Habermas

17 belangrijke vragen over Habermas

Hoe reageert Habermas op “de moderniteit is dood, leve het postmodernisme” - La condition postmoderne.

1980 Habermas: moderniteit is niet dood, maar onvoltooid.

Magnus opus, de Theorie des kommunikativen Handelns.

Het project van de moderniteit is ontspoord. Maar een nog onaangeboord rationaliteitspotentieel laat toe het project van de verlichting te voltooien --> Nieuw rationaliteitsmodel en een kritische moderniteits- en maatschappijdiagnose.

Dubbele structuur van de taalhandelingen:

  • Locutionaire/propositionele deel: wat gezegd wordt. 
  • Illuctionaire deel: inhoudt, wat niet uitgesproken wordt, maar wel bedoelt wordt. Begrijpen, opvatten.
! Begrijpen en accepteren.
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

Zodra geldigheidsaanspraken geproblematiseerd worden zijn er verschillende opties:

  1. Spreker en hoorder kunnen het gesprek afsluiten.
  2. Overgaan van een communicatief naar strategisch handelen, dus in functie stellen van het gesprek voor privédoeleinden.
  3. Oriëntatie op wederzijds begrip handhaven, overschakelen naar een ander niveau van denken (met argumentatieve middelen) en het verbroken begrip proberen te herstellen. (Eventueel een discussie).

Voorwaarden Diskur/Discussie:

  • Geen handelsdruk.
  • Rationeel = als discussie voldoet aan de ‘ideale gesprekssituatie’/communicatieve symmetrie:
  1. Alle betrokkenen hebben gelijke kans om een Diskurs te beginnen.
  2. Alle betrokkenen hebben gelijke kansen voor beweringen en kritieken in te brengen.
  3. Machtsvrije communicatie, Herrschaftsfrei!
  4. Alle betrokkenen moeten zich waarachtig en oprecht opstellen.
--> Goede redenen voor overeenstemming.

Hamermas gaat ervan dat iedereen in een discussie instemt met de voorwaarden, waarom?

Habermas: Alle betrokkenen gaan ervan uit dat aan deze voorwaarden voldaan is, anders waren ze niet aan de discussie begonnen of hadden ze zich teruggetrokken.

Consensus theorie van de waarheid

Alleen die uitspraken waarover een rationele consensus tot stand is gekomen zijn waar. Geldt ook voor de praktische discussie.

Habermas ontwijkt problematische opvattingen omtrent ethiek en herformuleert hij de klassieke opvatting terzake in communicatietheoretisch perspectief. Wat zijn de klassieke opvattingen en hoe ontwijkt hij ze?

Premoderne: normatieve geldigheid verankeren in een transcendente orde.
Al te moderne: het gelden van morele normen louter en afhankelijk van keuzes en beslissingen van individuen.
Habermas: over het gelden van normen kan een rationele discussie gevoerd worden én die discussie kan leiden tot rationele consensus onder de betrokkenen. --> Verbinding theoretische en praktische rede door zelfde soort rationaliteit.

Wat is Habermas kritische diagnose van de moderne samenleving?

In spoor van Max Weber, de moderniteit: het proces van uitsplitsing en verzelfstandiging van handelings- en betekenissferen. Verschillende onderdelen (economie, kunst, wetenschap, moraal, politiek, recht) binnen de maatschappij hebben zich losgemaakt uit hun voorafgaandelijke inbedding in de traditionele samenleving, waar ze werden samengehouden en gestuurd door het overkoepelende, religieuze betekenissysteem.

Uitsplitsing en verzelfstandiging van handelings- en betekenissferen --> differentiatie:

Ontkoppeling van ‘systeem’ en ‘leefwereld’.
Het onderscheid situeert zich op het niveau van handelingstypes die aan het werk zijn: systeem - doelrationeel / leefwereld - communicatief.

Hoe komt de ontkoppeling van ‘systeem’ en ‘leefwereld’?

De instrumenteel-strategische rationaliteit van de economie en politiek verloopt zonder terug koppeling naar de communicatieve rationaliteit van de leefwereld. Deze rationaliteit komt zonder wederzijds begrip tot stand, maar als het ware geautomatiseerd. De communicatie in politiek en economie loopt over ‘symbolisch gegeneraliseerde communicatiemedia’: abstractie symbolische waarden, geld en macht, in plaats van de taal. --> vereenvoudigde, eenduidige, algemeen toegankelijke en meer efficiënte communicatie mogelijk en stimuleren dit.

Systeem niet volkomen los van leefwereld, maar opereert onafhankelijk.

Systeem voorondersteld de structuren van de leefwereld: 1) cultuur: gedeelde interpretatiekaders. 2) Maatschappij: norm. 3) Persoon: gesocialiseerde of sociaal competente individuen.

Gevolgen van de kolonisering van de leefwereld:

  • Onbeheerste consumptie, burgers = consumenten.
  • Monetarisering van de privésfeer.
  • Verzorgingsstaat, burgers = cliënten.
  • Bureaucratisering van de publieke sfeer.

Waarom is de kolonisering van de leefwereld problematisch?

De communicatieve processen uit de leefwereld worden onderworpen aan de imperatieven van het systeem, het wordt gebruikt om winst uit te halen, wingewest.
Terwijl ontwikkelingslogisch de materiële reproductie in dienst hoort te staan van de culturele reproductie.

Moderniteit zit op een verkeerd spoor:

Verhouding systeem en leefwereld: moderniteit zit op een verkeerd spoor.
Alternatief: leefwereld opnieuw zijn normerende greep verwerven op het systeem dat dan ten dienst zou komen in de leefwereld. --> moderniteit voltooien. Ten volle leren benutten van de verworvenheden van de ‘rationalisering van de leefwereld’. Mogelijkheid actualisatie van de kritische theorie, Horkheimer.

Hoe wilt Habermas de moderniteit voltooien?

Habermas acht in de communicatieve rationaliteit, eigen aan de leefwereld, een vooralsnog onderbenut rationaliteitspotentieel aanwezig, dat aangewend kan worden om de suprematie van de doelrationaliteit terug te dringen en de moderniteit op nieuwe sporen te zetten. Binnen de communicatieve rationaliteit via Diskursen heersende inzichten, waarden en normen herrschatftsfrei te bevragen, op de grond van pro en contra te komen tot een nieuwe rationele consensus.

Habermas project moderniteit, vergelijk met Kant.

Rationalisering van de wereld, terugkoppeling van het nieuw verworven kennispotentieel naar de leefwereld in functie van zijn rationele vormgeving en in functie van het type Verlichting van Kant:
“Het uittreden van de mens uit de onmondigheid waaraan hijzelf schuldig is. Onmondigheid is het onvermogen zich van zijn verstand te bedienen zonder de leiding van een ander. Saupre Aude! Heb de moed, je van je eigen verstand te bedienen!”

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo