Systeemgeorienteerde benaderingen van psychopathologie

Welk standpunt hadden Watzlawick, Beavin en Jackson m.b.t. mensen die psychopathologisch gedrag vertonen?

Door individuen van hun contact te isoleren, zou men tot onjuiste verklaringen van hun gedrag komen. Zo zou psychopathologisch gedrag van een individu allen begrepen kunnen worden door het
sociale contact te analyseren waarin dat gedrag optreedt.

Systeembenadering kan naar 3 verschillende dingen verwijzen binnen de klinische psychologie. Welke dingen?

1. Therapievorm (waarbij een heel systeem, meestal gezin, behandeld wordt rondom 1 persoon )

2. Inhoud of doel ( waarbij een heel systeem, echtpaar of andere groep patiënt is, vooral gericht op onderlinge relaties)

3. Paradigmaverschuiving (onderzoek naar het systeem en oorzaken/gevolgen)

Wat zijn systeemgeoriënteerden benaderingen?

Theorieën en therapieën waarin de invloed van intermenselijke processen op het ontstaan en voortduren van psychopathologische stoornissen en psychosociale problemen centraal staan.

Welke drie theoretische invalshoeken benadrukken de verschillende aspecten van het gezinsfunctioneren?

De communicatietheorietheoretische benadering (wetmatigheden in de communicatie tussen mensen worden geanalyseerd)
De structurele benadering (waarin de wijze waarop gezinnen georganiseerd zijn, centraal staat)
De intergenerationele benadering (die stelt dat de relaties tussen familieleden van verschillende generaties in de analyse moeten worden betrokken)

Waar is de communicatietheoretische benadering binnen de systeemtherapie op gericht?

Stoornissen worden 'veroorzaakt' door verkeerde communicatie binnen een systeem. Bijv. schizofrenie door tegenstrijdige informatie/communicatie. Elk gedrag is een vorm van communicatie. Communicatie bestaat uit een gelaagdheid. Elke boodschap bestaat uit een inhoud en betrekking, wat en hoe wordt iets gezegd. De ontvanger kan op 3 manieren reageren. Bevestigen, verwerpen, negeren. De communicatietheoretische benadering onderscheid 2 interactiepatronen. Symmetrische interactie en Complementaire interactie. Symmetrische communicatie is gelijkwaardig. Complementaire interactie is ongelijkwaardig en de betreffende personen beschuldigen elkaar.

Volgens de algemene systeemtheorie is er sprake van interactieketens, waarom?

Deze theorie acht het onjuist om een bepaald verschijnsel in die keten te benoemen als de oorzaak of het gevolg van een ander verschijnsel. Circulaire causaliteit -> A zou zowel oorzaak als gevolgd zijn van B.

Waar is de structurele benadering binnen de systeemgerichte therapie op gericht?

Onderlinge relaties, tussen ouders onderling en kinderen. Grenzen en regels hierin. Een gezonde en steeds veranderende samenstelling van associaties en coalities. Een goede en duidelijke hiërarchie en leiding. Gericht op 'kluwgezinnen' en 'los zand gezinnen'. Verkeerde gezinsstructuren worden niet gezien als oorzaak van een pathologische stoornis, maar als versterkende of in stand houdende factoren.

Hoe wordt in systeemtheoretische termen het evenwicht binnen een gezin aangeduid?

Als homeostase. (als eerst gebruikt in de gezinstherapie door Jackson, 1957).

Wat was kenmerkend voor de theorie van Nagy (relationeel-ethisch model)?

Gericht op loyaliteit. Verticale en horizontale loyaliteit binnen en buiten het gezin. Gericht op gespleten loyaliteit, door bijvoorbeeld scheiding, wat in tegenspraak is met de existentiële loyaliteit. Evt. opstellen van een genogram kan dit inzichtelijk maken. Hij veronderstelde het recht op destructie, roulerende rekeningen, waarbij gedrag zich herhaalt dat ouders vroeger zelf meegemaakt hebben.

Hoe vindt volgens de systeemtheorie informatieoverdracht plaats?

Via circulaire informatieketens of feedbackprocessen: binnen het systeem en tussen systeem en omgeving wordt onafgebroken informatie uitgewisseld. Feedbackprocessen kunnen verandering van het systeem stimuleren (positief feedback) of afremmen (negatieve feedback).

Welke kritiek werd geuit op de systeemtheorie

- Het levert meer leed op als je veronderstelt dat een moeder 'schuldig' zou zijn aan de schizofrenie van haar kind

- eenzijdigheid gericht op interactiepatronen

Het algemene systeemtheorie gaat uit van het principe van equifinaliteit, wat houdt dit in?

Dit houdt in dat een bepaald verschijnsel het gevolg kan zijn van geheel verschillende begintoestanden. Voorbeeld: Het opstandige gedrag van een kind kan zowel voortkomen uit een te autoritaire als een te vrije opvoeding.

De term 'systeembenadering' kan in de klinische psychologie en psychiatrie op verschillende manieren worden opgevat. Prochaska en Norcross noemen drie betekenissen, welke zijn dit?

De term kan verwijzen naar een therapievorm, waarbij niet een individu maar een paar, gezin of een andere groep mensen die een duurzame relatie met elkaar hebben, samen bij de behandeling aanwezig zijn.
De term kan betrekking hebben op de inhoud of het doel van een behandeling. Het betreft dan een therapie die primair tot doel heeft het functioneren van het (gezin)systeem te verbeteren; de onderlinge relaties van de systeemleden vormen het belangrijkste aandachtspunt.
De term kan ook betrekking hebben op paradigmaverschuiving.

Behalve aan de algemene systeemtheorie heeft de systeembenadering van psychopathologisch gedrag begrippen ontleend aan de cybernetica en aan de informatietheorie. Wat houden deze twee begrippen in?

- Cybernetica: (meet- en regeltechniek) is eveneens een algemeen theoretisch model, maar hierin wordt bij de beschrijving van systemen gebruikgemaakt van begrippen uit de mechanica en niet - zoals in de algemene systeemtheorie - van biologische termen.
- De informatietheorie: beschrijft het verloop van communicatie en de factoren die beïnvloeden of er stoornissen in de informatieoverdracht optreden.

Waar is volgens de systeemtheoretische paradigma altijd sprake van?

Wederzijdse beïnvloeding, of en nu gaat om biologische processen, psychopathologische stoornissen, de relaties tussen individuen of internationale betrekkingen. Zij zoeken bij de analyse van verschijnselen altijd naar de oorzaak-gevolgrelaties; zij gaan uit van circulaire causaliteit.

Wanneer werd gezinstherapie een echte behandelingsvorm?

In de loop van de jaren vijftig. Onderzoek en therapeuten die gezinnen behandelden, wisselden hun ervaringen uit en schreven over hun theorieën en bevindingen.

Wat houdt het begrip 'double bind' ('dubbele binding') in?

De 'Palo-Alto-groep' introduceerde dit begrip, wat een vorm van paradoxale communicatie die - als zij veelvuldig plaatsvond in een gezin - bij kinderen tot schizofrenie zou leiden.

Welke drie theoretische systeemgeoriënteerde benaderingen waren het meest invloedrijk?

De communicatietheoretische benadering
De structurele benadering
De intergenerationele benadering

Waar gaat de aandacht van de communicatietheoretici binnen de communcatietheoretische benadering in het bijzonder naar uit?

Naar wetmatigheden in de onderlingen communicatie tussen gezinsleden. Zij zijn niet zozeer geïnteresseerd in de oorzaken van het gedrag (het ‘waarom’), maar veel meer in de patronen die waarneembaar zijn in het gedrag van een persoon in relatie tot anderen (het ‘hoe’).

Waardoor ontstonden volgens de ‘Palo-Alto-groep’ psychopathologische stoornissen en andere problematische gedragingen?

Volgens de ‘Palo-Alto-groep’ kwamen die voort uit het disfunctionele communicatiepatronen in het gezin. Een zorgvuldige analyse van de communicatie in een gezin zou voldoende zijn om pathogene processen te kunnen opsporen.

Wat gebeurt er als er verwarring is tussen de inhouds- en betrekkingsniveau binnen de communicatietheorie?

Er ontstaan conflicten tussen mensen, namelijk; mensen vechten op inhoudsniveau onenigheid uit, terwijl is eigenlijk vooral op betrekkingsniveau niet met elkaar eens zijn. In de communicatie op betrekkingsniveau presenteren mensen impliciet ook een omschrijving van zichzelf. De ontvanger van de boodschap kan daar op drie manieren op reageren:

Hij kan de zelfomschrijving van de zender bevestigen (‘Je hebt gelijk’)
Verwerpen (‘Je hebt ongelijk’)
Negeren (‘Je bestaat niet’)

Vooral de laatste reactie zou een erg pathologische communicatievorm zijn.

Een bijzonder interpunctieprobleem doet zich voor bij het verschijnsel van de selffulfilling prophecy. Wat houdt dit begrip in?

Is een voorspelling die direct of indirect leidt tot het uitkomen van die voorspelling. M.b.t. de communicatietheorie kan het volgende voorbeeld gegeven worden: Iemand die denkt dat anderen een hekel aan hem hebben, zal een afwerende of wantrouwende houding aannemen. Andere reageren daar vermoedelijk op met onsympathiek gedrag, waarmee de oorspronkelijke veronderstelling bevestigd wordt. De betrokkene meent te reageren op het onsympathieke gedrag van anderen, maar realiseert zich niet dat jij het ook uitlokt.

Wanneer spreken we van parallelle realties?

Als beide interactiepatronen aanwezig zijn. Dit houdt in dat ieder soms symmetrisch en soms complementair gedrag vertoont. Beide primaire interactiepatronen kunnen pathologische vormen aannemen.

Wat is een extreme vorm van een pathologische complementaire relatie?

‘folie á deux’, een psychotische stoornis waarbij twee (of meer) mensen dezelfde waandenkbeelden hebben. Een dominate figuur met een waan (een hardnekkige onjuiste overtuiging) heeft dan zoveel invloed op de ondergeschikte ander dat deze dezelfde waan ontwikkelt.

Wat gebeurt er bij incongruente communicatie?

Er bestaan dan discrepanties binnen of tussen verschillende communicatiekanalen. Volgens communicatietheoretici spelen dergelijke tegenstrijdigheden een belangrijke rol in het ontstaan van problemen in gezinnen.

Wat houdt paradoxale communicatie binnen de communicatietheoretische benadering in en welke gevolgen geeft het?

Een paradoxaal bevel zou een ziekmakende invloed hebben op de ontvanger van de boodschap. Bij zo’n bevel krijgt iemand een gebod dat opgevolgd moet worden, maar dat juist niet moet worden opgevolgd om te kunnen worden opgevolgd. Voorbeeld: De ene partner verlangt van de ander bijvoorbeeld dat deze zich op een bepaalde manier gedraagt, maar alleen als hij of zij dat ‘zelf echt wil’.

De opvatting dat interactiepatronen invloed kunnen hebben op het ontstaan en beloop van psychische stoornissen, heeft sinds de beginjaren van de communicatietheorie vele theoretici en onderzoekers geïnspireerd. Er is bijvoorbeeld veel onderzoek gedaan naar affectieve stijl, communication deviance en expressed emotion. Wat houden deze begrippen in?

Affectieve stijl -> onder andere de mate van kritiek, overbetrokkenheid, het induceren van schuldgevoelens.
Communication deviance -> verwarrend taalgebruik en een onvermogen van gezinsleden om de aandacht bij een gespreksonderwerp te houden.
Expressed emotion -> EE; de mate van negatieve kritiek, vijandigheid, overbetrokkenheid. -> in talrijke onderzoeken is een verband aangetoond tussen de mate van expressed emotion in een gezin en de kans op terugval bij het gezinslid met schizofrenie of een andere psychische stoornis.

Wat is een verkort instrument van de Camberwell Family interview (instrument wat werd gebruikt in de EE-onderzoek)?

De Five-Minute Speech Sample of FMSS, waarbij een familielid na een korte instructie vijf minuten de patiënt en hun onderlinge relatie beschrijft. En zijn er vragenlijsten (36 uitspraken over gedragingen van een medegezinslid ten opzichte van de patiënt) voor het meten van het EE-niveau samengesteld. De patiënt beoordeeld, met een medegezinslid in gedachten, in hoeverre de uitspraken waar of niet waar zijn. De scores leveren informatie op over gebrek aan emotionele steun, opdringerigheid, irritatie en kritiek.

Wat is de relatie tussen EE en het verloop van schizofrenie?

Een theorie luidt dat een hoog EE-niveau als een stressor fungeert en tot fysiologische en psychologische stressreacties bij de patiënt leidt. Als het stressniveau een zekere hoogte bereikt, zou het risico op terugval, met psychotische symptomen als wanen en hallucinaties, sterk toenemen.

Wie was de belangrijkste grondlegger van de structurele gezinstherapie?

Psychiater Minuchin

Hoe wordt in een structurele benadering een gezin opgevat?

Als een voortdurend veranderend sociaal systeem dat twee hoofdzaken heeft:

Het waarborgen van de continuïteit van het gezinssysteem
Het bevorderen van de ontwikkeling van de individuele gezinsleden

Het gezin moet zich aanpassen aan interne en aan maatschappelijke en culturele veranderingen. De posities van de gezinsleden ten opzichte van elkaar veranderen daarbij steeds.

Wat houdt het begrip gezinsstructuur in?

Heeft betrekking op de regels die ten grondslag liggen aan de interactiepatronen in het gezin. Betreffen impliciete gedragsregels die te herkennen zijn in de manier waarop de gezinsleden met elkaar omgaan.

Waar dient een “subsysteem” voor en op welke wijze kan een “subsysteem” goed zijn functie uitoefenen?

Een subsysteem stelt eisen aan zijn leden en biedt een zekere bescherming tegen inmenging door door andere subsystemen. Door duidelijke grenzen te hebben kan een subsysteem zijn functie goed uitoefenen.

Ter aanduiding van de verschillende relaties die de leden van een subsysteem met elkaar kunnen onderhouden, is binnen de structurele benadering een eigen terminologie ontwikkeld. Welke terminologie zijn er ontwikkeld?

Associatie -> wanneer bijvoorbeeld twee (of meer) gezinsleden een subsysteem vormen voor het realiseren van een gemeenschappelijk doel.
Coalitie -> als twee gezinsleden een front vormen tegen een of meer andere gezinsleden.

Hoe heet het verschijnsel dat beide ouders verlangen dat het kind hun kant kiest en tegen de andere ouder is?

Triangulatie. Het is ook mogelijk dat het kind als een ‘bliksemafleider’ gaat fungeren: door probleemgedrag te vertonen, leidt het kind de aandacht af van de conflicten tussen de ouders (voorbeeld Valiant).

Hoe wordt een kind dat als vertegenwoordiger van de ouders bepaalde opvoedingstaken krijgt in de structurele benadering genoemd?

Adjudant of geparentificeerd kind. Deze gezinsstructuur is functioneel zolang de toegekende verantwoordelijkheden duidelijk worden omschreven en de mogelijkheden van het kind niet te boven gaan. Op het moment dat dit niet meer het geval is kan de adjudant overbelast raken en problemen ontwikkelen (voorbeeld ikzelf thuis).

Wat houdt een ‘kluwen’-gezin in?

In een kluwengezin zijn de grenzen tussen de subsystemen vervaagd, terwijl er een rigide grens is tussen het gezinsssysteem en de buitenwereld. In zulke in zichzelf gekeerde gezinnen gaat het sterke gevoel van saamhorigheid soms ten koste van de zelfstandigheid van de individuele gezinsleden. De kinderen in een kluwengezin krijgen vaak niet de gelegenheid zelfstandig problemen te onderzoeken en op te lossen. Door de sterke onderlinge betrokkenheid heeft het gedrag van een lid van het gezin onmiddellijk invloed op het gedrag van de andere gezinsleden.

Beschrijf de kenmerken van een ‘los-zand’gezin.

Zeer starre grenzen tussen de gezinsleden, terwijl de grens tussen het gezinssysteem en de wereld daarbuiten vervaagd is.
De gezinsleden praten weinig met elkaar en hebben een afstandelijke relatie.
In zo’n gezin heeft het individu veel vrijheden: ieder gaat zijn eigen gang.
Er is weinig structuur.
De verzorgende en beschermende functie die een gezin normaal gesproken heeft, wordt hier nauwelijks uitgeoefend.

Lange (2006) geeft een meer gedifferentieerde indeling van de levenscyclus van het gezin weer. Welke zes stadia zijn dit?

de fase zonder kinderen: de periode van het gaan samenleven van de partners tot de komst van het eerste kind;
de uitbreidingsfase: de periode vanaf de geboorte van het eerste kind tot de geboorte van het laatste kind;
de stabilisatiefase: de periode totdat het eerste kind het ouderlijk huis verlaat;
de fase waarin de kinderen het huis uitgaan
de fase van het ‘lege nest’, waarin alle kinderen het ouderlijk huis hebben verlaten de ouders weer met z’n tweeën zijn
de fase waarin een partner alleen achterblijft na het overlijden van de ander.

Waar bestaat volgens Compernolle (1991) een misverstand over binnen de structurele benadering van bepaalde gezinsstructuren?

Dat bepaalde gezinsstructuren als oorzaak van pathologie bij een gezinslid worden beschouwd. Structurele gezinstherapeuten zouden geen causale rol toekennen aan het gezin, maar aannemen dat er sprake is van een wisselwerking: het gezinsfunctioneren draagt bij aan het voortduren van een psychopathologische stoornis, terwijl die stoornis tegelijkertijd veel invloed heeft op het functioneren van het gezin. Vage of starre grenzen zijn dus geen oorzaak van psychopathologische stoornissen.

Wie is de belangrijkste grondlegger van de intergenerationele of contextuele gezinstherapie?

Bozormenyi-Nagy (Nagy). Andere bekende namen binnen deze stroming zijn Bowen en Framo.

Waarop richtte Nagy zijn zijn therapeutische benaderingen?

Naast het kerngezin (vader, moeder en kinderen) in het hier en nu, was ook de relatie met de grootouders onderwerp van de behandeling - ook als ze niet meer leven - zijn zij van invloed op latere generaties.

Beschrijf kort van de intergenerationele benadering inhield?

De intergenerationele benadering is te beschouwen als een combinatie van systeemtheoretische en psychodynamische opvattingen. Vergeleken met andere systeemgeoriënteerde benaderingen gaat de aandacht meer uit naar het verleden.

Welke vier dimensies die samen de relationele context van een individu vormen ontwikkelde Nagy het relationeel-ethisch model?

Feitelijke kenmerken -> zoals lichamelijke gezondheid, religieuze achtergrond, adoptie, echtscheiding;
Psychologische processen -> de cognitieve en emotionele ontwikkeling, driften en fantasieën;
Interactiepatronen -> machtsverhoudingen en rollen;
Relationele ethiek -> evenwicht tussen geven en ontvangen in relaties en op ‘loyaliteit’, het bindende element in menselijke verhoudingen.

Waar maken therapeuten die werken vanuit een intergenerationele benadering gebruik van om loyaliteiten in kaart te brengen?

Van een genogram. Dat is een soort stamboom van de familie.

Wat houdt in de theorie van Nagy het begrip ‘destructief recht’ of het ‘recht tot destructie’ in?

Het is de jeugd ontstane tekort op de balans van geven en ontvangen wordt later op andere verhaald. Bijvoorbeeld; wie zelf vroeger in de relatie met de ouders niet de zorg heeft ontvangen waar een kind recht op heeft, zou op latere leeftijd in relaties vaak geen rekening houden met de behoeften en belangen van de ander. Zo worden ‘roulerende rekeningen’ van generatie op generatie doorgegeven en kunnen vroegere problemen in de relatie met de ouders (verticale relaties) ook een negatieve invloed hebben op de relatie met de partner en vrienden (horizontale relaties).

Welke opvattingen wordt in de klinische praktijk in de strategische gezinstherapie toegepast?

Communicatietheoretische opvattingen. Bij de strategische gezinstherapie gaat de aandacht vooral uit naar de functie die psychopathologische stoornissen en andere afwijkende gedragingen hebben in het gezinssysteem en naar de machtsverhoudingen in het gezin.

Op welke therapie heeft de communicatietheoretische stroming ook veel invloed gehad?

De zogenoemde systemische of cybernetische gezinstherapie, die door Selvini Palazzoli en collega’s in Italië werd ontwikkeld.

Wat is karakteristiek voor de systemische of cybernetische gezinstherapie vorm?

Het gebruik van paradoxale interventies: interventies die schijnbaar in strijd zijn met het doel van de behandeling, maar juist worden toegepast om dat doel te bereiken. Concreet houdt dit bijvoorbeeld in dat de therapeut disfunctionele gedragingen van de gezinsleden positief benoemt en aanmoedigt. De gezinsleden krijgen hun ‘symptomen’ voorgeschreven; in feite luidt de opdracht dat ze niet moeten veranderen. Verondersteld wordt dat mensen zich dan juist wel anders gaan gedragen.

Wat is bij structurele gezinstherapie het belangrijkste diagnostische instrument?

Observatie van spontane interacties tussen de gezinsleden tijdens de therapie. De therapeut vormt samen met het gezin een nieuw systeem (het ‘therapeutisch systeem’).

Welke vijf aspecten beoordeelt de therapeut van het gezinsfunctioneren bij structurele gezinstherapie?

De gezinsstructuur (op basis van kenmerkende interactiepatronen in het gezin)
De flexibiliteit (de mate waarin het gezin in staat is zich aan te passen aan veranderingen in het gezin en in de omgeving)
De resonantie (de mate waarin gezinsleden reageren op het gedrag van een van hen)
De context van het gezin (stressfactoren en bronnen van sociale steun in de omgeving, de ontwikkelingsfase waarin het gezin zich bevindt)
De rol die de problemen van de aangemelde patiënt spelen in het handhaven van de bestaande interactiepatronen in het gezin.

Wat is het doel van de structurele gezinstherapie?

Het veranderen van disfunctionele gezinsstructuren opdat de leden van het gezin de diverse gezinsfuncties beter kunnen vervullen.

Wat interpreteert de therapeut bij intergenerationele therapie?

De actuele problemen in een gezin binnen de context van de opeenvolgende generaties in de familie. De volwassen die bij de behandeling betrokken zijn, dienen zich bewust te worden van de invloed die ervaringen in hun gezin van herkanst hebben op hun huidige functioneren in relaties. Het is vooral van belang dat er een bevredigende oplossing wordt gevonden voor de niet goed opgeloste problemen met de voorgaande generatie, omdat roulerende rekeningen anders als een ‘erfelijke’ eigenschap aan de volgende generatie worden doorgegeven.

Wat houdt het begrip veelzijdige partijdigheid in?

Dat de therapeut in de intergenerationele therapie geen partij voor een van de cliënten is. Ieders verdiensten en belangen in de familiebetrekkingen worden erkend.

Welk kritiek is geleverd op de systeemgeoriënteerde benaderingen?

Het metaforische taalgebruik en de onduidelijke en soms zeer verschillende definiëring van concepten.
De stelling dat het onjuist is verschijnselen te analyseren in termen van oorzaken en gevolgen omdat er sprake zou zijn van circulaire causaliteit.
De (systeemtheoretische) stelling dat individuele behandeling van een gezinslid vaak leidt tot problemen bij een ander gezinslid of tot verstoorde relaties in het gezin zou leiden.
Dat het éénzijdig gericht zou zijn op interactiepatronen

Wat houdt het begrip ‘verslechteringshypothese’ in?

Volgens deze redenering raakt het gezinsevenwicht verstoord als een gezinslid na behandeling verbetering vertoont en zullen er andere problemen in het gezin ontstaan (of de oude klachten van de aangemelde patiënt keren terug) waarmee het evenwicht weer wordt hersteld. Bij een succesvol behandelde volwassen patiënt zou met name de psychische gezondheid van de partner en/of de relatie met de partner verslechten.

Wat houdt het begrip ‘eclectische en integratieve’ benadering in?

Gezins- en relatietherapeuten die niet werken vanuit één theorie, maar combineren verschillende theoretische modellen en passen niet één behandelmethode toe, maar techieken die ontleend zijn aan verschillende therapievormen.