Van Matisse tot Newman. Abstractie en expressie in de schilderkunst - Fysionomische expressie en synesthetische equivalenten

21 belangrijke vragen over Van Matisse tot Newman. Abstractie en expressie in de schilderkunst - Fysionomische expressie en synesthetische equivalenten

Wat is fysionomie? en wat is synesthesie

fysionomie: gelaatkunde
synesthesie: tegelijk voorkomen

Wat is fysionomische expressie?

Expressie van gemoedstoestanden door middel van gelaatsuitdrukkingen en gebaren.
De uitdrukkingskracht door lijnen en kleuren die een bepaalde zeggingskracht hebben.
Lijnen kunnen bv eigenschappen bezitten zoals somber, vrolijk.
Lijnen die omhoog lopen zijn vrolijk.
Lijnen die omlaag lopen droefheid
horizontale lijnen geven rust aan.
Schema van Humbert de Superville.

Tot de vroegste 19e-eeuwse kunsttheoretische bronnen over de abstracte werking van kleuren en lijnen behoort een boek van een Nederlandse graficus.

Wie was deze graficus?

 

Humbert de Superville.

  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

Wat is de theorie van de synesthesie?

de veronderstelling dat zintuigelijke ervaringen onderling met elkaar verbonden zijn, de zogenaamde synesthesie.
In een alledaagse uitdrukking als 'warme kleuren' wordt deze verbondenheid geïmpliceerd.

Wat is synthetische equivalenten?

Overdracht van een zintuiglijke prikkel van het ene zintuig op het andere.
bv gloeiende kleur. (bv rood in de dans Van Matisse) tastzin over brengen op gehoor.
Claude Debussy gaf zijn muziekstukken titels als maneschijn, vuurwerk. Visuele ervaringen gespeeld op de piano.

De overdracht is, hoezeer ook verbonden met emotie, uiteindelijk gebaseerd op kennis.


De kunstenaar die met lijn, kleur, compositie en textuur gevoelens wilt uit drukken loop tegen het probleem aan dat een intense directe reactie nog geen communicatie garandeert.
Waarom niet?

Alleen als de beschouwer weet over welke mogelijkheden de kunstenaar beschikt, kan de kunstenaar een bepaalt gevoel of mededeling van persoonlijke aard overbrengen. De overdracht is uiteindelijk gebaseerd op kennis.

Wie was de schrijver van het boek  "Essai sur les lignes inconditionnels (Verhandeling over de onvoorwaardelijke tekens) in 1828-1831, waarin uiteen werd gezet dat kleuren en lijnen zelfstandig emoties kunnen overbrengen op een toeschouwer. HIj onderbouwde zijn betoog met drie schematische tekeningetjes: gevoelswaarden van eenvoudige gezichtspatronen zijn universeel, en van daaruit kunnen autonome lijnen met emoties worden geassocieerd.

Davis Pierre Giottino Humbert de Superville (1770-1849), kortweg Humbert.

Welke Franse schrijvers namen de ideeen van Humbert over, in
a) een samenvatting van inzichten uit de esthetica, Grammaire des arts du dessin, (Grammatica van de tekenkunst) 1867, gelezen door Van Gogh, Gaugin en volgelingen, waaronder Matisse en
b) La décoration (De decoratie) 1891, bestudeerd door Matisse, als student voor drie avondcursussen aan de Parijs Ecole des Arts Décoratifs

- Charles Blancs; Grammaire des arts du dessins
- Henry Harvard; La décoration

Wat houdt de theorie van de autonome gevoelswaarde van De Superville in?

Dat de gevoelswaarden van eenvoudige gezichtspatronen universeel zijn.

De suggestie van de overdracht van de ene zintuigelijke prikkel naar de andere, een fluwelen stemgeluid, tastzin en gehoor, of gloeiende kleuren, tastzin en visus, noemen we SYNTHESIE. Wat vermoedt men dat in ons aanwezig is? Wie maakte er graag gebruik van?

Nooit verbroken primaire ervaringen, waarbij de eigenschappen van verschillende zintuigelijke ervaringen die snel geassocieerd worden, nog steeds gelden en in ons brein liggen opgeslagen. Veel kunstenaars maken hiervan gebruik en het heeft altijd wel een plek in een theorie.

Wat was de verdienste van de Nederlandse graficus David Pierre Giottino Humbert de Superville?

  • Verhandeling over de onvolwaardelijke tekens (1828- 1831)
  • Ideeën kleuren en lijnen dat ze zelfstandig emoties overbrengen op beschouwer.
Drie schematische tekeningetjes. (lachend, huilend en ertussen)
Gevoelswaarde gezichtspatronen universeel.  
  • Autonome lijnen omhoog- vreugde
  • Lijnen omlaag - droefheid
  • Horizontaal - rust. 

Wat leidde De Superville uit schematische tekeningetjes van de gezichten af?

  • Allereerst leidde hij uit het effect van zijn schema´s af, dat de gevoelswaarden van eenvoudige gezichtspatronen universeel zijn.


Vervolgens veronderstelde hij dat:
  • autonome lijnen die omhoog gaan geassocieerd worden met vreugde,
  • lijnen die naar beneden gaan droefheid oproepen,
  • en horizontale lijnen geassocieerd worden met rust.

Wie heeft duidelijk gemaakt dat wij de expressieve eigenschappen van kleuren op lijnen niet als absolute eigenschappen moeten opvatten?

Gombrich.
Of we de kleuren van De Dans als gloeiend ervaren en de lijnen als dynamisch is een relatieve kwestie.
Alleen als de toeschouwer weet over welke mogelijkheden de kunstenaar beschikt, kan de kunstenaar een bepaald gevoel of een mededeling van persoonlijke aard overbrengen. In alle andere gevallen blijft de ervaring van de kunstenaar subjectief en alleen voor hemzelf navoelbaar. De overdracht is, hoezeer ook verbonden met emotie, uiteindelijk gebaseerd op kennis.

Wat is synesthesie? / synesthetische equivalentie?

De overdracht van de ene zintuigelijke prikkel van het ene zintuig naar het andere.
  • Gloeiende kleuren => tastzin en kijkvermogen
  • Fluwelen stemgeluid => tastzin en gehoor. 

Wat was de mening van kunsthistoricus Ernst Gombrich over de expressieve eigenschappen van kleuren of lijnen?

Het zijn geen absolute eigenschappen.

Kunnen we de kleuren van De Dans van Matisse als gloeiend ervaren en de lijnen als dynamisch?

  • Dat is een relatieve kwestie.
  • Je moet kijken naar het hele oeuvre van de schilder en zelfs naar de hele schilderkunst van dat moment om dit te kunnen beoordelen.  (Verdeling over scala van mogelijkheden)

Bij de behandeling van het begrip 'expressie' is hierboven al een aantal keren gebleken dat aan de beeldmiddelen een zelfstandige, autnonome gevoelswaarde werd toekend.

Een van de bronnen van deze gedachte is te vinden in het effect dat uitbeeldingen van een gezichten op on hebben

Picasso gaf zijn figuren niet zelden ogen met grote pupillen en veel oogwit, bovendien beeldde hij ze dan met dikke, donkere lijnen uit.
-> fysionomische expressie; expressie van gemoedstoestanden door middel van gelaatsuitdrukkingen en gebaren. De resultaten zijn dikwijls zo overtuigend dat het lijkt alsof de lijnen en kleuren bepaalde eigenschappen direct uitdrukken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de beeldende kunst deze directe uitdrukkingskracht aan lijnen en kleuren op zichzelf, dus los van de voorstelling, werd toegekend.

Sommige lijnen zouden bepaalde eigenschappen bezitten, somber zijn, vrolijk zijn en dus in staat zijn om geheel op eigen kracht somberheid of vrolijkheid over te dragen.
Vooral in de 19e en het begin van de 20e kregen deze abstracte eigenschappen van lijnen en kleuren de volle aandacht en bestond de neiging om ze als absolute eigenschappen op te vatten

Humbert publiceerde het boek Verhandeling over de onvoorwaardelijke tekens in 1828 vooral om zijn ideeen te verbreiden over de eigenschap van kleuren en lijnen dat ze zelfstandig emoties kunnen overbrengen op een beschouwer.
Hij verduidelijkt zijn betoog met drie schematische tekeningetjes van een gezicht in de varianten lachend, huilend en daar tussenin

Allereerst leidde hij uit het effect van zijn schema's af dat de gevoelswaarden van eenvoudige gezichtspatronen universeel zijn.
Vervolgens ging hij zo ver te veronderstellen dat autonome lijnen die omnhoog gaangeassocieerd worden met vreugde, lijnen die naar beneden gaan droefheid oproepen, en horizontale lijnen geassocieerd worden met rust

De ideeen van Humbert werden populair doordat Blanc en Havard ze overnamen in hun boeken

Van Gogh, Gauguin en hun volgelingen, waartoe ook Matisse behoorde lazen ze gretig

Matisse wilde dat zijn schilderijen harmonie en orde uitstraalden, en uiting gaven aan zijn gevoelens over zijn motieven.

Toen hij tijdens het componeren van de dans zei met de eenvoudigste middelen te willen werken omdat hij daarmee het beste zijn gevoelens kon weergeven, bedoelde hij behalve een sterke vereenvoudiging van de figuratie vermoedelijk ook abstracte expressiemiddelen.
In de praktijk betekende het mogelijk dat de lijnen van de dans voor zijn gevoel dansten van vitale levensvreugdde en de kleuren gloeiden van opwinding en extase

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo