Breuk of brug? - Mieke Rijnders - Innere Notwendigkeit een centraal idee in de kunsttheorieen van het expressionisme

Nee, ook andere stromingen hebben zich beroepen op de noodzaak van de kunst.

a) Door Kandinsky rond 1911 in zijn theoretische geschriften, om zijn eigen werk en dat van zijn tijdgenoten te legitimeren. Vormt het centraal idee in zijn kunsttheorie.

b) Deze idee speelde behalve bij Kandinsky en de zijne ook een grote rol bij een grote verscheidenheid aan kunstenaars en kunstcritici.

Bruckekunstenaars - sensualisme, onmiddellijke artistiek omzetting van gevoelens die door zintuigelijke ervaringen worden gewekt.

Kandinsky - transcendentalisme, op zoek naar hogere waarden en waarheden achter de zichtbare en direct beleefbare wereld.

K introduceerde het begrip in zijn geschriften om zijn eigen werk en dat van anderen te legitimeren, m.n. in Uber das Geistige in der Kunst en Uber die Formfrage. De IN is het fundament voor echte kunst. Vormen, kleuren, motieven zijn er  om de ziel te beroeren.

De IN berust op drie mystieke krachten: 1  de persoonlijkheid van de kunstenaar, 2  de kunstenaar als tolk van zijn tijd en volk en 3  de tijdloosheid (het eeuwige) van de kunst. Het begrip IN is bij K onderdeel van een mystieke geloofsbelijdenis.

Kandinsky introduceerde het begrip in 1911 als legitimatie van zijn werk en dat van tijdgenoten. Niet alleen van zijn kunstwerken, maar ook van zijn theoretische werken (Uber das Geistige in der Kunst).

Het gaat om het zoeken naar een hogere drijfveer, en hogere waarheid met geloof in de ethische en historische noodzaak van de eigen oprechte inzet voor een hoger doel.

Kirchner schrijft in het Brucke manifest, 1906 over de overtuiging een noodzakelijke weg te bewandelen: Gelovend in vooruitgang en de nieuwe generatie. Unmittelbar und unverfalscht tot uitdrukking brengen; luisteren naar de eigen oprechte innerlijke drang/stem

Kandinsky schrijft in Uber die formfrage: op een bepaald moment is de tijd rij voor de dingen die noodzakelijk zijn. De scheppende geest vindt een toegang tot de ziel en brengt een diep verlangen te weeg, een innerlijke drang.

Beiden geloven in de onontkoombaarheid van een nieuw tijdperk. Wie naar die drang handelt, en unmittelbar en unverfalscht weergeeft, beantwoordt aan de innere Notwendigkeit.

in 1911 werd de expressionistische avant-garde onder vuur genomen in Protest deutscher Kunstler.

Volgens Worringer ging het om das Entwicklungsgeschichtlich-Notwendige, datgene wat in evolutionistische zin noodzakelijk was. Ten minste moest in de integriteit en legitimiteit van de kunstenaars en hun werk geloofd worden.

Is één van de belangrijkste teksten van Kandinsky "Op een bepaald moment is de tijd rijp voor de dingen die noodzakelijk zijn"    (Iets verhevener en vooral mystieker geformuleerd dan bij Kirchner).

Kandinsky gelooft in de onontkoombaarheid van een nieuw tijdperk.

Kandinsky spreekt van "de scheppende geest" = een geest die boven de individuen zweeft en toegang vindt tot de ziel en een diep verlangen teweegbrengt, een innerlijke drang.

oorlogsenthousiasme bij intelligentsia. Cultuurimperialistische getuigenis van Franz Marc: Wij, het Duitse volk, zullen de nieuwe eeuw vervullen met onze vormenscheppende wil.

Vreemde versmelting van moderniteit en nationalisme, die tot ver na 1933 een rol blijft spelen.

Max Raphael zocht de legitimering van de werken van kunstenaars als Ernst Ludwig Kirchner en Pechstein in de nieuwe wijze van beeldopbouw die het gevolg was van een moeizaam proces, een zoektocht naar de wetten'Gezetze' voorgeschreven door de kunst. Daarbij ging het natuurlijk uiteindelijk om geloof in de 'innere Notwendigkeit'

1. de eigen persoonlijkheid van de kunstenaar die hij tot uitdrukking brengt.

2. kunstenaar is tolk van zijn tijd en van zijn volk.

3. het tot uitdrukking brengen van het tijdloze wezen van de kunst, het Ewig-kunstlerische.

Kandinsky maakte niet duidelijk of de kunstenaar zijns inziens op alle 3 de terreinen al dan niet een vrije keuze heeft.

in Uber die Formfrage zegt Kandinsky nadrukkelijk dat het nationale in het werk noodzakelijkerwijs en dus altijd zijn neerslag vindt.

Kandinsky wilde aantonen dat hij met geestverwanten een maatschappelijke relevantie van een hogere orde nastreefde.

Het berust op drie mystieke krachten:

Wilhelm Worringer gebruikte de uitdrukking 'das Entwicklungsgeschichtlich-Notwendige', om datgene wat in evolutionistische zin noodzakelijk was, de expressionisten deden wat ze moesten doen, zij vervulden een historische taak.

Kandunsky en de zijne (metafysici) gebruiken het begrip maar ook de senualisten (Ernst Ludwig Kirchner en de Blaue Reiter' leden) gebruikte het begrip.