Startpagina / Samenvattingen / Geschiedenis werkplaats / nederlanden-gewesten-oranje

De tijd van ontdekkers en hervormers - De Nederlandse Opstand

Q: Hoe was het bestuur in de Nederlanden geregeld in de tijd van Karel V? Gebruik in je antwoord de begrippen stadhouder, standen en Staten-Generaal.

In elk gewest had de vorst een stadhouder , een hoge edelman die hem daar vertegenwoordigde. De stadhouder voerde bijvoorbeeld overleg met de Staten, waarin de standen (geestelijkheid, adel en steden) van het gewest waren vertegenwoordigd. Slechts bij hoge uitzondering riep de vorst de Staten-Generaal bijeen, waarin vertegenwoordigers van de standen uit alle gewesten zaten.

32 belangrijke vragen over De tijd van ontdekkers en hervormers - De Nederlandse Opstand

Hoe werkte het bestuur van de nederlanden

- alle met eigen regels, wetten, gewoontes. Deze voorrechten (privileges) hadden ze verworven in ruil voor belastinggeld (bedes) aan de vorst.
- Gewesten bestuurd door Gewestelijke Staten
- Staten-Generaal (In Brussel), vertegenwoordigers van de gewesten.

Welke maatregelen trof Karel V

- De Nederlanden centraliseren --> de gewesten besturen vanuit één plek (Brussel);
    - Meer bevoegdheden voor de Staten-Generaal;
    - Geschoolde ambtenaren i.p.v. de adel;
    - Ieder gewest kreeg een stadhouder;
          - Opperbevelhebber leger binnen gewest;
          - Handhaven van orde en rust. - Er werd tevens een landvoogd aangesteld (de plaatsvervanger van Karel V)

Hoe was het geloof in de nederlanden

- Karel V was katholiek --> iedereen binnen zijn rijk moest katholiek zijn;
- In de Nederlanden was het calvinisme (protestantse stroming) belangrijke godsdienst;
- Karel stelde in 1522 de inquisitie in;
= Opsporen van protestantse ‘ketters’

Welk persoon hoort bij welk begrip?
Personen:
Alva
Filips II
Karel V
Margaretha
Willem van Oranje

Begrippen:
Hertog
Keizer
Koning
Landvoogdes
Stadhouder

Alva - hertog

Filips II - koning

Karel V - keizer

Margaretha - landvoogdes

Willem van Oranje - stadhouder

Hoe gaat het als karel de macht heeft overgedragen aan filips II

- Karel droeg in 1555 de macht over Spanje en de Nederlanden over aan Filips II, zijn zoon;
- 1559: Filips vertrekt naar Spanje om daar het immense rijk te besturen;
- Margaretha van Parma, halfzus Filips, gaat de Nederlanden besturen (landvoogdes).

Waarom werden de Nederlanden in het begin van de 16e eeuw niet als 1 land gezien?

Met elkaar hadden de gewesten niet veel meer gemeen dan de gezamenlijke vorst. Alle gewesten hadden eigen gewoontes en rechtsregels. Binnen de gewesten hadden de steden weer een grote zelfstandigheid. Ook zij hadden tal van rechten, die privileges of vrijheden werden genoemd. Op het platteland waren edelen heer en meester over hun heerlijkheden. waaronder vele dropen konden vallen.

Hoe was het bestuur in de Nederlanden geregeld in de tijd van Karel V? Gebruik in je antwoord de begrippen stadhouder, standen en Staten-Generaal.

In elk gewest had de vorst een stadhouder, een hoge edelman die hem daar vertegenwoordigde. De stadhouder voerde bijvoorbeeld overleg met de Staten, waarin de standen (geestelijkheid, adel en steden) van het gewest waren vertegenwoordigd. Slechts bij hoge uitzondering riep de vorst de Staten-Generaal bijeen, waarin vertegenwoordigers van de standen uit alle gewesten zaten.

Noem twee maatregelen waarmee Karel V het centrale bestuur in de Nederlanden wist te versterken.

hij beperkte de gewestelijke zelfstandigheid met behulp van nieuwe centrale adviesraden, waarvoor hij juristen van burgerlijke komaf aanstelde;
in 1522 richtte hij een eigen inquisitie op, een speciale rechtbank tegen misdrijven tegen het geloof.

Noem twee dingen waar de hoge adel in de Nederlanden ontevreden over was.

de hoge adel verzette zich tegen haar hoogste adviseur, een Franse kardinaal, door wie de hoge heren zich buitenspel gezet voelden;
waren fel gekant tegen een kerkelijke reorganisatie die ten koste ging van hun invloed op de kerk.

Welke maatregelen trof de hertog van Alva

- Alva stelde de Raad der Beroerten (Bloedraad) in om de Beeldenstormers te straffen;

- Alva stelde de Tiende en Twintigste Penning (belastingen) in.

Alva liet 2 hoge edelen de graaf van egmond en van horne ter dood brengen in 1568

Noem twee dingen waar de lage adel en stadsbestuurders ontevreden over waren.

lagere edelen en steden maakten zich druk over nieuwe centralisatie maatregelen die hun privileges aantastten;
de inquisitie werkte op volle toeren. veel stadsbestuurders en edelen ergerden zich daaraan, zij zagen het als aantasting van de privileges en het overgrote deel was wel katholiek, maar moest van geloofsfanatisme niets hebben.

Hoe verliep de tachtigjarige oorlog

-1568: Willem van Oranje valt de Nederlanden binnen, om Alva te verdrijven: (Slag bij heiligerlee)
-1572: De watergeuzen (opstandelingen) nemen plaatsje Den Briel in;
-1579: De Unie van Atrecht en de Unie van Utrecht;Ø1580: Filips II verklaart Willem van Oranje vogelvrij;

- 1581: Noordelijke gewesten stellen Plakkaat van Verlatingheop
-1584: Willem van Oranje vermoord door Balthasar Gerards
-1588: Noordelijke gewesten richten Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden op;
-1648: Vrede van Münster

Wat wilden tweehonderd lagere edelen in 1566 met een verzoek ('smeekschrift') aan de landvoogdes bereiken?

Afschaffing van de inquisitie.

Noem een direct gevolg en een indirect gevolg van het initiatief van de lagere edelen die een smeekschrift voorleggen aan de landvoogdes.

Direct gevolg:

De landvoogdes beloofde ze de ketter vervolging te matigen.

Indirecte gevolgen:

Daardoor durfden calvinisten in de zomer van 1566 openlijk bijeen te komen.
Na een donderpreek tegen de 'beeldenverering' trok een menigte naar het klooster en sloeg het interieur kort en klein. In de weken daarna raasde een beeldenstorm door de Nederlanden.

Noem twee maatregelen van Alva (de ijzeren hertog) die de haat tegen de Spanjaarden in de Nederlanden aanwakkerden.

hij richtte een speciale rechtbank (de Raad van Beroerten) op, die duizend doodvonnissen velde;
hij legde voor het eerst permanente belastingen op. dat werd gezien als een ongehoorde schending van de privileges.

Waarom was de inname van Den Briel een belangrijk moment in de Nederlandse Opstand?

Daarmee werd de eerste stad uit Alva's handen bevrijd. In de weken daarna liepen bijna alle Hollandse en Zeeuwse steden over naar de opstand.

Leg uit waarom de gebeurtenissen in 1576 een grote rol speelden in het verloop van de Nederlandse Opstand.

In 1576 sloegen Spaanse soldaten massaal aan het muiten nadat ze maanden geen soldij hadden gekregen. Ze trokken moordend en plunderend door de zuidelijke gewesten. Die sloten daarop in Gent vrede met het opstandige Holland en Zeeland. Ze eisten het verstrek van de Spaande troepen en maakten een eind aan de geloofsvervolging. De Opstand nam steeds grotere vormen aan.

Waarom leek omstreeks 1585 de Opstand verloren? Noem vier dingen.

de nieuwe landvoogd: de hertog van Parma wist met enkele gewesten een verbond te sluiten;
de opstand kwam in een diepe crisis toen een katholieke fanaticus in 1584 Willem van Oranje vermoordde;
Parma nam in 1585 Antwerpen in;
ook in het noorden kreeg Parma steeds meer steden in handen.

Waardoor werd de Opstand in 1588 gered?

Juist toen de opstand verloren leek, kreeg Parma opdracht een invasie in Engeland voor te bereiden. Hij moest daarvoor de aanval op de Unie van Utrecht onderbreken. De invasie in Engeland mislukte.

De grens tussen de noordelijke en zuidelijke Nederlanden liep dwars door een bestaande provincie. Hoe is de loop van deze grens te verklaren?

Het succes op het slagveld en bij de belegering van steden is daarbij doorslaggevend geweest.

Leg uit welke rol het protestantisme in algemene zin heeft gespeeld in de Nederlandse Opstand.

Het protestantisme (vooral calvinisme) vond grote aanhang bij de bevolking in de Nederlanden. De katholieke Spaanse koningen vonden het hun plicht om dat protestantisme ('de ketterij') met harde hand de kop in te drukken. Dat leidde weer tot onvrede bij veel Nederlanders die godsdienstvrijheid wensten. Mede daarom kwamen zij in opstand.

Leg uit welk verband er is tussen de Nederlandse Opstand en de leer van Calvijn over de verhouding tussen overheid en kerk.

De opstandelingen in de Nederlanden zegden hun gehoorzaamheid aan de koning (Filips II) op. Volgens Calvijn was dat gerechtvaardigd als hij Gods wetten niet naleefde.

Noem een niet-godsdienstige oorzaak van de Nederlandse Opstand.

de aantasting van de privileges door de naar centralisatie strevende koning van Spanje;
de economische crisis die in het midden van de jaren 1560 was uitgebroken.

Als beginpunt van het huidige Nederland kun je het jaar 1579 (Unie van Utrecht) kiezen, maar ook 1581 of 1588.
Geef bij elk jaartal een argument dat voor juist dat jaartal pleit.

In 1579 werd de Unie van Utrecht gesloten, die kan worden beschouwd als de basis voor het latere Nederland.

In 1581 zwoeren de gewesten van de Unie van Utrecht Filips II af als hun landsheer, ze verklaarden zich daarmee onafhankelijk van Spanje.

In 1588 besloten de Noord-Nederlandse gewesten geen landsheer meer te zoeken en namen zelf het bestuur in handen. Ze gingen verder als Republiek der Verenigde Nederlanden.

Beargumenteer dat je het ontstaan van de Republiek der Verenigde Nederlanden ook kunt beschouwen als het gevolg van een toevallige samenloop van omstandigheden.

Als Willem van Oranje niet was vermoord en als de Spaanse landvoogd Parma niet de opdracht had gekregen om een invasie van Engeland voor te bereiden, die faliekant mislukte, was er waarschijnlijk geen Republiek gekomen.

Leg uit hoe het verhaal (en de overdrijving daarin) over Kenau past bij 'het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat'.

Kenau staat symbool voor de onverzettelijkheid van de in opstand gekomen Nederlanders.

Wat maken de verhalen over Kenau duidelijk over het gedrag dat van vrouwen in de vroegmoderne tijd werd verwacht?

Haar naam staat sinds de vroegmoderne tijd symbool voor een vreselijk manwijf. Vrouwen dienden zich niet met geweld en het 'mannelijke' oorlogsbedrijf bezig te houden.

Landvoogdes Margaretha koos voor een toegeeflijke aanpak, de hertog van Alva voor een onverbiddelijke.
Welke aanpak was het meest succesvol? Leg je antwoord uit.

De aanpak van Margaretha lijkt op het eerste gezicht succesvoller. Die van Alva riep alleen maar meer tegenstand op en resulteerde zelfs in oorlog, die hij niet won. Daarentegen kun je ook zeggen dat de aanpak van Margaretha aanleiding was voor calvinisten om de Beeldenstorm de ontketenen.

Was Willem van Oranje volgens jou een rebel, een vrijheidsstrijder of (geen van) beide? Motiveer je antwoord.

Dat ligt er maar aan vanuit welk standpunt je het bekijkt:

Voor de Spanjaarden en nogal wat katholieken was hij een rebel.

Voor degenen die hun privileges verloren hadden en voor calvinisten was hij een vrijheidsstrijder.

Plaats de volgende gebeurtenissen in de juiste volgorde.
1. de 'onoverwinnelijke Armada' gaat ten onder.
2. De slag bij Heiligerlee.
3. De geuzen nemen Den Briel in.
4. De hertog van Parma verovert Antwerpen.
5. De Unie van Utrecht wordt opgericht.
6. Leiden doorstaat een beleg van de Spanjaarden.
7. Muiterij in het Spaanse leger in de zuidelijke Nederlanden.
8. Onder leiding van Maurits krijgt de Republiek heel het noorden in handen.
9. Moord op Willem van Oranje.
10. De noordelijke Staten zweren Filips af als hun landsheer.

2. De slag bij Heiligerlee.

3. De inname van Den Briel door de geuzen.

6. Leiden doorstaat het beleg van de Spanjaarden.

7. Muitende Spaanse soldaten in de zuidelijke Nederlanden.

5. De oprichting van de Unie van Utrecht.

10. De noordelijke Staten zweren Filips af als hun landsheer.

9. De moord op Willem van Oranje door Balthasar Gerards.

4. Parma verovert Antwerpen.

1. De 'onoverwinnelijke Armada' gaat ten onder.

8. Onder leiding van Maurits krijgt de Republiek het noorden in handen.

Wat deed Alva toen hij in de Nederlanden arriveerde?

Hij richtte een rechtbank op die vele doodvonnis stelde.
Hij veroordeelde de graven van Egmont en Horne wegens hoogverraad, omdat ze te tolerant zouden zijn geweest tegenover de calvinisten.
Hij onthoofde de graven op de Grote Markt in Brussel.

Wat gebeurde er door Alva's vele gruwelijke acties?

Vele tienduizenden mensen vluchtten waaronder Willem van Oranje.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Geschiedenis werkplaats | Dik Verkuil

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.

Onderwerpen die gerelateerd zijn aan De tijd van ontdekkers en hervormers - De Nederlandse Opstand

Studiemateriaal generieke omslagafbeelding