Aristoteles - Eerste filosofie': leer van het zijn

De leer van het zijnde als zijnde (de meest algemene categorisering van al wat is) wordt gevormd door:

• Studie van de werkelijkheid waardoor een onderscheid ontstaat tussen domeinen van kennis.
• Tegelijkertijd ontstaan algemene inzichten die van toepassing zijn op een domein of op alle domeinen. 

De oorzaken van het zijnde voor zover het beweegt zijn niet die van het zijnde zonder meer.

In de natuurfilosofie gaat het over eerste oorzaken.

A bouwt wel verder op de natuurfilosofie van zichzelf en van zijn voorgangers. 

De problemen die A tegenkomt rond de vraag of 1e filosofie een epistheme is:

• Wat zijn de eerste beginselen die haar onderscheiden? 
• Zijn de beginselen die ze bespreekt niet per definitie onbewijsbaar en dus geen voorwerp van kennis in de wetenschappelijke zin?
• Is het zijnde zonder meer wel een voorwerp?

A. analyseert de problemen:

• het bestaan van ideeen. 
• de notie eenheid en haar relatie tot het zijn. 
• de rol van objecten van de wiskunde (Vond P. op een bepaald moment belangrijk genoeg om op een plaats bovenin zijn ideenleer te zetten.)
• daarnaast omschrijft hij woorden uit het dagelijks taalgebruik die voor dit onderdeel van de filosofie ter zake doen.

• Het beginsel van tegenspraak: een en hetzelfde ding (attribuut) kan niet tegelijkertijd wel en niet aan hetzelfde ding toekomen. 
• Het beginsel van de derde weg: het is noodzakelijk te bevestigen of te ontkennen dat a toekomt aan B. Als je iets aanduidt  (bv. geel) zeg je al iets bepaalds waarmee andere bepalingen (rood, groen)of een ontkenning uitsluit. Door niets te zeggen plaats je jezelf buiten elke discussie.

De prioriteit komt toe aan de substantie omdat we die zelfstandig kunnen denken en definiëren, los van bepalingen als eigenschap, hoeveelheid e.d. die vanuit dit gezichtspunt bijkomstig zijn. Substantie is dus ook altijd primair in de orde van kennis en in de orde van definitie.

• bezielde natuur boven onbezielde natuur
• bezielde natuur: mensen boven dieren en planten
• onvergankelijke substanties als bezielde hemellichamen boven mensen
• (vlg A) een onzichtbare, onvergankelijke substantie weer boven de hemellichamen

De onzichtbare, onvergankelijke substantie is een goddelijke want onvergankelijke intelligentie of intellect (nous)

• die alle mogelijke vormen van prioriteit in zich verenigt.
• Louter actualiteit. Wil het primair zijn dan is het louter actualiteit zonder enige potentie want dat zou de deur open zetten voor verandering waarbij het voor de verwerkelijking afhankelijk is van een actualiteit die vervolgens prioriteit zou krijgen.

Hij voert het onderscheid tussen enerzijds vermogen en mogelijkheid (potentie en potentialiteit) en anderzijds  verwerkelijking, werkzaamheid en werkelijkheid (act en actualiteit) van zo'n mogelijkheid of vermogen in.

Een pasgeborene is bv. potentieel wiskundige; actueel wiskundige wordt hij of zij pas na een bepaalde leeftijd en na het nodige onderricht.Als het de natuurlijke bestemming van een mens is om wiskundige te zijn heeft degene wiens wiskundige werkelijkheid is geworden zijn of haar verwezenlijking of vervulling bereikt.

Voor A zijn veranderingen alleen mogelijk als er een aanknopingspunt voor is in de vorm van vermogen. 

Mogelijkheid veronderstelt werkelijkheid; werkelijkheid gaat dus vooraf aan mogelijkheid ondanks het feit dat in de ontwikkelingsgang de verwerkelijking pas komt nadat het vermogen er al was. Het neemt niet weg dat het vermogen de werkelijkheid veronderstelt, bv. bij de wiskundige.

Het onderscheid tussen vermogen en werkzaamheid wordt ingezet om stabiliteit en verandering met elkaar te verenigen en te verzoenen: de meeste zijnden zijn enerzijds iets bepaalds (hun actualiteit) maar hebben anderzijds een spectrum aan vermogens (potentialiteit) die verklaren waarom ze veranderingen kunnen ondergaan en zelfs kunnen ontstaan en vergaan. 

De verwerkelijking is altijd afhankelijk van een andere werkelijkheid die het proces in gang zet: de baby heeft zijn potentie te danken aan zijn ouders; een oog gaat zien doordat een zichtbaar voorwerp erop inwerkt. 

Een oog gaat pas werkelijk zien als een voorwerp erop inwerkt met eigenschappen die het voorwerp zelf heeft en die hij meedeelt aan het oog. Hiermee heeft actualiteit prioriteit boven potentie. Potentialiteit wordt begrepen vanuit de actualiteit en is ook altijd een vermogen tot iets, terwijl actualiteit op zichzelf kan worden begrepen.