Grafmonumenten - Transformatie in de renaissance

43 belangrijke vragen over Grafmonumenten - Transformatie in de renaissance

In italie was er geen sprake van transi's en ging dat realisme van de laatmiddeleeuwse graftombes aan hen voorbij. Hoe verbeeldde men in Italië de gestorvene?

In het algemeen met kalme verbeelding

Waar gaf men in Italië de voorkeur aan qua graftombe?

In Italië ging het gruwelijke realisme van de laatmiddeleeuwen aan hen voorbij, ze verkozen meestal een kalme verbeelding van de gestorvene.
zie graf tombe Ilaria del Caretto (1410) van Jacopo della Quercia.
In dit graf is de herleefde interesse van de klassieke oudheid goed te zien.

Hoe werden in Italië gestorvenen verbeeld op de graftombes?

Een kalme verbeelding.
Een voorbeeld hiervan is het serene witmarmeren praalgraf voor Ilaria del Caretto (Lucca), 1410
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

In Italië ondergaat het middeleeuwse grafmonument in de 15e eeuw door de opkomst van de renaissance een grondige verandering, zowel qua vorm als qua inhoud.

Wat is daarvan de oorzaak?

De nieuwe oriëntatie op de klassieken, de renaissance

Hoe kwam het dat het middeleeuwse grafmonument in Italië een grondige transformatie onderging?

De hernieuwde orriëntatie voor de klassieke oudheid, de renaissance.
De verschuiving van het zielenheil van de persoon naar herdenking en verering van de aardse zaken van de gestorven persoon.

De opdrachtgevers waren de in opkomst zijnde stedelijke en burgerlijk elite met eigen idealen.

Waarvan is het praalgraf van Ilaria del Caretto van Jacopo della Quercia een goed voorbeeld?

  • Kenmerkend voor Italiaanse grafmonumenten - kalme verbeelding gestorvene
  • Tombe lijkt op Romeinse sarcofaag met putti en guirlandes
  • Vroeg voorbeeld herlevende belangstelling klassieke oudheid.  

Wat is de belangrijkste verandering die het middeleeuwse grafmonument ondergaat in de renaissance?

De betekenisverschuiving: van een middeleeuws ‘heilsmonument’, dat primair de hoop op het zielenheil van de overledene uitdrukt, naar een graf dat de verering en herdenking van de aardse verdiensten van de gestorvene centraal stelt.

Wat zijn de iconografische veranderingen van het renaissance graf tov van zijn middeleeuwse voorganger?

-Het teruggrijpen op de grafsymboliek uit de oudheid.
-De incorporatie van biografische elementen van de overledene, in het grafschrift of in de picturale vorm.
-De introductie van deugden van de gestorvene.
Kardinale deugden (prudentia=verstandigheid, Temperantia= matigheid, Fortitudo= kracht, justitia= rechtvaardigheid).
Theologische deugden (Fides=geloof, Spes= hoop, Caritas= liefde)
-De herleving van het verbeelden van de gestorvene in levende lijve.

Welke transformatie ondergingen grafmonumenten in de 15e eeuw in Italië?

Van middeleeuwse 'heilsmonument: hoop op zielenheil overledene.
Hiervoor kwam een graf in de plaats vooral de verdiensten van de dode op aarde centraal stelde middels verering en herdenking.

Hoe werden biografische details en deugden toegepast in de middeleeuwen?

In de middeleeuwen was dit voorbehouden aan (bijna) heiligen. Vanaf de 14e eeuw begon dit te veranderen.

Grafmonumenten veranderden in betekenis in de loop van de 15e eeuw in Italië. Van hoop op zielenheil, naar herdenking aardse verdiensten dode. Wat kan een oorzaak zijn voor deze verschuiving?

Opkomst nieuwe klasse opdrachtgevers: stedelijke of burgerlijke elite met eigen idealen.

Wat is een van de meestvolkomen voorbeelden van het gebruik van Deugden op het graf?

Dat is bij het grafmonument van Lodewijk XII.
Met de laatste grote vernieuwing, het tot leven wekken van de weergave van de overledene.
Hierin zijn de vier deugden verbeeld, en de glorieuze momenten uit het leven van Lodewijk XII. De grafsculptuur wordt ingezet als propaganda. Zie 11.14.
De priants zijn geplaatst boven de transi's.

Wat is een verschil van de renaissance tombes tov de laat middeleeuwse?

De Laatmiddeleeuwse plaatste de vergane dode tegenover de eeuwig levende in het hiernamaals.
Bij de renaissance wordt het dode portret geplaatst tegenover het portret bij leven.

Wat wordt er aan de laat 16e en 17e eeuwse graven toegevoegd?

Er worden priants toegevoegd, dan verbeelden ze de godsvruchtige kinderen, die later aan het graf worden bijgezet.

Wat zijn voorbeelden waarbij de overleden levend wordt verbeeld op het graf?

-Legeraanvoerders in vol tenue op hun paard.
-Tronende vorsten
-Zegenende paus

Op welke andere manier dan met priants werd de dode leven in geblazen?

* legeraanvoerders in volle wapenuitrusting te paard
* heersers worden tronend uitgebeeld (pausen en vorsten)
* als statue accoudee ( op de elleboog steunend0
* demi gisant (halfopgerichte figuur die bv aan het lezen is) (ontstaan in spanje daarom ligt een relatie met etrusken niet voor de hand)

Op welke andere manier dan met pirants werd de dode leven in geblazen? 

Leger aanvoerders in volle uitrusting te paard.

Wat is een voorbeeld van een tronende veldheer op een graf  in Nederland?

Het praalgraf van Willem van Oranje.

Biografische details en deugden van de overledene waren middeleeuwen nog exclusief van graftomes van (bijna) heiligen. Wanneer strekte hun domein zich uit naar vooraanstaande leken?


Vanaf de 14e eeuw.

Het gruwelijke realisme van de laatmiddeleeuwse graftombes ging aan Italie grotendeels voorbij.

hierbij verkoos menover het algemeen een kalme verbeelding van de gestorvene. voorbeeld Carretto graf; de tombe lijkt veel op een antieke romeinse sarcofaag door de decoratie met een reeks putti en guirlandes
-> hierdoor is het graf tevens een vroeg voorbeeld in de funeraire geschiedenis van de herlevende belangstelling voor de klassieke oudheid.

Italie was het land waar het middeleeuwse grafmonument in de 15e een grondige transformatie onderging, zowel qua vorm als qua inhoud
Een van de oorzaken voor dit innovatieproces was de nieuwe orientatie op de klassieken, de renaissance.
De belangrijkste verandering van het grafmonument was een betekenisverschuiving; van het middeleeuwse 'heilsmoment', dat primair de hoop op het zieleheil van de overledene uitdrukt,
naar een graf dat de verering en herdenking van de aardse verdiensten van de gestorvene centraal stelt

Deze verschuiving houdt zeker verband met de opkomst van een nieuwe klasse opdrachtgevers, een stedelijke of burgelijke elite met zijn eigen idealen.

Wat is een statue accoudee?

Een demis gisant: een liggend iemand die zich half opricht.

Aan de hand van enkele monumenten is dit verneiwuesingsproces te verduidelijken. Vroege gevallen van het gebruik van klassieke motieven zijn te vinden in een groep 15e florentijnse grafmonumenten. vb praalgraf Bruni is zoals zoveel italiaanse monumenten een zogenaamd wandgraf en tegelijkertijd een vroeg voorbeeld van een geleerdengraf

het bestaat uit een nis in de muur van dekerk, die door klassiekearchitectuur is omkaderd; een basement, dat door een fries van putti met guirlandes wordt gesierd, draagt twee flankerende pilasters
-> afgezien van de vele klassieke motieven bestaat hier duidelijk de neiging om de overledene in zijn aardse grootheid, zijn geleerdheid als humanist, te vereeuwigen
=> de totale mise-en-scene is bovendien een soort versteende vorm van de staatsbegrafenis van Bruni

Wat was het voordeel van een demi-gisant?

Door zijn aantrekkelijke vorm –liggend (dus op een tombe toe te passen) en tegelijk half opgericht, (dus sterker gericht naar de toeschouwer en meer mogelijkheden voor handeling) werd de demi-gisant zeer veel gebruikt in de 17e en 18e eeuw

Voorbeeld van wereldlijke vorm van tronende heersers

gebroeders Medici en Willem van Oranje

Wat zijn de belangrijkste veranderingen van het grafmonument in de renaissance?

- Niet het zielenheil staat meer centraal, maar de herdenking en verering;

- Secularisatie van de deugden;

- Het tot leven brengen van de weergave van de gestorvene;

- Leven en dood komen tegenover elkaar te staan in plaats van de transi en de ideale figuur;

- De demi-gisant doet zijn intrede.

Biografische details en deugden van de overledene waren in de middeleeuwen nog een exclusief aspect van de graftombes voor (bijna) heiligen

Vanaf de 14e begon hun domein zich ook uit testrekken naar de grafsculptuur voor vooraanstaande leken.
Deugden speelden sindsdien, in navolging van de heersterspanegyriek (de literaire lof op de heerser), een toenemende rol van betekenis op grafmonumenten voor pausen en vorsten.
Dit proces van secularisatie van deugdenprogramma's volgrok zich aanvankelijk sporadisch in het 14e en 15e Italie.

Op michelangelo's hybride monument voor paus Julius II is de paus zeer functioneel als satue accoudee ingepast; gezien de grote hoogte waarop zichde sarcofaag met het grafbeeld bevindt, zou een gisant hier volstrekt aan het gezicht van de beschouwer zijn onttrokken.

De actieve rol van de demi-gisant gaf aanleiding tot de uitbeelding van tal van bezigheden zoals het lezen in de bijbel, het loswikkelen van de lijkwade etc

Praalgraf van Verhulst voor Anna Ewsum, demonstreert hoe de beeldhouwer door de combinaie van een gisant en een demi-gisant een dan inmiddels traditionele formule nieuwe betekenis gaf, naarde eisen van zijn adellijke opdrachtgeefste.r

Overleden man opgebaard, vrouw accoudee. Binnen 1 monumentis door de twee liggende figuren de laat middeleeuwse tegenstelling tussen dood en leven belichaamd
het adellijke aspect wordt overigens in dit monument ook sterk benadrukt door het ruime vertoon van de geslachtskwartieren die de edele afstamming van de overledenen zichtbaar maken

Hoe staan leven en dood tegen over elkaar bij het Franse koningsgraf en de laat-middeleeuwse tombes?

  1. Franse koningsgraf => Isolatie en vergroting van priantmotief. Plaatsing in contrast met transi's onderin
  2. Middeleeuwse tombes => transis' versus de ideale eeuwig levende.  

Wanneer komen priants ook vaak voor op reliëfs aan tombes?

  • In late 16e en 17e eeuw.
  • Vertegenwoordiging godsvruchtige kinderen van overledenen, wiens lichaam later in hetzelfde graf zouden worden bijgezet. 

Aan het begin van deze radicale verandering staan de kleine, nog ondergeschikte donorfiguurtjes in sommige italiaanse wandgraven.

de gestorvene verschijnt daar, in klein formaat en in relief, op zijn knieen voor God of voor de tronende Maria. In eenzlefde vorm komen geknielde stichters in de nederlanden voor op de zijluiken van geschilderde memorietafels; kleine twee of drieluiken die boven een graf werden gehangen met de portretten van de begravene en zijn familie

In de late 16e en 17e komen priants ook vaak voor op reliefs aan tombes

dan vertegenwoordigen zij de godsvruchtige kinderen van de overledene, wier lichamen naderhand in hetzelfde graf zouden worden bijgezet.

Op welke manieren kon een dode in levende lijve worden afgebeeld op het renaissancegraf?

  1. Priants (biddend, geknield)
  2. Legeraanvoerders in volle wapenuitrusting
  3. Tronend    
  4. Statue accoudee, demi-gisant.

Ook op andere wijzen werd de doden leven ingeblazen.

zo verschijnen op sommige italiaansse grafmonumenten legeraanvoerders in volle wapenrusting te paard bovenop hun tombe. Andere heersers zijn tronen uitgebeeld

Wat is de meest bekende en geslaagde toepassing van de weergave van een tronende heerser?

Michelangelo's mausoleum voor Giuliano en Lorenzo de Medici in de San Lorenzo, Florence.
  • Broers opgesteld in hun eigen nis in eigen sarcofagen
  • Giuliano als veldheer in martiale pose
  • Lorenzo in peinzende houding.
  • Vertegenwoordiging actieve en en contemplatieve zijde mens

Deze vorstelijke beeldvorm komt het eerst enkele malen voor op 14e monumenten om vervolgens een eeuw later met succes te wordengeadopteerd door Pollaiuolo in zijn wandgraf voor paus Innocentiuw VIII

hier is de tronende paus boen zijn gisant op een sarcofaag geplaatst. De kerkvorst, omgeven door deugden, maakt een zegenend gebaar naar de beschouwer. Poppaiuolo's wandgraf staat aan het begin van een reeeks 16e en 17e pausgraven, waarin het thema van de zegenende paus een steeds prominentere plaats zou krijgen.
=> in wereldlijke vorm werd de tronende heerser minder vaak uitgebeeld.

Welke tegenstelling wordt verbeeld in Michelangelo's mausoleum voor Giuliano en Lorenzo de' Medici in de San Lorenzo in Florence?

De actieve en contemplatieve zijde van de mens.
Opgewekt en spenderend => Giuliano
Somber en zuinig => Lorenzo

Noem een voorbeeld van een tronende veldheer op een graf in Nederland

Willem van  Oranje op voorzijde van zijn praalgraf in Delft als veldheer in brons.
  • Contrast met marmeren gisant van prins op sarcofaag erachter.

Een minder ostentatieve beeldvorm van het levende grafbeeld wordt aangedruid als statue accoudee (op de elleboog steunende) of demi-gisant; een halfopgerichte figuur die bijvoorbeeld aan het lezen is of in gedachten verzonken lijkt. Formeel is deze opgerichte graffiguur gelijk aan vele Etruskische en Romeinse grafbeelden op sarcofagen. Maar vooral om de eerste demi-gisants waarschijnlijk in Spanje zijn ontstaan (en NIET in Italie waar de romeins-etruskische voorbeelden onder handbereik lagen), is een directe relatie tussen de antieke en de renaissance demi-gisants onzeker

door zijn aantrekkelijke vorm, liggend (dus op een tombe toe te passen) en tegelijk halfopgericht (dus sterker gericht naar de beschouwer en met meer mogelijkheden voor handeling), werd de demi-gisant een zeer veel gebruikt motief in de grafsculptuur van de 17e en 18e.

Waarom is een directe relatie tussen de antieke en renaissance demi-gisants onzeker?

De eerste demi-gistants zijn waarschijnlijk in Spanje ontstaan (Niet in Italië)

Wanneer werd de demi-gisant vaak gebruikt in de Middeleeuwse grafsculptuur?

In de 17e en 18e eeuw

Waarom werd de demi-gisant zo populair in de 17e en 18e eeuw?

  • Aantrekkelijke vorm (liggend) dus op tombe toepasbaar
  • Halfopgericht (sterker gericht op beschouwer, meer mogelijkheden handeling 

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo