderling.
Met dit epos doet Hesiodus
a. een ordelijk verslag van het ontstaan van de wereld en de verdeling van de macht onder de goden
b. Geeft hij een blauwdruk voor de wijze waarop een goed heerser zich behoort te gedragen, i.c sterk en listig zijn en bereid te zijn allianties aan te gaan en macht te delen.

Wat zegt Hesiodus over de ' heroische tijd' ?

In Werken en dagen vertelt hij over de vijf verschillende tijdperken van de mensheid.
De heroische tijd, waarin de goden nog regelmatig op aarde kwamen (een tijd die voor Grieken en Romeinen zowel historisch als mythisch was) was bepalend voor hoe de wereld er nu uitziet, maar is voorgoed voorbij, een afgesloten tijdperk.

Beschrijf in het kort de inhoud van de Theogonie van Hesiodus.

Uit Chaos ((gat tussen aarde en onderwereld) ontstaan:

         Aarde (Gaia) - Onderwereld (Tartarus) - Eros
2. Gaia brengt de zee, bergen en hemel (Uranus) voort
     3.   Gaia verwekt met Uranus de Titanen
     4. Cronus (zoon van Gaia) castreert Uranus
     5.   Uit zijn in zee gevallen testikels wordt Aphrodite geboren
     6.   Cronus wordt de nieuwe koning van de goden en trouwt                     zijn zuster Rhea
     7.   Uit deze verbintenis komen de Olympiers voort

Wie waren de grote Griekse lyrische dichters en hoe verwezen zij naar de heroische tijd?

De lyrische dichters Sappho (6e EvC) en Pindarus (5e EvC) verwezen naar figuren uit de heroische tijd ter vergelijking met de lyrische ik-persoon of met de mensen die zij prezen in hun poezie. Daarbij gaven zij vaak een eigen draai aan de traditionele verhalen.

Welke twee families zijn prominent vertegenwoordigd in de Griekse tragedies

De families van Agamemnon en de families van Oedipus

Hoe verhouden de tragedies zich tot de mythische oudheid?

Alle bewaard gebleven tragedies (met uitzondering van de Perzen van Aeschylus) hebben een mythisch verhaal als plot.

De plengofferdragers van Aeschylus, de Electra van Sophocles en de Electra en de Orestes van Euripides vertellen alle vier het verhaal van de moord op Clytaimnestra, de vrouw van Agamemnon. Waarin verschillen zij?

De tragedieschrijvers voegden andere karakters toe, gaven verschillende motivaties en daarmee elk een andere betekenis aan de mythen.

Op blz. 41 worden uitgebreide beschrijvingen gegeven van de verhalen over Agamemnon en Oedipus, de laatste wordt zelfs gelinkt aan het ontstaan van Thebe wat is een opvallende overeenkomst in al deze tragedies

Het leven van de individuele helden wordt als voorbeeld gesteld voor het leven van de mensen. Zij worden hiermee meer menselijk als goddelijk voorgesteld.

Waardoor ontstond het verschil in interesse in de mythische verhalen tussen de archaische en klassieke dichters enerzijds en de hellinistische dichters anderzijds?

De hellinistische dichters voelden de invloed van de pejoratieve betekenis van de mythe die vanaf de 4e eeuw v. Chr. In opmars raakte. Hoewel hun interesse in de mythologische verhalen onveranderd groot bleef, benadrukten zij het exotische en het fantastische in de mythische verhalen. Vaak ging dit ten koste van hun geloofwaardigheid.

Welke groep dichters werden door Apollonius en Callimachus beinvloed?

Op Romeinse dichters als Vergilius (Aeneis) en Ovidius (Metamorfosen).

Welke onderwerpen waren favoriet bij de tragedieschrijvers?

-De lotgevallen van het huis van Agamemnon
-De lotgevallen van Oedipus en zijn familie (Euripides verbond er in Fenicische Vrouwen bovendien een ontstaansgeschiedenis van de stad Thebe aan)

Welke Romeinse geschiedschrijver is de belangrijkste bron voor de oude mythen en historische verhalen van Rome?

Livius

Helden zijn halfgoden. Wat valt op aan de beschrijving van hun levens in de tragedies en lyrische gedichten?

Dat hun leven tot voorbeeld wordt gesteld aan gewone mensen, waardoor deze helden meer als menselijk dan als goddelijk worden voorgesteld.

De interesse in mythologische verhalen blijft, toch is er een verschil tussen de hellenistische dichters en de archaïsche en klassieke dichters. Welk.

De archaïsche en klassieke dichters konden ervan uitgaan dat hun publiek een sterk geloof had in de relevantie van deze verhalen.

Na de tragedie duurt het tot de hellenistische periode (323-31 vC) voordat de Griekse mythologie weer vaker tot onderwerp genomen wordt in de literatuur. Welke dichters noemen de auteurs?

-Apollonius van Rhodos (3e EvC) : verslag van de avonturen van de Griekse held Jason en de Argonauten, die het Gulden Vlies gaan halen in Colchis. (het vervolg van dit verhaal is te lezen in de Medea van Euripides of Seneca)
-Callimachus van Cyrene (3e EvC) : verschillende hymnen (die hervertellingen van de mythen waren) en Aetia (Oorsprongen): korte gedichten waarin de oorsprong van obscure rituelen of namen van festivals of maanden werd toegelicht.

Wat was het verschil tussen het publiek van de archaische en de klassieke dichters enerzijds en de hellenistische dichters anderzijds, en hoe komt dit tot uiting in hun werk?

Het publiek van de archaische en klassieke dichters had een sterk geloof in de relevantie van deze verhalen voor hun eigen leven. De gedichten behandelen de mythologische verhalen als historisch en gebruiken ze om hun tijdgenoten een voorbeeld te stellen.
Het publiek van de hellenistische dichters was sceptischer en meer beinvloed door de Griekse filosofie. Zij benadrukken het exotische en fantastische in de mythologische verhalen, vaak ten koste van de gloofwaardigheid.

Hoe ging Vergilius om met de Griekse mythologie?

Vergilius bewerkte oude verhalen over de vestiging in Italie van de overlevenden van de Trojaanse oorlog, tot een 'nationaal epos' waarin hij de glorie van Rome en de familie van keizer Augustus herleidde tot de figuur van Aeneas (die van Jupiter opdracht gekregen zou hebben om in midden-Italie een wereldrijk te vestigen).

Hoe ging Ovidius om met de Griekse mythologie?

Ovidius beschreef in Metamorfosen een groot aantal mythen die eindigen in een gedaanteverwisseling van een van de protagonisten. Dit werk was lange tijd de belangrijkste bron voor de kennis van Griekse en Romeinse mythologie in West-Europa en was van zeer grote invloed op de West-Europese kunst en literatuur.

Wat is de waarschijnlijke reden dat in de 2de eeuw deze uittreksels gemaakt worden

Opvoeding aan de hand van mythologische verhalen was binnen de elite niet meer vanzelfsprekend.

Hoe ging Livius om met de Griekse mythologie?

Livius rationaliseerde de mythologische verhalen om hun 'werkelijke' historische waarde te laten zien (enigszins in overeenstemming met de Griekse geleerde Ephemerus). Livius is onze belangrijkste bron voor de mythen en historische verhalen van Rome.

Welke tendensen zijn vanaf de 2e eeuw nC te zien in de Griekse en Romeinse literatuur, en waar wijzen zij op?

-Een tendens om uittreksels en verzamelingen te maken van informatie die een belezen persoon zou moeten kennen
-Een tendens om handboeken te schrijven die de klassieke mythologie op een handige manier ordenen en samenvatten (Gaius Julius Hyginus Fabulae) (Apollodorus van Athene Bibliotheke).
-Deze tendensen wijzen erop dat opvoeding aan de hand van mythologische verhalen in de elite niet meer vanzelfsprekend was.

Welke werk vormde een belangrijke basis van hervertellingen van Griekse mythen in de moderne tijd? Noem een zo'n bekende hervertelling.

-Bibliotheke van Apollodorus van Athene (2e EvC).
-Een bekende hervertelling uit de 19e eeuw is Griekse mythen en sagen van de Duitse predikant Gustav Schwab, dat in vele talen is verschenen en vaak herdrukt is.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Cultuurgeschiedenis van de oudheid | 9789040077722 | Nathalie de Haan, et al

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.