Startpagina / Samenvattingen / Kern van het internationaal publiekrecht / geweld-artikel-recht

Internationale recht en gebruik van geweld

Q: kernbegrippen in het kader van bescherming en veiligheid in het internationale recht:

- gebruik van geweld / sleutelbegrip: gebruik van geweld tussen tussen staten is verboden - gewapende aanval / recht op zelfverdediging - bedreiging van vrede en veiligheid / is bepalend voor bevoegdheden van de Veiligheidsraad hoofdstuk VII VN-Handvest - agressie = engere term. Dreigen met geweld is geen agressie - oorlog / oorlog heet thans 'gewapend conflict' / artikel 96 Gw nog wel term 'oorlog' -> voor oorlog is oorlogsverklaring nodig. Nederland was niet met Afghanistan in oorlog, terwijl Nederland wel met VS in Afghanistan vocht - gewapend conflict / geweld tussen staten of groepen, anders dan door voor oorlog geen verklaring nodig. Wordt uitsluitend vastgesteld aan de hand van feitelijke situatie

65 belangrijke vragen over Internationale recht en gebruik van geweld

Op welke wijze wordt een besluit genomen om een VN vredesmacht naar een bepaald gebied te sturen?

Er is niet echt een uitdrukkelijke juridische basis in het Handvest te vinden, toch kan het sturen van een VN vredesmacht om de vrede te bewaren, aangemerkt worden als een hoofdstuk VI en VII (zie artikel 43 VN Handvest)

Heeft het internationale humanitaire recht nog wel enige waarde, nu er zich sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog een uitgebreid mensenrechtenstelsel heeft ontwikkeld?

Tussen het humanitair recht en het mensenrechtenstelsel bestaat een zekere overlap, maar het humanitair recht is beter toegespitst om de specifieke problemen die ontstaan in een gewapend conflict

Aard en inhoud vrede en veiligheid

- traditioneel: internationale gewapende conflicten
- thans is een groter probleem: gewapende conflicten/burgeroorlogen binnen staten, maar ook bedreigingen nieuwe actoren in het kader van terrorisme (IS), ook nieuwe typen wapens (drones) en cyberaanvallen

kernbegrippen in het kader van bescherming en veiligheid in het internationale recht:

- gebruik van geweld/ sleutelbegrip: gebruik van geweld tussen tussen staten is verboden
- gewapende aanval/ recht op zelfverdediging
- bedreiging van vrede en veiligheid / is bepalend voor bevoegdheden van de Veiligheidsraad hoofdstuk VII VN-Handvest
- agressie = engere term. Dreigen met geweld is geen agressie
- oorlog / oorlog heet thans 'gewapend conflict' / artikel 96 Gw nog wel term 'oorlog' -> voor oorlog is oorlogsverklaring nodig. Nederland was niet met Afghanistan in oorlog, terwijl Nederland wel met VS in Afghanistan vocht
- gewapend conflict / geweld tussen staten of groepen, anders dan door voor oorlog geen verklaring nodig. Wordt uitsluitend vastgesteld aan de hand van feitelijke situatie

Ontwikkeling en organisatie vrede en veiligheid

I. internationaal recht voorheen: uitbannen grootste wreedheden van oorlogen (thans genaamd internationaal humanitair recht)

II huidige systeem voor collectieve veiligheid: gecentraliseerd in de Verenigde Naties en in het bijzonder in de Veiligheidsraad
+
regionale organisaties: NAVO, OVSE, Europese Unie, Afrikaanse Unie, Economic Community of West African States (ECOWAS), de Organisatie van Amerikaanse Staten

Basisregel inzake vrede en veiligheid artikel 2 lid 4 VN-Handvest = verbod op geweld

verbod op geweld behoort tot het gewoonterecht.
Internationale Gerechtshof 'geweldverbod behoort tot het dwingend volkenrecht' (dwingend recht = jus cogens)

Verbod op geweld ex artikel 2 lid 4 VN-Handvest ziet toe op

- (in hoofdzaak) betrekkingen tussen staten
- maar op internationale organisaties (niet VN, die uitdrukkelijk bevoegd is geweld te gebruiken) als NAVO of andere regionale organisaties

Waaruit volgt het verbod op het gebruik van geweld voor organisaties

- uit adagium: dat wat staten afzonderlijk niet kunnen (i.c. geweld gebruiken), kunnen zij ook niet door de oprichting van een organisatie
- ook beginsel: dat organisaties die een rechtspersoonlijkheid heeft, gehouden is aan het gewoonterecht. tot gewoonterecht behoort: verbod op het gebruik van geweld

Welk gebruik van geweld verbiedt artikel 2 lid 4 VN-Handvest

- geweld tegen het grondgebied van een staat (territoriale integriteit)
- geweld tegen organen van de staat (politieke onafhankelijkheid)
- geweld tegen eigendommen van de staat
bv: aanval staat A op ambassade staat B in staat C
bv: aanval van staat A op een schip van staat B op volle zee

Wat levert geen schending op van verbod op geweld ex artikel 2 lid 4 VN-Handvest

acties van evacuatie. Bv opstand Libië in 2011. Nederland stuurt militaire helikopter om Nederlandse onderdanen te evacueren zonder toestemming aan Libische regering te vragen

Artikel 2 lid 4 VN-Handvest ziet niet toe op geweld binnen een staat. Waarom geweld binnen een staat niet verbieden?

- rechtspolitieke redenen:
* regering moet middelen hebben om opstand te onderdrukken
* niet wenselijk dat internationaal recht de bevolking verbiedt om met geweld een dictatoriale regering omver te werpen

Wat zijn de twee uitzonderingen op het verbod op gebruik van geweld op grond van artikel 2 lid 4 VN-Handvest

1. gebruik van geweld door of namens de Verenigde Naties (collectieve veiligheid)
2. zelfverdediging (eenzijdig gebruik van geweld)

Waar hangt de keuze voor hoofdstuk VI of hoofdstuk VII procedure van de Veiligheidsraad vanaf?

van de politieke overeenstemming. Voorbeeld: Israëlische-Palestijnse conflict kan onder hoofdstuk VII vallen, toch kiest Veiligheidsraad tot dusver voor niet-bindende maatregelen, zonder verwijzing van hoofdstuk VII
Voor handelen VN-veiligheidsraad op basis van hoofdstuk VII (indien hoofdstuk VI maatregelen niet afdoende zijn) is veiligheidsraad niet langer afhankelijk van de instemming van de betrokken staat/staten

Voorwaarden/criteria voor gebruik hoofdstuk VII

- artikel 39 VN-Handvest, vaststellen dat er sprake is van een bedreiging van de vrede, verbreking van de vrede, of een daad van agressie -> ex artikel 2 lid 4 'gebruik van geweld'
(in de praktijk verwijst de veiligheidsraad vooral naar criterium 'bedreiging van de vrede', Tot dusver is er slechts eenmaal een daad van agressie vastgesteld: Zuid-Afrika jegens Angola

Beginsel 'Responsibility to Protect'

de verantwoordelijkheid om bevolkingen tegen volkerenmoord, oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid -> kan leiden tot acties hoofdstuk VII (voorbeeld Libië)
Op grond van beginsel Responsibility to Protect kan veiligheidsraad optreden in geval van ernstige schendingen van de rechten van de mens binnen een staat

In artikel 39 VN-Handvest staan de termen 'handhaving' en 'herstel'. Wat geeft dat aan

Dat de veiligheidsraad vroegtijdig kan optreden voordat er een verbreking van vrede is

Ingevolge artikel 39 VN-Handvest/ 2 categorieën middelen

- aanbevelingen => niet-verbindend
- maatregelen => voor staten bindende beslissingen
maatregelen kunnen zijn:
- dwangmaatregelen zonder gebruik van geweld
- dwangmaatregelen met gebruik van geweld

Dwangmaatregelen zonder geweld door veiligheidsraad

- artikel 41 (opsomming van maatregelen zonder gebruik van geweld). Op grond van artikel 25 bindend voor alle leden
- aanvankelijk vooral sancties tegen staten, later ook tegen individuen of op regime van de staat. Reden: op de staat gerichte economische sancties treffen ook onschuldige bevolking. specifieke sancties/op personen, op regimes heten: 'smart sanctions'
- in Europa kunnen op grond van artikel 41 genomen maatregelen worden omgezet in verordeningen van de Europese Unie (immers handelsbeleid exclusieve bevoegdheid in de Unie)
verordeningen zijn rechtstreeks toepasselijk in de lidstaten (in Nederland worden sancties ingevoerd op grond van de Sanctiewet)

Hoe delegeert de Veiligheidsraad zijn bevoegdheid tot het optreden met militaire middelen

- door staten (of regionale organisaties) te machtigen om militaire middelen in te zetten. de staten verkrijgen dan de bevoegdheid om geweld te gebruiken

Waar is de rechtsbasis te vinden voor machtiging aan staten (of regionale organisaties) om militaire middelen in te zetten

- dergelijke machtigingen zijn niet uitdrukkelijk in het Handvest te vinden, maar kan worden afgeleid uit de algemene bevoegdheden van artikel 39 (+ artikel 42)

De Veiligheidsraad moet machtiging aan staten om militaire middelen in te zetten uitdrukkelijk geven

in de praktijk: een bepaling dat lidstaten alle noodzakelijke maatregelen (all necessay means) mogen nemen (om door en resolutie gesteld doel te bereiken)

Doel van een militaire operatie kan zijn

- beëindigen invasie van een staat door een andere staat
- om burgerbevolking te beschermen
- bevolking humanitaire steun te verlenen

Machtiging Veiligheidsraad aan staten om mee te doen aan een militaire operatie

- geen verplichting
- Veiligheidsraad kan staten niet dwingen om troepen in te zetten

Waar berust het commando over militaire operaties

- bij de deelnemende staten (niet bij de VN)
- in het algemeen zal het commando berusten bij de machtigste staat die deelneemt (niet zelden de VS)
- financiering wordt gedragen door de deelnemende staten
- Veiligheidsraad behoudt politieke verantwoordelijkheid
- machtiging tot gebruik van geweld is een gedelegeerde bevoegdheid. Instantie die delegeert (Veiligheidsraad) behoudt de controle
- Veiligheidsraad kan op ieder moment rechtsbasis voor de militaire operatie wegnemen of voorwaarden wijzigen. Is nieuw besluit voor nodig
- aan mandaat wordt een termijn verbonden

Waar is de basis voor vredesmissies in het Handvest te vinden

- het Handvest bevat geen uitdrukkelijke basis
- vredesmissies worden beschouwd als hoofdstuk VI maatregelen (omdat troepen betreft die met toestemming van de staat worden gelegerd) + deels beperkte bevoegdheden tot gebruik van geweld, die thuishoren in hoofdstuk VII. In de literatuur wordt dan ook wel gesproken van: hoofdstuk VI 1/2

2 ontwikkelingen in de recente praktijk die het karakter van de vredesmachten hebben veranderd

Ten eerste: soms ook geweld gebruiken om de uitvoering van humanitaire taken te bevorderen of om burgers te beschermen. Ook sprake van zwaardere bewapening (afschrikwekkende werking) = robus peacekeeping
gevaar daarbij: vredesbeweging is gestoeld op instemming en vertrouwen partijen. Instemming en vertrouwen kunnen verdwijnen zodra troepen geweld gebruiken
Ten tweede: vredesmachten steeds vaker ingezet voor vredesopbouw/peacebuilding (civiele taken: integreren voormalige soldaten in de samenleving, versterken rechtsstaat, trainen politie, verkiezingsstem, et cetera)

Regionale organisaties kunnen rol bij bescherming van vrede en veiligheid vervullen, zie artikel 52 lid 1 VN-Handvest. Noem een aantal organisaties

Afrikaanse Unie
Organisatie van Amerikaanse Staten
OVSE
NAVO
Europese Unie

Wat is de positie van regionale organisaties binnen systeem van collectieve veiligheid

- in beginsel gelijk aan die van staten
- ook geweldsverbod op basis van gewoonterecht
- Veiligheidsraad kan zijn bevoegdheid tot het optreden met geweld ook delegeren aan regionale organisaties artikel 53 lid 1 (vb. rol NAVO in conflict Libië in 2011. NAVO nam commando over van de VN en opereerde op basis van hoofdstuk VII van het Handvest van de Verenigde Naties

Nederland ook actief betrokken geweest bij gewapende acties. Waar ligt de nationale rechtsmacht voor het optreden van Nederlandse troepen

- artikelen 97 en 100 Grondwet
verschil:
- artikel 97 Gw geweld uit zelfverdediging/geen rol Staten-Generaal
- artikel 100 Gw inzet troepen/Staten-Generaal speelt een rol (let wel: Staten-Generaal geen instemmingsrecht)

Wat is het toetsingskader in het kader van artikel 100 Gw

uitvoeringsoperatie niet op uitnodiging van een land. dan moet berusten op duidelijk mandaat, neergelegd in een resolutie van de Verenigde Naties of mandaat van een regionale organisatie

Eenzijdig gebruik van geweld/zelfverdediging

- artikel 51 VN-Handvest. Geweld gebruiken toegestaan in het kader van zelfverdediging/zelfverdediging behoort tot gewoonterecht
- staat recht op zelfverdediging zodra sprake is van een gewapende aanval
- artikel 51 slechts van toepassing indien het gebruik van geweld een zekere omvang heeft. Internationaal Gerechtshof: 'the most grave forms of the use of force (those constituting an armed attack)

Controversiële vraag: Heeft een staat recht op zelfverdediging indien er sprake is van een dreiging met geweld

- artikel 51 ziet slechts op gewapende aanval, niet op dreiging. Maar moet een staat een daadwerkelijke aanval afwachten? 1837 Britse regering in Canada daar niet toe bereid in Carolina-incident. Op grond van dat precedent wordt aangenomen dat een staat ook bij een dreigende aanval het recht heeft om zelfverdediging uit te oefenen. / anticiperende zelfverdediging. Probleem: precedent is van 1837. Handvest van 1945. Dreiging met geweld bewust uitgesloten

Wat willen de opstellers van het Handvest voorkomen door 'dreiging met geweld' niet in het Handvest op te nemen

door anticiperende zelfverdediging uit te sluiten, zou het risico van misbruik worden beperkt

Welke staten menen dat het recht op anticiperende zelfverdediging springleven is

- VS
- Russische Federatie
- Nederlandse regering 'onmiddellijke dreiging'
- Secretaris-Generaal VN

Wat kan een staat doen die op grond van artikel 51 gerechtigd is om zelfverdediging uit de oefenen

- terugvuren
(moet wel worden voldaan aan voorwaarden van noodzakelijkheid en proportionaliteit)

Rol van de Veiligheidsraad in het kader van zelfverdediging

- maatregelen artikel 51 aan Veiligheidsraad voorleggen
- Veiligheidsraad gelegenheid oordeel te vellen of zelfverdediging is toegestaan of dat hij zelf moet optreden
- opties:
* gebruik geweld o.g.v. zelfverdediging goedkeuren
* staten verplichten gewapende handelingen te beëindigen
* collectieve actie in de plaats stellen van zelfverdediging
* of vaststellen dat staat zelf onrechtmatig gewapende aanval heeft gepleegd en ander staten machtigen tot gebruik geweld tegen deze staat (nog nooit voorgekomen)

Hoe lang bestaat het recht op zelfverdediging

zolang Veiligheidsraad niet is opgetreden en eindigt zodra de Veiligheidsraad een bindend besluit neemt
- recht op zelfverdediging blijft bestaan als Veiligheidsraad niet optreedt of geen overeenstemming kan bereiken over een bindend besluit

Aanvullende voorwaarden bij zelfverdediging (gewoonterecht)

- zelfverdediging moet noodzakelijk zijn (geen ander mogelijkheid dan zelfverdediging) zie arrest Nicaragua tegen VS
- zelfverdediging moet proportioneel zijn
= gewoonterecht

Voorwaarde noodzakelijk zijn zelfverdediging/necessity

- geen andere mogelijkheid. Wel eerst vreedzame middelen betrachten
- criteria Caroline-incident (brengt met zich mee dat zelfverdediging snel moet worden uitgevoerd)
- Nicaragua vs Verenigde Staten/ Internationaal Gerechtshof: militaire activiteiten VS voldeden niet aan de eis van noodzakelijkheid. Activiteiten pas enige maanden genomen na offensief rebellen tegen de regering van El Salvador. El Salvador kon dus ook zonder zelfverdediging worden beschermd

De eis van proportionaliteit/evenredighed

- maatregelen moeten in evenredigheid staan tot de aard en schaal van de gewapende aanval zelf
- Internationaal Gerechtshof: grootschalige tegenaanval VS vernietiging twee Iraanse fregatten, schepen en vliegtuigen tot gevolg, niet evenredig aan het leggen van een mijn die enkel een Amerikaans schip trof, beschadigt, maar niet gezonken en ook geen levens verloren
- beginsel proportionaliteit beoordelingsvrijheid staat

Wanneer bestaat de aanvullende grond die gewapend ingrijpen in het kader van humanitair recht volgens sommige staten toelaatbaar maakt

- wanneer een staat zich binnen zijn grenzen schuldig maakt aan grootschalige schending van de rechten van de mens
- én de Veiligheidsraad niet optreedt

voorbeeld van een dergelijke situatie: Kosovo 1999. Navo leden voerden militaire acties uit op grondgebied Joegoslavië zonder machtiging van de Veiligheidsraad. Enkele staten beriepen zich daarbij op een recht van humanitaire interventie

Internationale rechtsorde erkent (nog) geen recht op humanitaire interventie, waarom niet

aarzeling daartoe: gevaar voor misbruik

Criteria die volgens de Nederlandse regering militair optreden in een humanitaire noodsituatie rechtvaardigen

- laatste middel. Dat alleen na uiterste inspanning om in de Veiligheidsraad overeenstemming te bereiken aangewend mag worden
- overtuigend en geloofwaardig bewijs van een humanitaire noodsituatie
- duidelijk moet zijn aan wie de verantwoordelijkheid voor de situatie kan worden toegerekend
- dringende noodzaak om op te treden/geen alternatieven voorhanden

Waarom wordt oorlogsrecht ook wel internationaal humanitair recht genoemd

omdat de doelstelling is om individuen te beschermen

Wat is het evenwicht van belangen waardoor internationaal humanitair recht/oorlogsrecht/recht van gewapend conflict wordt beheerts

- belangen van humaniteit/belang van bescherming burgers
- militaire noodzaak/de realiteit dat partijen een overwinning nastreven en alles willen doen wat militair noodzakelijks

Waarop zien de Haagse internationaal humanitair recht verdragen

- recht van eigenlijke oorlogsvoering/methoden en middelen die strijdende partijen mogen gebruiken

Waarop zien de Geneefse Verdragen van internationaal humanitair recht

- de bescherming van oorlogsslachtoffers
- 4 verdragen: 'gewonden en zieken op het land', 'gewonden en zieken op zee', 'de behandeling van krijgsgevangenen' en 'de bescherming van burgers in oorlogstijd'+ twee protocollen

Welk recht is in toenemende mate gekozen bij handhaving van humanitair recht

- strafrecht/ in strijd handelen met internationaal humanitair recht. Kan aansprakelijkheid zijn voor oorlogsmisdrijven

Het toepasselijk recht hangt af van de aard van het conflict. Hierbij kunnen 3 situaties worden onderscheiden

1) een niet-internationaal gewapend conflict/intern gewapend conflict artikel 3
2) een niet-internationaal gewapend conflict waarbij een staat is verwikkeld in een conflict met een partij die een hoge mate van organisatiegraad heeft
3) internationaal gewapend conflict/conflict tussen twee staten, art. 2 Geneefse verdragen
(let wel: de meest fundamentele regels zijn gelijkelijk van toepassing in interne en internationale conflicten)

Het fundamenteel beginsel in internationale conflicten: ONDERSCHEID

- onderscheid maken tussen combattanten en non-combattanten
- tegen non-combattanten in beginsel geen geweld gebruiken
- combattanten zijn legitieme doelen
- combattanten die gevangen zijn genomen worden behandeld als krijgsgevangenen
- reden krijgsgevangenschap: voorkomen dat men zich weer bij zijn eenheid aansluit

Het fundamentele beginsel in het internationaal humanitair recht/internationale conflicten: VOORKOMING VAN ONNODIG EN BUITENSPORIG LEED

- internationaal recht verbiedt een aantal wapens (blindmakende laserwapens, chemische wapens, drones)

Beginselen van humanitair recht van toepassing op interne conflicten

- de belangrijkste beginselen zijn neergelegd in artikel 3 Geneefse Verdragen
* zo moeten personen die niet rechtstreeks aan de vijandelijkheden deelnemen 'onder alle omstandigheden menslievend worden behandeld'
* verboden burgerbevolking doelwit van een aanval te maken, Protocol II artikel 3
* daden van geweld of bedreiging met geweld waarvan het belangrijkste oogmerk is de burgerbevolking angst aan te jagen zijn verboden, artikel 13 lid 2
* artikel 17 geen bevel verplaatsen burgerbevolking om redenen van conflict
(let wel: bij interne conflicten geen onderscheid tussen combattanten en non-combattanten en dus ook geen categorie krijgsgevangenen)

Welke verplichting hebben verdragspartijen op grond van het Europees Verdrag ter bestrijding van terrorisme 1977

- het strafbaar stellen van handelingen bestreken in het verdrag in nationale wetgeving
- rechtsmacht vestigen, met inbegrip van universele jurisdictie die vervolging mogelijk maakt indien er niet wordt uitgeleverd
- Nederland: artikel 157 Sr en artikel 4 onderdeel 14 Sr

Wapenbeheersing/ beperken van beschikbaarheid van wapens

- VN Wapenhandelsverdrag op 2 april 2013 door de Algemene Vergadering van de VN aangenomen
- in maart 2014 hebben 11 staten verdrag geratificeerd en 116 staten hebben het verdrag ondertekend (ook Nld)
- verdrag reguleert handel in conventionele wapens
- doel verdrag: voorkomen dat wapens in conflictgebieden terechtkomen

Verdrag inzake de niet-verspreiding van kerwapens 1968

doel: proliferatie/verspreiding kernwapens tegengaan
(Israël, India en Pakistan zijn buiten het verdrag gebleven en Noord-Korea heeft het verdrag opgezegd)

Het verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens 1968 gebaseerd op 3 beginselen

1) niet verspreiding van kernwapens
2) ontwapening
3) vreedzaam gebruik van nucleaire energie

Cyberaanvallen / cyberspace / nieuw domein voor oorlogsvoering

- met digitale middelen computersystemen of netwerken van een tegenstander verstoren, misleiden of vernietigen
voorbeeld: in 2008 werd voorafgegaan aan de inval van Rusland in Georgië een grootschalige cyberaanval op de militair communicatiesysteem van Georgië gepleegd

De vraag rijst: moeten cyberaanvallen worden gezien als een verboden gebruik van geweld ex artikel 2 lid 4 VN-Handvest en of staten het recht hebben zich met geweld tegen zo'n aanval te verdedigen conform artikel 51 VN-Handvest

- Nederlandse regering: 'voordat een digitale aanval het recht tot zelfverdediging rechtvaardigt, moet deze gevolgen hebben die vergelijkbaar zijn met die van een conventionele gewapende aanval. Kabinet voegt toe: alleen gebruik mag worden gemaakt van geweld ter zelfverdediging indien de herkomst van de aanval en de identiteit van de aanvallers met een voldoende mate van zekerheid kan worden vastgesteld

Interne interpretatie van internationale vrede en veiligheid

militair ingrijpen ingeval van grootschalige schendingen van de rechten van de mens binnen een staat, als een bedreiging van de internationale vrede en veiligheid (in de regio).

VN de enige organisatie die geweld mag gebruiken (mag wel bevoegdheid tot optreden met geweld delegeren). Eén VN orgaan beslist of geweld mag worden gebruikt. Welk orgaan is dat?

- De Veiligheidsraad (subsidiair de Algemene Vergadering
= systeem van collectieve veiligheid

Waarom is de verantwoordelijkheid van de Veiligheidsraad primair, maar niet exclusief?

omdat ook de Algemene Vergadering een rol speelt (subsidiair)

Voor collectieve zelfverdediging moet slachtofferstaat uitdrukkelijk verzoek hebben gedaan om met geweld op te treden. Welk arrest?

Nicaragua tegen VS

2 gronden voor rechtmatig geweld

1. door of namens (gedelegeerd aan individuele staat/regionale organisatie) VN
2. zelfverdediging artikel 51 VN-Handvest/eenzijdig gebruik geweld
voor sommige staten geldt nog een aanvullende grond:
3. humanitaire interventie (niet door internationale rechtsorde erkend)

Bij Verdragen van Genève in het kader van humanitair recht is geen organisatie in het leven geroepen (is dus anders dan bij verdrag rechten van de mens -> EHRM). Wie heeft wel een enigszins toezichthoudende taak?

Algemene Vergadering + Veiligheidsraad van de VN

Welke rechtsbronnen leiden tot algemeen, wereldwijd geldend recht zonder dat de staten hier uitdrukkelijk mee instemmen?

Gewoonterecht, besluiten van internationale organisaties en algemene rechtsbeginselen.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Kern van het internationaal publiekrecht | 9789089749390

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.