Hiërarchie of heterarchie? - Heterarchie

19 belangrijke vragen over Hiërarchie of heterarchie? - Heterarchie

Wat staat bekend als de Solange-jurisprudentie?


Uitspraken van het Duitse federale constitutionele hof, het bundesverfassungsgericht waar zij zich op het standpunt heeft gesteld dat Europees recht slechts voorrang heeft zolang (Solange) het voldoende waarborgen biedt tegen schendingen van de grondrechten van de Duitse Grondwet.

  • Lange tijd was deze Solange-jurisprudentie van puur theoretische betekenis: In 2020 veranderde dat, volgens het Duitse hof is het opkoopprogramma van de ECB ultra vires, buiten de bevoegdheid van de EU en in strijd met art. 38 Duitse Grondwet en verbood Duitse instellingen mee te werken aan het opkoopprogramma.

Noem drie situaties waarin de hiërarchie tussen rechtsnormen omstreden of onduidelijk is of geheel ontbreekt.

  1. Een botsing tussen de nationale grondwet en Europees recht.
  2. De verhouding tussen Europees recht en het EVRM.
  3. Verhouding tussen Unierecht en het VN-handvest.

Soms komt het voor dat de nationale grondwet botst met Europees recht. Wat beweert het Duitse federale constitutionele Hof over Unierecht en nationaal recht en hoe heet deze jurisprudentie?


Het Duitse Hof beweert dat Europees recht alleen voorrang heeft zolang het voldoende waarborgen biedt tegen bescherming van de grondrechten van de Duitse Grondwet.

En de voorrang kan niet verder gaan dan wat het Duitse parlement aan bevoegdheden aan de EU heeft afgestaan.

Dit heet de Solange-jurisprudentie.
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

In principe zijn er, uitzonderingen daargelaten, weinig conflicten ontstaan op het gebied van recht tussen EU en het EVRM. Wanneer ontstaan deze wel en welke doctrine is hier een voorbeeld van?


Het EHRM moet Unierecht gaan verenigen met het EVRM als een lidstaat te weinig vrijheid krijgt voor eigen invulling van Unierecht.

In de Bosphorus-doctrine ontstond er een conflict tussen beide. Het EHRM vond dat het Unierecht een gelijkwaardig niveau van mensenrechtenbescherming kon bieden. Ze kwamen via de manifest-deficiency toets tot de conclusie dat het Unierecht niet ernstig tekort schoot op het gebied van mensenrechtenbescherming.

Ze deden daarom slechts een marginale toetsing (een lichte toetsing) van beide rechten en deelden uiteindelijk dezelfde mening als het Europese Hof van Justitie.

Artikel 103 van het VN-handvest houdt in dat het Unierecht lager in de pikorde staat. In de Kadi-zaak had de voorrangsregel van artikel 103 van het VN-Handvest geen rechtsgevolgen voor de juridische aanvaardbaarheid van de sanctie in de Unie. Waarom niet?

Omdat de betreffende VN-resolutie binnen de EU omgezet was in een verordening.

Artikel 103 van het VN-handvest houdt in dat het Unierecht lager in de pikorde staat. In de Kadi-zaak had de voorrangsregel van artikel 103 van het VN-Handvest geen rechtsgevolgen voor de juridische aanvaardbaarheid van de sanctie in de Unie. Waarom niet?

Omdat de betreffende VN-resolutie binnen de EU omgezet was in een verordening.

Soms komt het voor dat de nationale grondwet botst met Europees recht. Wat beweert het Duitse federale constitutionele Hof over Unierecht en nationaal recht en hoe heet deze jurisprudentie?


Het Duitse Hof beweert dat Europees recht alleen voorrang heeft zolang het voldoende waarborgen biedt tegen bescherming van de grondrechten van de Duitse Grondwet.

En de voorrang kan niet verder gaan dan wat het Duitse parlement aan bevoegdheden aan de EU heeft afgestaan.

Dit heet de Solange-jurisprudentie.

In principe zijn er, uitzonderingen daargelaten, weinig conflicten ontstaan op het gebied van recht tussen EU en het EVRM. Wanneer ontstaan deze wel en welke doctrine is hier een voorbeeld van?


Het EHRM moet Unierecht gaan verenigen met het EVRM als een lidstaat te weinig vrijheid krijgt voor eigen invulling van Unierecht.

In de Bosphorus-doctrine ontstond er een conflict tussen beide. Het EHRM vond dat het Unierecht een gelijkwaardig niveau van mensenrechtenbescherming kon bieden. Ze kwamen via de manifest-deficiency toets tot de conclusie dat het Unierecht niet ernstig tekort schoot op het gebied van mensenrechtenbescherming.

Ze deden daarom slechts een marginale toetsing (een lichte toetsing) van beide rechten en deelden uiteindelijk dezelfde mening als het Europese Hof van Justitie.

Wat stelt artikel 103 van het VN-Handvest?

Dat het Unierecht lager in de pikorde staat.

Welke voorwaarden bevat de Solange jurisprudentie van het Bundesverfassungsgericht

Europees recht heeft slechts voorrang op als het voldoende waarborgen biedt tegen schendingen van de grondrechten van de Duitse grondwet en heeft slechts zover werking als Duitsland aan bevoegdheden heeft afgestaan aan de EU.

Waarom verwierp het Duitse Bundesverfassungsgericht de conclusie van het HvJEU ten aanzien van het opkoopprogramma van het ECB

Deze was volgens het Duitse Hof ultra vires, buiten de bevoegdheid van de EU en daarom in strijd met artikel 38 van de Duitse grondwet (het individuele kiesrecht en budgetrecht van de Bondsdag).

Wat was in de ECB kwestie eigenlijk de onderliggende principiële vraag

Eigenlijk was de vraag wie bepaalt of de maatregelen van de EU in strijd zijn met bevoegdheden onder het Europees Recht, de nationale rechter of het HvJEU.

Waarom is het een belangrijke vraag of de nationale rechter of het HvJEU  bepaalt of maatregelen van de EU wel of niet in strijd zijn met het Europees Recht.

1. Als nationale rechter het bepalen dan versplintert het Europees recht en kan de Unie nauwelijks meer handelen
2. Als het HvJEU wat moet men dan aanvangen met de zorgen van nationale rechters over het ultra vires handelen van de EU en het te vergaande inbreuk maken op de nationale grondwet

Waarom zijn er weinig conflicten tussen de rechtsorde van het EU en het EVRM

- de EU is geen verdragspartij bij het EVRM
- secundair Europees recht valt niet onder de werking van het EVRM omdat de verordeningen en richtlijnen afkomstig zijn van de EU (niet nationale) instellingen.

In welke situatie ontstaat er geen geen directe confrontatie tussen Unierecht en EVRM bij een klacht tegen een nationale lidstaat

Als het Unierecht ruimte heeft gelaten aan een lidstaat om om te kiezen op welke wijze invulling wordt gegeven aan uitvoering van het Unierecht of  afwegingen daarbij. De confrontatie is dan tussen EVRM en betreffende lidstaat.

Wanneer moet het EHRM zich wel uitspreken over de verenigbaarheid tussen Unierecht en EVRM

Als het Unierecht dwingend voorschrijft hoe een lidstaat moet handelen ten aanzien van het Unierecht.

Wat houdt de Bosphorus doctrine in en waarom

Het Europees recht wordt slechts licht (marginaal) getoetst aan het EVRM. Terughoudendheid is geboden met toetsing van het Unierecht aan de eigen rechtsorde. Vlg. Solange.
Omdat men ervan uitgaat dat de lidstaten van Unie een gelijkwaardig niveau van mensenrechtenbescherming bieden. Deze moet manifest ernstig tekort schieten om deze aanname te weerleggen.

Waarom blijft in de zaak Kadi volgens het HvJEU de voorrang van het VN recht overeind?

De bevriezing van de tegoeden van Kadi viel onder een Europese verordening. Het Hof heeft slechts gecontroleerd of deze verordening de toets van de Europese grondrechtenbescherming kon doorstaan. Daarom was het een aangelegenheid binnen de Europese rechtsorde, want een verordening ter uitvoering van een VN resolutie. Daarbij wordt niet getornd aan de voorrang van een resolutie op internationaal vlak.

Wat heeft het EVRM bepaald in Bosphorus?

Dat Europees recht slechts licht getoetst wordt aan het EVRM, omdat het ervan uitgaat dat de Unie een gelijkwaardig niveau van mensenrechtenbescherming biedt. We noemen dit de marginale toetsing.

  • Deze aanname kan alleen weerlegd worden wanneer uit de omstandigheden blijkt dat de mensenrechtenbescherming evident ernstig tekort is geschoten (de manifest deficiency-toets).
  • Deze conflictregel van de Bosphorus-doctrine vertoont sterke gelijkenis met de Solange-jurisprudentie: wees terughoudend met de toetsing van Unierecht aan de eigen rechtsorde, tenzij de fundamentele rechten uit de grondwet onvoldoende worden beschermd.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo