Startpagina / Samenvattingen / Kern van het internationaal publiekrecht / staten-artikel-internationaal

Vreedzame geschillenbeslechting

61 belangrijke vragen over Vreedzame geschillenbeslechting

5 typen procedures voor geschillenbeslechting (zie ook artikel 33 VN-Handvest)

1. eenzijdige maatregelen
2. diplomatieke geschillenbeslechting
3. toezichtprocedures binnen internationale organisaties
4. arbitrage
5. rechtspraak

2 typen eenzijdige maatregelen in het kader van geschillenbeslechting, als reactie op schending van een rechtsplicht:

1. retorsies (niet onrechtmatig)
2) represailles (op zichzelf door internationaal recht verboden, mag wel onder voorwaarden)

Voorbeelden van retorsies (eenzijdige maatregel/niet onrechtmatig)

1. verbreken diplomatieke betrekkingen
2. opschorting ontwikkelingshulp
3. verscherping voorwaarden verlenen visa

Aan welke 5 voorwaarden, neergelegd in de ILC-artikelen inzake Staatsaansprakelijkheid, moet zijn voldaan om tegenmaatregelen/represailles te mogen nemen

1. alleen gelaedeerde staten/injured states/staten die rechtsbelang hebben (geen rechtsbelang, dan alleen retorsies mogelijk)
2. eerst moet staat verzoeken schending te beëindigen en rechtsherstel te bieden
3. staat moet eerst onderhandelen met de in gebreke blijvende staat, maar heeft toch het recht om dringende tegenmaatregelen te nemen om zijn rechten te beschermen
4. geen tegenmaatregelen mogen worden genomen wanneer het geschil is voorgelegd aan een internationaal tribunaal
5. tegenmaatregelen moeten evenredig zijn aan de aard van de geleden schade

Welke tegenmaatregelen zijn sowieso onrechtmatig

- gebruik van geweld
- schending van de rechten van de mens
- die strijdig zijn met dwingend recht (jus cogens)

In de Wereldhandelsorganisatie geldt een bijzonder regime (lex specialis) voor tegenmaatregelen/represailles:

Staten mogen slechts tegenmaatregelen nemen nadat zij daartoe door de DSB zijn gemachtigd

onderhandelingen in het kader van geschillenbeslechting

- een aantal verdragen bepaalt: eerst onderhandelen alvorens geschil voorleggen aan internationaal tribunaal (voorbeeld: Georgië VS Rusland. Georgië legt in 2011 geschil voor aan Internationaal Gerechtshof o.b.v. rassendiscriminatieverdrag. Hof oordeelt: onbevoegd op grond van artikel 22 van Verdrag, omdat van onderhandelingen geen sprake is geweest)
- partijen kunnen zich uit een procedure terugtrekken als ze via onderhandeling tot een oplossing zijn gekomen (schrappen vd rol)
- wijze van onderhandelingen: in aanmerking nemen wederzijdse rechten en onderhandelingen te goeder trouw laten verlopen

bemiddeling als methode van geschillenbeslechting

- vereist actieve rol 3e partij
- ieder persoon die partijen geschikt achten (voorbeeld van bemiddeling: ministers van buitenlandse zaken VS John Kerry in het conflict Israël / Palestina)
- bemiddeling berust (evenals goede diensten) op instemming partijen
- partijen moeten bereid zijn mee te werken en concessies te doen

feitenonderzoek in het kader van geschillenbeslechting

- 3e onafhankelijke partij vragen om feiten te verhelderen die aan geschil ten grondslag liggen
- na feitenonderzoek kan vervolgens geprobeerd worden geschil door middel van onderhandelingen/bemiddeling op te lossen
- meestal worden onderzoekscommissies ad hoc ingesteld, enkele verdragen voorzien in permanente commissies

conciliatie (verzoening) in het kader van geschillenbeslechting

- vorm van diplomatieke geschillenbeslechting met behulp van derden
- verzoening/verzoeningscommissie/conciliatiecommissie
- meestal uitgevoerd door conciliatiecommissie
- in sommige verdragen: verplicht indien andere methoden niet tot een oplossing hebben geleid
- voorstellen an een conciliatiecommissie / verzoeningscommissie zijn niet bindend (tenzij partijen tevoren overeenkomen dat zij uitkomst als bindend accepteren). Partijen wel onder politieke druk om voorstel te aanvaarden

Internationale organisaties kunnen een belangrijke rol spelen bij voorkomen en beteugelen van geschillen tussen en binnen staten. Welke organisaties bijvoorbeeld

- VN (Veiligheidsraad heeft bijzondere verantwoordelijkheid ten aanzien van geschillen die de internationale vrede en veiligheid bedreigen)
- Europese Unie
- Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa

Op basis van welke hoofdstukken kan de Veiligheidsraad van de VN politieke initiatieven nemen en zo nodig vredemachten zenden om conflicten te beheersen en bij te dragen aan een oplossing

hoofdstukken VI en VII

Toezichtsprocedures door internationale organisaties i.h.k.v. voorkomen en beslechten van geschillen tussen staten

- hebben betrekking op geschillen over de (vermeende) niet-naleving van internationale verplichtingen
- vooral van belang voor de naleving van multilaterale verdragen die gemeenschappelijke belangen van staten beschermen (rechten van de mens, bescherming van milieu, ontwapening)
- bij schending van een verdragsverplichting maakt een staat direct inbreuk op rechten van de andere partijen
- toezicht op naleving van verdragen is meer een bestuursrechtelijke aangelegenheid voor de bescherming van publieke belangen, dan een kwestie van privaatrechtelijke aansprakelijkheid tussen partijen
- toezichtsprocedures monden in het algemeen niet uit in beslissingen met bindende rechtsgevolgen (niet-bindend karakter van uitspraken)

Wat zijn in het algemeen de 3 fases van toezichtsprocedures

1. informatieverzameling
2. beoordeling
3. corrigerende maatregelen

informatieverzameling in het kader van toezichtsprocedures (stap 1)

- orgaan is afhankelijk van aanvoer informatie door staten
- enige correctie op afhankelijkheid: schaduwrapportage van non-gouvernementale organisaties
- actief zelf verzamelen slechts beperkt mogelijk
voorbeeld: Europese Comité ter voorkoming van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing brengt periodiek bezoeken aan aangesloten landen (gevangenissen, asielzoekerscentra, psychiatrische inrichtingen, politiebureaus)
voorbeeld: OPCW verricht in het kader van het Chemisch Wapens Verdrag toezicht

beoordeling in het kader van toezichtsprocedures (stap 2)

- constructive dialogue
- beoordeling kan uitmonden in vaststelling dat er sprake is van strijd met het verdrag

De oorsprong van de moderne arbitrage

het Verdrag tussen de Verenigde Staten en Het Verenigd Koninkrijk van 1794/ ook wel 'Jay Treaty' genoemd (kwestie onafhankelijkheidsoorloog noordoostelijke grens VS en Canada)

2 vormen oprichting verdrag in het kader van arbitragetribunalen

1) na ontstaan van een geschil ad hoc bij verdrag tribunaal oprichten
2) staten die bepalen dat alle toekomstige geschillen aan een arbitragetribunal kunnen worden voorgelegd. Toestemming via bekrachtiging van het verdrag, afzonderlijke toestemming in dat geval niet vereist = compromissoire clausules

bevoegdheid arbitrage tribunalen

- partijen kiezen in het algemeen voor beslechting van een geschil op grond van internationaal recht
- partijen kunnen ook andere rechtssystemen overeenkomen: bv Europees recht of nationaal recht of billijkheid (aequo et bono)

procedure arbitrage tribunalen

- partijen vrij in procesregels (termijnen, jurisdictieverweren, voorlopige voorzieningen, experts of getuigen horen)
- modelregels zijn wel door Permanent Hof van Arbitrage, ILC, UNICITRAL opgesteld
- bindende uitspraken, maar niet noodzakelijkerwijs finaal
- soms op basis van overeenkomst: ruimte voor interpretatie, herziening, vernietiging uitspraak

Arbitrage tussen particulieren en staten

- zien vooral op investeringsgeschillen (economische belangen)
- onderhandelingen tussen investeerder (particulier) en gaststaat
- forum: Internationaal Centrum voor Beslechting van Investeringsgeschillen ICSID
- ICSID = geen arbitragetribunaal, maar verstrekt administratieve diensten
- een onder ICSID-verdrag opgericht arbitragetribunaal is bevoegd een geschil te beslechten onder 2 voorwaarden
1) gaststaat en staat investeerder partij bij ICSID-verdrag
2) beide partijen stemmen met arbitrage in

3 wijzen van instemming arbitrage tussen particulieren en staten in het kader van ICSID-verdrag

- bij overeenkomst tussen investeerder en staat
- de gaststaat biedt in zijn nationale wetgeving de mogelijkheid van ICSID-arbitrage. Investeerder kan aanbod aanvaarden
- bij verdrag tussen gaststaat en staat van nationaliteit investeerder (meeste bilaterale investeringsverdragen bevatten een dergelijke bepaling). Investeerder kan aanvaarden/instemmen

Geschillenbeslechting op basis van ICSID-verdrag

- bevoegdheid en procedure conform verdrag, tenzij partijen anders overeenkomen
- partijen kunnen kiezen voor: nationaal recht, internationaal recht of mengvorm
- schriftelijke uitwisseling van stukken en mondelinge fase
- uitspraak: bindend
- vernietiging uitspraak op aantal gronden mogelijk
- uitspraak vorm binnen grondgebied van partijen een executoriale titel (let wel: de regels van immuniteit van executie blijven van toepassing)

Wat zijn de belangrijkste onderscheidende kenmerken van rechtspraak

- het bestaan van een rechterlijk orgaan dat permanent in zitting is en te allen tijd kan functioneren
- de relatief beperkte functie van partijen om invloed uit te oefenen op de samenstelling, bevoegdheden en procedures van het rechtsprekende tribunaal

De voor Nederland belangrijkste vormen van internationale rechtspraak

- het Internationaal Gerechtshof (slechts deze wordt in de module besproken)
- het Geschillen beslechtingsmechanisme van de Wereldhandelsorganisatie
- het Hof van Justitie van de Europese Unie
(- het Internationaal Tribunaal voor het recht van de Zee (beslechting geschillen onder VN-Zeeverdrag))
(- rechtspraak inzake rechten van de mens en strafrechtspraak worden apart behandeld)

Waar worden de bevoegdheden en procedures van Internationale Tribunalen behandeld?

door de Verdragen waarbij zij zijn opgericht (functies, doelstellingen, procesregels van de Verdragen verschillen per tribunaal)

Het Internationaal Gerechtshof ex artikel 92 VN-Handvest

- oprichting in 1945: opvolger van Permanent Hof van Internationale Justitie
- artikel 23 Statuut 'voortdurend in zitting'
- zetel in Vredespaleis, Den Haag
- bevoegdheid: rechtspreken over elke vraag van internationaal recht, onafhankelijk van het onderwerp, artikel 36 Statuut
- toegang: voor alle staten
- in 70 jaar circa 150 zaken aan het Hof voorgelegd
- hoogste juridische orgaan van de VN artikel 92 VN-Handvest 'voornaamste'
- uitspraken Hof zijn gezaghebbend

Welke twee taken het het Internationaal Gerechtshof

1) geschillenbeslechting tussen staten/INTERSTATELIJKE PROCEDURE
2) uitbrengen van adviezen op verzoek van de Algemene Vergadering of de Veiligheidsraad van de VN / ADVIESPROCEDURE

Eerste taak van het Internationale Gerechtshof/INTERSTATELIJKE PROCEDURE/geschillenbeslechting tussen staten. Bespreking aan de hand van de volgende volgorde

- samenstelling en organisatie (hoofdstuk I Statuut)
- toegang (hoofdstuk II Statuut) alleen staten toegang tot het Hof. Dus niet mogelijk om bijvoorbeeld een procedure te beginnen tegen de Veiligheidsraad
- bevoegdheid (hoofdstuk II Statuut)
- procedure (hoofdstuk III Statuut)
- uitspraak (hoofdstuk III Statuut)

Op systeem van verplichte rechtsmacht ex artikel 36 lid 2 Statuut zijn beperkingen aangebracht. Veel staten hebben aan hun facultatieve verklaring voorbehouden verbonden. Varianten:

- voorbehouden temporeel van aard. Bv geschillen ontstaan na een bepaalde datum (Nederland bv aanvaardt slechts rechtsmacht voor geschillen na 5 augustus 1921)
- geschillen uitsluiten, omdat partijen overeenkomen andere procedure te volgen
- type geschillen uitzonderen (bv grenskwesties, of geschillen over vrede en veiligheid)

uitspraak van het Internationaal Gerechtshof

zie artikelen 55 e.v. Statuut en artikel 94 VN-Handvest

tweede taak van het Internationale Gerechtshof: ADVIEZEN

hoofdstuk IV Statuut
- artikel 96 VN-Handvest en artikel 65 Statuut
- adviezen zijn niet bindend, wel gezaghebbend
- adviezen worden niet gegeven aan Staten maar aan de (organen van de) organisatie die het advies vroeg
- advies gericht aan de organisatie en voor de staat niet bindend

Rechtspraak inzake de rechten van de mens. Vormen van rechtspraak

- EHRM
- Regionale procedures
- procedures onder de VN-verdragen

Samenstelling en organisatie EHRM

- artikel 26 EVRM

Alle nationale rechtsmiddelen uitputten/ontvankelijkheidsvereiste

alle nationale rechtsmiddelen uitputten moet wel daadwerkelijk leiden tot rechtsherstel, anders direct naar het Hof. voorbeeld procedure asielzoeker in Nederland. Bij rechtbank procedure verloren. Hoger beroep bij Afdeling bestuursrechtspraak mogelijk. Hof oordeelt beroep bij de instantie geen kans van slagen, daarom direct bij het Hof ontvankelijk

beginsel van subsidiariteit/wat is het juridische karakter van de rechtspleging bij het Hof in Straatsburg ten opzichte van nationale rechtspraak

het beginsel van subsidiariteit is dat het Hof alleen optreedt als een geschil niet op nationaal niveau kan worden opgelost

Wat is het beginsel 'Margin of Appreciation-doctrine'?

dat het hof bij de toepassing van het Verdrag in beginsel veel ruimte laat aan interpretatie van verdragspartijen

6 maanden/ontvankelijkheidsvereiste indienen klacht bij EHRM

- geen zaken uit het verleden
- rechtszekerheid

Samenloop van zaken bij EHRM/ontvankelijkheidsvereiste

- artikel 35 lid 2b EVRM
- zaak mag niet al aan een ander internationale instantie zijn voorgelegd

Bij meerdere VN-verdragen is een verdragscomité opgericht dat een uitspraak kan doen over individuele klachten. Welke verdragen zijn dat

- IVBPR (BUPO)
- Internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten
- Internationaal verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie
- Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen
- Verdrag inzake de rechten van het kind
- Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing

Waar kunnen klachten over schending van het IVBR worden behandeld

- door het mensenrechtencomité / Human Rights Committee ofwel HRC
- artikel 41 = statenklachtrecht
- artikel 1 en 2 Facultatief Protocol = individueel klachtrecht
- 168 staten partij bij IVBR
- 115 staten partij bij facultatief protocol (individuen kunnen dus alleen tegen de 116 staten klachten indienen)
- ook ontvankelijk als reeds door ander internationale instantie is beoordeeld (anders dus dan bij EHRM)

Bevoegdheidstoets mensenrechtencomité (IVBPR)

- ratione personae = slachtoffers of potentieel slachtoffers
- ratione materiae = klachten over schendingen van het verdrag
- ratione temporis = klachten over schendingen na inwerkingtreding van het Protocol

Procedure mensenrechtencomité (IVBPR)

- uitsluitend schriftelijk
- comité bevoegd voorlopige maatregel op te leggen (in de praktijk onder meer gebruikt bij dreigende schending van artikel, 6, 7 en 27 IVBPR)
- mensenrechtencomité van oordeel dat uit Protocol een plicht tot samenwerken voortvloeit dat de staten voorlopige maatregelen moeten naleven en dat niet-naleving schending van het Verdrag en Protocol oplevert

Uitspraak mensenrechtencomité (IVBPR)

- einduitspraak = view. Comité geeft aan of er sprake is van een schending en veelal ook wat het gepaste rechtsherstel is
- rechtsherstel ex artikel 2 lid 3 onder c kan zijn: aannemen van wetgeving, vrijlaten klagers, of vervolgen personen die aansprakelijk zijn voor bepaalde misdrijven
- staten niet geheel vrij view naast zich neer te leggen. Waaruit volgt dat samenhang tussen ratificatie en plicht ex artikel 2 lid 3 IVBPR

Wat is de Internationale Strafrechtspraak

een gespecialiseerd deelterrein van het Internationale Publiekrecht

Wat zijn 'ad hoc' tribunalen

tribunalen die speciaal zijn opgericht ten behoeve van de strafrechtelijke afwikkeling van een bepaald conflict

Voorbeelden van 'ad hoc' tribunalen

- Het Neurenberg tribunaal (opgericht bij Verdrag)
- Het Tokyo tribunaal
- Het Internationaal Tribunaal voor voormalig Joegoslavië / ICTY (opgericht bij Resolutie van de Veiligheidsraad o.g.v. hoofdstuk VII artikel 41 VN-Handvest
- Het Internationaal Tribunaal voor Rwanda (ICTR) (bij resolutie/ook bevoegdheden hoofdstuk VII VN-Handvest)
- Speciale Gerechtshof voor Sierra Leone (SCSL) (bij verdrag/geen bevoegdheden hoofdstuk VII VN-Handvest)

Waaruit blijkt dat het Neurenberg tribunaal een internationaal straftribunaal is

- dat het een internationale grondslag had (Het Verdrag van Londen)
- dat het een internationale samenstelling had
- dat het recht sprak op basis van internationaal recht

De internationale grondslag van het Neurenberg tribunaal was Het Verdrag van Londen. Tussen welke staten werd het verdrag gesloten

de overwinnende staten
- VS
- Groot-Brittannië
- Frankrijk
- Sovjet-Unie
(later door 19 landen aanvaard, waaronder Nederland)

Wat deden de overwinnende staten bij Het Verdrag van Londen

zij droegen hun rechtsmacht over de verdachten over aan het tribunaal. De rechtsmacht van het tribunaal werd dus ontleend aan de rechtsmacht van de oprichtende staten

Waar bestond het Neurenberg tribunaal uit

- vier rechters, van elke staat een
- aanklager: Amerikaan Robert Jackson

Welke 2 tribunalen werden door de Veiligheidsraad in 1993 en 1994 ingesteld

- ICTY Internationaal tribunaal voor Joegoslavië/Joegoslavië tribunaal
- ICTR Internationaal tribunaal voor Rwanda

Wijze van oprichting ICTY / Joegoslavië tribunaal

- opgericht bij Resolutie van de Veiligheidsraad op grond van hoofdstuk VII artikel 41 VN-Handvest
Dus de grondslag van dit tribunaal ligt daarom bij de bevoegdheid van de Veiligheidsraad (snelheid: Resolutie gaat sneller dan multilateraal verdrag sluiten) én tribunaal kon zo ook hoofdstuk VII VN-Handvest bevoegdheden uitoefenen

ICTY is door de Veiligheidsraad bij Resolutie opgericht. Wat levert dat voor voordeel op?

dat het tribunaal orders kon richten tot alle staten die op grond van artikel 25 VN-Handvest verplicht waren deze na te leven. Op grond van verdrag zouden verplichtingen alleen gelden voor partijen bij het verdrag. Gezien belang strafrechtelijke samenwerking bij kwesties als bewijsverzameling, getuigenverhoor, overlevering van verdachten, biedt deze rechtsbasis aanmerkelijk meer garanties voor een effectieve strafrechtspleging

Organisatie ICTY / Joegoslavië tribunaal

- enkele Trial Chambers
- een Appeals Chamber (doet ook Hoger Beroep uitspraken in ICTRA-zaken)
- 5 rechters
- een onafhankelijk aanklager
- samenstelling: internationaal. Geen rechter uit Joegoslavië

Bevoegdheid tribunaal en werkwijze in Statuut, bevoegd tot vier misdrijven

1) ernstige schendingen van de Geneefse Verdragen
2) overige oorlogsmisdrijven
3) volkerenmoord
4) misdrijven tegen de menselijkheid

Uitspraak ICTY / Joegoslavië tribunaal

- Trial Chambers doen uitspraak bij meerderheid
- bij veroordelingen kunnen ze vrijheidsstraffen opleggen
- gevangenisstraffen uitzitten in de gevangenis van staten die zich daarvoor hebben aangemeld
- Hoger Beroep bij Appeals Chamber

Wat is het Internationale Strafhof / ICC / International Criminal Court

een permanent internationaal straftribunaal

Oprichting internationaal strafhof

- bij verdrag
- Statuut van Rome werd op 17 juli 1998 te Rome getekend
- oprichting Internationaal strafhof een van de belangrijkste ontwikkelingen in de Internationale rechtsorde sinds de oprichting van de VN
- preambule: "een gevaar vormen voor de vrede, de veiligheid en het welzijn van de wereld'
- strafrechtspleging ten behoeve van deze misdrijven (onvoorstelbare wreedheden) is hiermee definitief onttrokken aan de exclusieve soevereiniteit van staten
- 2014: 122 staten partij
- geen partij: China, India, Rusland en VS

Bevoegdheid internationaal strafhof

- ratione personae: individuen. Het hof kan geen staten berechten
- rechtsmacht: beperkt tot ernstige misdrijven, ex artikel 5 Statuut
- rechtsmacht berust op instemming van de staten, ex artikel 12 Statuut
(dus geen universele rechtsmacht), behoudens artikel 13 onder b. veiligheidsraad kan alle zaken naar Strafhof verwijzen, ongeacht waar het misdrijf is begaan of de staat van nationaliteit van de verdachte partij)
- het hof kan op 3 wijzen bevoegdheid verkrijgen om een onderzoek en een eventuele vervolging in te stellen, artikel 13 Statuut

- artikel 86 Statuut, Strafhof is afhankelijk van medewerking staten.
- artikel 93 Staten zijn verplicht medewerking te verlenen aan (opsomming volgt in wetsartikel). Wat kan Strafhof doen bij nalaten medewerking verlenen

De verplichting tot medewerking afdwingen. Echter de mogelijkheden daartoe zijn beperkt.
-> verwijzing naar de vergadering van verdragspartijen
-> verwijzing naar de Veiligheidsraad (als Veiligheidsraad zaak heeft aangebracht)

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Kern van het internationaal publiekrecht | 9789089749390

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.