Stijlvernieuwing als overlevingsstrategie - Modernisme - Ruimte als continuum scheiding van stedelijke fucties

28 belangrijke vragen over Stijlvernieuwing als overlevingsstrategie - Modernisme - Ruimte als continuum scheiding van stedelijke fucties

Wat is een schoolvoorbeeld uit 1929-1930 van architect Johannes Duiker (1890-1935) in Amsterdam, een betonskelet met glaspuien, dat het lesprogramma van kinderen ruimtelijk organiseert, die afwisselend buiten en binnen onderwezen kunnen worden, een ontwerp waarbij ruimte wordt beschouwd als een continuum, een programmatisch bepaalde verdichting in plaats en tijd van die ruimte. En noem nog een voorbeeld waarbij het concept ruimte totaal anders dan voorheen werd benaderd.

De Openluchtschool en het Schroderhuis uit 1924 van Gerrit Rietveld.

Wat ontwierp Mies van der Rohe?

Het Segram gebouw in New York (1954-1958) Het prototype van de moderne wolkenkrabber.

Waardoor na de WOII kregen de modernisten een steun in de rug om hun ideeen over het nieuwe bouwen uit te kunnen voeren?

De verwoesting van de steden door WOII en de geboortegolf in het na-oorlogse Nederland vroegen om een snelle productie van een grote hoeveelheid gebouwen.
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart


In eerste instantie had de strategie van de modernisten om te komen tot een z.g. Raumplan weinig succes, hoewel dankzij een effectieve propaganda het leek alsof er een beweging van formaat bezig was. Slechts een klein aantal steden ging over op de modernistische stedenbouw, meestal onder aanvoering van socialistische of sociaal-democratische stadsbesturen.
In welke steden lukte het wel?

In Berlijn en Frankfurt ontwierpen respectievelijk Bruno Taut en Ernst May een reeks woonwijken rond de stad waarin groen en bebouwing, stad en landschap inniger dan voorheen met elkaar werden verweven.

Waarom was de tweede wereldoorlog een steun in de rug van de modernisten?

Door de verwoesting van veel gebouwen en steden was de vraag naar versnelde opbouw groot. Met name voor woningen. De denkwijze en esthetiek van de modernisten was gericht op deze industriële aanpak.
Doordat de modernisten in het fascistische regime niet gebruikt werd, werd het nu gezien als een politieke correcte stroming.

Wat was de kritiek van Aldo van Eyck op het na oorlogse bouwen, dat in rap tempo in serie en door massale toepassing voor de uitbreiding van nieuwe stadsdelen werd aangewend ?

Anonimiteit en eenvormigheid.

Wat verwierpen modernisten als overleefde ruimtevormen?

De straat en kamer

Wat was de naam van het manifest dat studenten in Delft in 1970 schreven om duidelijk te maken dat het beroep geen toekomst had en moest worden opgeheven?

De Elite

Wat hield het concept Raumplan van de Weense architect Adolf Loos in?

Een open aaneenschakeling van ruimten.

Wat leerde de architecten die hun vak opheften en zich geen architect kunstenaars meer noemden maar verblijftuigbouwkundige?

Het hielp veel architecten aan werk, vooral bij gemeente en woning corporaties. De kwaliteit liet echter sterk te wensen over. Door het opheffen werd duidelijk dat hun vak toch belangrijk was. In de loop van de jaren 80 kwam de esthetiek in de architectuur weer terug.

Waarmee werd de traditionele plattegrond met gescheiden kamers vervangen?

Het Raumplan (een open aaneenschakeling ruimtes) van de Weense architect Adolf Loos.

Wat is een rue corridor?

Symmetrisch straatprofiel met twee gesloten wanden

Hoe kreeg het debat over de positie van de architect in de jaren 70 een onverwachte wending?

In Delft besloot een groep kritische architecten in opleiding dat het vak opgeheven zou moeten worden. In het kader van de klassenstrijd was de architect slechts een bourgeois-estheet in dienst van het kapitalisme/bouwindustrie. Zo schreven ze in het manifest De Elite.

Het beroep zou alleen nog maar betekenis kunnen krijgen als zij zich omvormen tot een voorechter van bewonersbelangen en gebruikers in de strijd tegen de anonieme machten.
De architect als vormgever van het dagelijks leven.


Exit architectuur en entree: verblijftuigbouwkunde

Aldo van Eyck lokaliseerde het probleem van eenvormigheid en de anonimiteit van de ontwerpen bij de anonimiteit van de opdrachtgever.

Wat was zijn oplossing? 

Om uit een maatschappelijk programma een gebouw te laten ontstaan dat speels en intelligent vormgaf aan sociale verhoudingen, was een inhoudelijk betrokkenheid van de opdrachtgever onontbeerlijk.

Zijn kritiek bleef daarmee binnen het gedachtengoed van de modernisten: het programma als uitgangspunt en de constructie als de vormgever, de dager van de sociale verhoudingen. 

Bij deze nieuwe positionering van de architect hoorde ook een andere opvatting van de ruimte. Architectuur werd door de modernisten niet meer beschouwd als het maken van binnenruimten met wanden en plafonds en het vormen van buitenruimten met gevels en kappen

De ruimte werd beschouwd als een continuum, en daarmee in zijn totaliteit onderwerp van het architectonisch ontwerp.
-> een gebouw was niet meer dan een programmatisch bepaalde verdichting in plaats en tijd van die ruimte.
vb openluchtschool van Duiker 1890-1935

Wat was de strijd van Van Eyck?

De strijd betrof wat hij zag als een kongsie van overheidsapparaten en bouwindustrie, die over individu en programma heen anonieme woonwijken en gebouwen uit de strengpers lieten rollen.

De inzet was duidelijk: de architectuur als kunst, als esthetische discipline zou ten ondergaan in deze wat al te efficient machinerie.

Met deze inzet verwierf Van Eyck internationaal een hoge status als gewetensvol architect. Maar opdrachtgevers hadden er weinig boodschap aan: hoewel zijn inzichten werden gewaardeerd, is zijn oeuvre beperkt gebleven.

De straat en de kamer werden door de modernisten verworpen als overleffde ruimtevormen. De tradtionele plattegrond met zijn gescheiden kamers werd vervangen door het Raumplan, een open aaneenschkeling van ruimten, een concept van Loos

Het gesloten bouwblok en de rue corridor, het symmetrische straatprofiel met twee gesloten wanden, werden vervangen door een open bebouwing als grondslag voor de modernistische woonwijk; vrij in de ruimte geplaatste en goed bezonde flats met daartussen afwisselen ruimte voor verkeer en parkeren en groen.
-> de slechte hygienische toestanden en daaruit voortvloeiende epidemieen in de grote europese steden werden daarbij aangegrepen als argumenten om deze nieuwe esthetiek te bevorderen

Hoeveel succes had het modernistisch bouwen?

  • In eerste instantie weinig
  • Alleen modernistische woonwijken in Berlijn en Frankruft
  • Pas na WOII meer tot uitvoering.  

De strategie had in eerste instantie weinig succes. Sporadisch verschenen er in de jaren 20 en 30 producten van het Nieuwe Bouwen in de Europese stadsbeelden.

Maar dankzij een zeer effectieve propaganda via tijdschriften leek het of er een beweging van formaat bezig was de europese steden van een nieuw, modernistisch gezicht te voorzien.
-> de schriftelijke propaganda kreeg bovendien de vroegtijdige steun van de architectuurhistorici, die het modernisme al voor het goed en wel tot ontwikkeling was gekomen een plaats in de geschiedenis gaven als een nieuw hoogtepunt in de zoektocht naar een stijl voor de eigen tijd.

De stad Amsterdam legde met zijn Uitbreidingsplan van 1934, van Eesteren, als enige een visie neer op de functionele stad in zijn totaliteit.

Een goede afwikkeling van het verkeer, de scheiding van wonen, werken en recreeren en een open bebouwing in de nieuwe wijken waren de, typisch modernistische, hoofdthema's. Pas na WOII tot uitvoering.

Welke kritiek kreeg het modernisme na aanvankelijk enthousiasme?

Gebouwen en ontwerpen zouden eenvormig en anoniem zijn.

Ook in andere marktsegmenten kregen de modernisten voorlopig weinig voet aan de grond.

Rohe's Seagram Building in NY een kantoortoren van 39 verdiepingen hoog, uitgevoerd in staal, brons en glas die geldt als het prototype van de modernistische wolkenkrabber, 1958 gebouwd

WOII bleek een onverwachte steun in de rug van de modernisten. Door de grote verwoestingen in steden dwongentot een versnelde productie van grote hoeveelheden gebouwen,vooral woningen.

In Nederland kwam daar nog de naoorlogse gebboortegolf bij, waardoor de woningmarkt voor lange tijd in overspannen toestand geraakte.
Stedenbouw en woningproducttie moesten als aan de lopende baand georganiseerd worden om het tempo erin te houden.

Maar met dit succes werd tegelijk de grondslag gelegd voor hun ondergang. Naast de vaak zware formele middelen en nadrukkelijke materialiteit van de 19e en begin 20e architectuur leken de ontwerpen van de modernisten een wonder van lichtheid en openheid, ook in overdrachtelijke zin.

maar bij productie in serie en massale toepassing voor het aankleden van complete nieuwe stadsdelen sloeg het aanvankelijke enthousiasme over de nieuwe stijl al snel om in krtiek op de eenvormigheid en anonimiteit die de ontwerpen in veel gevallen opleverde

Welke kritiek/angst verwoordde Aldo van Eyck?

  • De kongsie van overheid en bouwindustrie die anonieme woonwijken en gebouwen uitrolde.
  • Architectuur als kunst zou ten ondergaan in efficiënte machinerie. 

Wat schreef een groep links-kritische architecten-in-opleiding in Delft in hun manifest De Elite?

  • Opheffing architectuur.
  • Architect was verworden tot bourgeois-estheet in dienst overheid en grootkapitaal.
  • Alleen nog betekenis als hij zich zou omvormen tot voorvechter belangen bewoners en gebruikers in strijd tegen deze anonieme machten.
  • Verblijftuigbouwkunde

Met deze inzet verwierf van Eyck internationaal een hoge status als gewetensvol architect. Maar opdrachtgevers hadden er weinig boodschap aan

Dat kan deels te maken hebben gehad met het inmiddels zeer actueel geworden debat over de positie van de architect en de architectuur in de samenleving en de onverwachte wending die dit debat in Nederland kreeg

De ironie wil dat deze strategie van overleven door opheffing van het beroep als esthetische discipline veel architecten aan werk heeft geholpen. Bij de start van de stadsvernieuwing in de jaren 70 en 80 bleken deze uitstekend inzetbaar om dit complexe proces in goede banen te leiden en velen vonden emplooi bij woningcorportaties en gemeentelijke woningdiensten

De architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit van veel stadsvernieuwingsprojecten uit de begintijd lieten echter ernstig te wensen over, want daar hadden de verblijftuigbouwkundigen tenslotte niet voor doorgeleerd.
Reden voor een pleidooi voor betere ontwerpen, dat, dubbele ironie, juist uit links politieke hoek kwam. Door met veel poeha hun vak op te heffen bewezen de architecten onbedoeld de zin van hun discipline en in de loop van de jaren 80 kwam architectuur als esthetische discipline in nederland weer hoog op de agenda te staan

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo