Hemelbestormers - tekst 14 Mondriaan en het luminisme, C. Blotkamp

9 belangrijke vragen over Hemelbestormers - tekst 14 Mondriaan en het luminisme, C. Blotkamp

* Een brief van Mondriaan uit 1909. Als we dit citaat vergelijken met de strekking van het boekje De nieuwe beweging in de schilderkunst (1916-1917) van Theo van Doesburg, valt een fundamentele overeenkomst tussen beide op. Deze overeenkomst tussen beide teksten maakt het begrijpelijk dat Van Doesburg en Mondriaan in 1917 samen een nieuwe beweging in de kunst lanceerden, De Stijl.

Kunt u die fundamentele overeenkomst tussen beide teksten in uw eigen woorden weergeven?

Zowel Mondriaan (in 1909) als Van Doesburg (in 1916-1917) refereren aan een ontwikkelingsproces in de kunst waarbij steeds minder rechtstreeks de werkelijkheid wordt weergegeven, en steeds meer de geestelijke, ware vormen van de werkelijkheid.
Dit leidde uiteindelijk bij beide kunstenaars tot een volledig abstracte kunst in de periode dat zij hun werk presenteerden onder de vlag van De Stijl.

Mondriaan schilderde in 1909 het schilderij Tijgerlelies en in 1910 het schilderij Amaryllis. Beschrijf de verschillen tussen beiden werken.

-Bij Tijgerlelies is de grens tussen de vorm van de bloemen en de achtergrond diffuus, in Amaryllis is deze scherp en duidelijk.
-De achtergrond bij Tijgerlelies is op luministische manier neergezet met grote stippen of korte strepen. De achtergrond van Amaryllis is monochroom.
-Aan de compositie van Tijgerlelies ligt geen geometrische ordeningsprincipe ten grondslag. De compositie van Amaryllis is symmetrisch.
Kortom, Mondriaan heeft het luminisme verworven in latere werken. Hij maakte niet langer gebruik van stippen maar schilderde grote vlakken; de vormeloosheid stoorde hem.

Wat valt er te zeggen over de bloemstukken van Mondriaan?

Mondriaan tekent en schildert al sinds 1900 bloemstukken. Heel geïsoleerd. Bij de anderen meer in boeketten, vazen, als eens stilleven. Mondriaan schildert veelal afstervende bloemen als symbool voor het leven. Een positieve fenomeen, noodzakelijk voor het ontstaan van nieuwe en hogere levensvormen.

Drie of vier kelken aan een stengel in verschillende stadia van ontluiken, bloei en verval. De amaryllis had net als het embleem van de Theosofische vereniging een zes puntige stervorm.
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

* Blotkamp maakt een vergelijking tussen twee bloemenaquarellen van Mondriaan:
− Tijgerlelies uit 1909
− Amaryllis, uit omstreeks 1910.
De aquarellen staan afgebeeld op p. 268 van de reader.
Beschrijf in uw eigen woorden de verschillen tussen beide werken. Kijk zelf wat u opvalt aan de aquarellen en houd de beschrijving door Blotkamp in gedachten.

− Bij Tijgerlelies is de grens tussen de vorm van de bloemen en de achtergrond op veel plekken diffuus, terwijl bij Amaryllis die grens heel scherp en duidelijk is.
− De achtergrond van Tijgerlelies is op een luministische manier neergezet, met grote stippels of korte strepen. De achtergrond van Amaryllis is bijna monochroom.
− De compositie van Amaryllis is zo goed als symmetrisch, aan de compositie van Tijgerlelies ligt geen geometrisch ordeningsprincipe ten grondslag.

* Blotkamp besteedt in zijn artikel over Mondriaan aparte aandacht aan Jacoba van Heemskerck, omdat zij de enige collega was die ‘hem volgde in zijn hoge aspiraties’.
In welke drie opzichten waren Mondriaan en Van Heemskerck verwant aan elkaar als kunstenaars?

Mondriaan en Van Heemskerck waren verwant aan elkaar wat betreft:
1. keuze van motieven (onderwerpen zoals landschappen met bomen en duinen, bloemen)
2. manier van schilderen (zij het dat het werk van Van Heemskerck grover is dan dat van Mondriaan en nadrukkelijker lijnen bevat)
3. belangstelling voor de theosofie.

Hoe valt het luminisme te concluderen?

Het Nederlandse luminisme bloeide hevig maar kort.  Het werd opgevolgd door het kubisme en het expressionisme van Der Blauwe Reiter. Van Gestel bleef zich er wel door inspireren, en ook Mondriaan heeft het luminisme niet verloochend, maar bepaalde verworvenheden ervan geïncorpereerd in zijn latere werk.  Hij koos wel voor een strenge ordening van het beeldvlak, maar met behoud van de puurheid en de kontrastwerking van de kleur.

Mondriaan heeft het luminisme niet verloochend, maar bepaalde verworvenheden geincorpereerd in zijn latere werk. Hij nam in de loop van 1910 al afstand van het luminisme, terwijl hij de techniek een jaar tevoren nog bij uitstek modern had genoemd. Wat is volgens Blotkamp hiervan de reden?

Blijkbaar stoorde Mondriaan zich aan de vormloosheid die dreigde te ontstaan door de wemeling van kleine kleurelementen en koos hij voor een strenge ordening van het beeldvlak, maar met behoud van de puurheid en kontrastwerking van de kleur.
In plaats van de kleuren aan te brengen op een pointillé of diffuze wijze ging hij er toe over ze in grote vlakken naast elkaar te zetten. Zie hiervoor de verschillen tussen Tijgerlelies (1909) en Amaryllis (ca. 1910).

Noem een eerste schilderij van Mondriaan waar je zijn palet ziet veranderen?

Vanaf 1907 klaarde Mondriaans palet sterk op. De rode wolk uit 07 is een mooi voorbeeld. Hij ging ook over op vereenvoudiging en vertekening van de natuurlijke vorm. Dit resulteerde in de tentoonstelling van 1909 in het Stedelijk.

PS De term Luminisme komt op. In hoeverre het luminisme afwijkt van het oudere pointillisme of divisionisme, of ruimer, van het neo-impressionisme, en hoe het te positioneren is ten opzichte van het Franse fauvisme en andere buitenlandse vernieuwingsbewegingen in het eerste decennium van de 20ste eeuw, komt elders in deze catalogus ter sprake.

Figuurstukken, vertel het verschil tussen Mondriaan en zijn tijdgenoten?

Toorop - met een zwaar-symbolistisch verleden - portretteerde zijn figuurstukken in traditionele christelijke zin. Apostelen, heilige maagd. Mondriaan los daarvan. Prille meisjes en gedeseksualiseerde vrouwen. Sluijters, Van Dongen en Gestel vrouwen in mondaine kleiding en sensuele naakten.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo