Geschilderde altaarstukken - Altaar en altaarstuk

21 belangrijke vragen over Geschilderde altaarstukken - Altaar en altaarstuk

Hoe kan de behoefte naar meerdere altaren verklaard worden?

  1. Het steeds grotere belang van de relieken- en heiligen cultus
  2. de toename van missen die werden opgedragen voor privé-personen of speciale groepen.

Waarom kwamen er vanaf de 6de eeuw meerdere altaren in een kerk voor? Noem er 2


1. Er werd steeds meer belang gehecht aan relieken en heiligencultus.
2. Grote toename van van de missen die werden opgedragen voor privé personen of specifieke groepen.

Vanaf welke eeuw werden altaarstukken een vast onderdeel van het altaar in Europa?

Vanaf de 15de eeuw
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

Vanaf wanneer werd het antependium aangebracht bij een altaar?

Vanaf de vroege middeleeuwen.

Hoe kun je van een antependia een altaarstuk maken?

Door hem op te tillen en op het altaar te plaatsen.

Wanneer groeide het antependium uit tot grote uitgewerkte reliefs vaak gemaakt van edelmetaal en soms ook ingelegd met edelstenen

In de 11de en 12de eeuw.

Wat waren 3 praktische veranderingen in de kerkdienst die mede hebben geleid tot de opkomst van altaarstukken in de 13de eeuw?


1. De priester stond niet meer achter het altaar maar voor het altaar met zijn rug naar de toehoorders.
2. Het tot dogma verklaren van de transubstantiatie (de werkelijke aanwezigheid van het lichaam en bloed van Christus in de eucharistie) in 1215.
3. De wijdingsnaam van het altaar (titulus) moest duidelijk worden getoond.

Wanneer werden decoraties een vast onderdeel van het altaar in heel Europa?

Vanaf de 15e eeuw.

Wat waren de belangrijke voorwaarden voor het ontstaan van het altaarstuk?

  1. verandering in liturgische gebruiken: de priester stond aanvankelijke achter het altaar met het gezicht naar de gelovigen, later in de 13de eeuw staat hij voor het altaar met zijn rug naar het volk.
  2. ontwikkeling in de kerkgeschiedenis: leer van de transsubstantie werd tot dogma verklaard
  3. de titulus moet duidelijk worden getoond middels een inscriptie of afbeelding

Het christelijke altaar is de liturgische tafel waarop de viering van de eucharistie plaatsvindt. Het volgens een vast patroon opgebouwd; op de drager, de stipes, rust de mensa, een meestal rechthoekige tafel

aanvankelijk beschikten kerken over slechts 1 altaar. Vanaf de 6e komen naast het hoofd- of hoogaltaar ook meerdere altaren per kerk voor

De behoefte aan meer altaren wordt verklaard door het steeds grotere belang van de relieken- en heiligencultus

Altaren spelen daarin een essentiele rol; ze zijn opgericht
1. ter ere vanbepaalde heiligen, geloofsmysterien (zoals de hemelvaart of de heilige drie eenheid) of voorwerpen (zoals het heilig graf of het heilig kruis)
2. ook de grote toename, in de loop van de middeleeuwen, van missen die werden opgedragen voor privepersonen of specifieke groepen, heeft bijgedragen tot de uitbreiding van het aantal altaren in de kerken

In vroegchristelijke kerken waren vaak wandschilderingen of mozaiekdecoraties boven het, meestal vrijstaande, hoogaltaar aangebracht in de vieringkoepel of de apsis

Boven zijaltaren bevonden zich soms wanddecoraties in schilderwerk of mozaiek

De altaren zelf werden al vanaf de vroege middeleeuwen opgeluisterd met sculptuur of schilderwerk

meestal was de voorzijde van het altaar bedekt met een zogenaamd antependium, een versiering van textiel, hout, steen of metaal. In de 11e en 12e groeiden antependia uit tot grote, uitgewerkte reliefs, vaak gemaakt van edelmetaal ensoms ingelegd met edelstenen

Decoraties die op het altaar werden geplaatst, zijn vanaf de 11e bekend, maar tot in de 13e blijven altaarstukken ongebruikelijk. Daarna kreeg het altaarstuk een vrij grote verspreiding, maar pas vanaf de 15e is het in heel europa een vast onderdeel van het altaar

aanvankelijk lijkt men aan de behoefte aan een decoratie op het altaar tegemoet te zijn gekomen door antependia van hun oorspronkelijke plaats te halen en die op het altaar te zetten.
-> in noord europa luidde deze praktijk een lange traditie in van retabels in de vorm van vaak rijk gedecoreerde reliefs
->in Italie, waar entependia niet zelden beschilderde houten panelen, imitaties van de kostbare noordelijke reliefs, waren ontstonden zo de eerste geschilderde altaarstukken

Een voorbeeld van zo een beschilderd antependium kwam tot stand in Siena. Het is een breed, rechthoekig paneel met gedeelten in relief

het is gedateerd in 1215. Centraal is de majesteit des Heren weergegeven; de tronende christus in eenmadorla, omringd door 2 engelen en de vier vaste evangelistensymbolen (adelaar, engel, rund en leeuw)
Links en rechts van de centrale groep bevinden zich in totaal 6 kleine scenes uit de legende van het heilig kruis.
Op grond van overblijfselen van bevestigingspunten is het zeker dat het paneel als antependium is gemaakt en later als altaarstuk dienst heeft gedaan.

Waar de behoefte aan deze vorm van altaardecoratie precies vandaan kwam is niet zeker

Niet de directe reden, maar wel een belangrijke voorwaarde voor het ontstaan van het altaarstuk, is een verandering in liturgische gebruiken
=> de priester die de mis opdroeg, stond bij vrijstaande altaren meestal achter de tafel, met zijn gezicht naar de gelovigen toee gekeerd. In de loop van de 13e tekent zich echter vrij algemeen een ontwikkeling af waarin de priester een plaats inneemt voor het altaar, met zijn rug naar het volk toe. Dat maakte de weg vrij voor decoraties op het altaar.

Viering (-koepel, - toren)

Kruising van schip en dwarschip van een kruiskerk. Boven de viering kan een vieringkoepel of vieringtoren zijn gebouwd.

In dezelfde periode voltrok zich daarnaast een ontwikkeling in de kerkgeschiedenis die waarschijnlijk heeft bijgedragen aan de grotere aandacht voor de versiering van altaren

In 1215, op het vierde concilie van Lateranen, werd de leer van de transsubstantiatie, de werkelijke aanwezigheidvan het lichaam en het bloed van Christus in het brood en de wijn van de eucharistie, tot dogma verklaard
-> het altaar, waar de viering van de eucharistie plaatsvond, kreeg daardoor een groter belang, dat ook tot itdrukking zal zijn gekomen in de versiering

Een kleine honderd jaar later zou officieel worden bepaald dat de titulus, de wijdingsnaam van het altaar, dwz de wijding aan een specifieke heilige of een geloofsmysterie, duidelijk moest worden getoond, hetzij door een inscriptie, hetzij door een afbeelding

aan deze eis komt een altaarstuk bij uitstek tegemoet. En inderdaad verwijst de voorstelling van altaarstukken vrijwel altijd naar de wijding van het altaar. Dat maakt de keuze van het hoofdthema van altaarstukken vrij beperkt, omdat de titulus en dus de afbeelding slechts kan verwijzen naar een van de feestdagen van de liturgische kalender

Burckhardt, 1898; studie over het altaarstuk in de italiaanse renassance, structureert zijn bespreking voor een belangrijk deel aan de hand van iconografische typen.

verreweg de meeste ruimte reserveert hij voor Maria altaarstukken. Inderdaad komt Maria opvallend veel voor als de centrale figuur van altaarstukken. De tronende Madonna met kind is talloze malen als thema gebruikt. Vaak wordt zij omringd door heiligen, engelene of andere figuren.
Minder vaak komen we afzonderlijke heiligen tegen of Christus als centrale figuur zonder Maria

Naast dergelijke voorstellingen van Maria, Christus en heiligen komen ook min of meer vertellende scenes voor, waarin een specifieke gebeurtenis uit de bijbelse geschiedenis of heiligenlevens worden weergegeven.

voorbeelden daarvanzijn altaarstukken die Mariaverheerlijken, zoals haarkroning of tenhemelopnemin, of vergelijkbare voorstellingen die teruggaan op schriftelijke bronnen. Deze laatste concentreren zich vooral op het leven en het martelaarschap van heiligen, en op het leven en lijden van Christus. Episoden als zijn geboorte en doop, kruisiging en opstanding zijn vaak het thema van altaarstukken

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo