Van Wenen tot Frankfurt, 1815-1848 - Nationalisme en natievorming in afzonderlijke landen - De Lage Landen: eenheid en scheiding
99 belangrijke vragen over Van Wenen tot Frankfurt, 1815-1848 - Nationalisme en natievorming in afzonderlijke landen - De Lage Landen: eenheid en scheiding
Waardoor werd de Nederlandse samenleving in de 17e eeuw gekenmerkt, volgens Huizinga?
- Spaarzaamheid
- Properheid
- Werkelijkheidswaanzin
- Burgerlijke eenvoud
Hoe kan het Nederlandse nationalisme het best worden begrepen?
Wat wordt beschouwd als 'een nationale mythe'?
Voorstellingen omtrent (Noord)Nederlandse identiteit kunnen getraceerd worden tot de 16e eeuw.
- Hogere cijfers + sneller leren
- Niets twee keer studeren
- 100% zeker alles onthouden
Hoeveel procent van de gezinnen rond 1800 waren betrokken bij de nationale communicatiegemeenschap?
Kan de Republiek beschouwd worden als een moderne creatie?
- Alleen tegen wil en dank
- 'Moderniteit' bestond in aanpassing van traditionele politieke en maatschappelijke vormen, gericht op waarborgen middeleeuwse vrijheden tegen centralisme, zoals dat in Spanje, Frankrijk en - in mindere mate - Engeland vorm kreeg.
Hoe omschreven hedendaagse historici als Niek van Sas en Wijnand Mijnhardt de Republiek?
- Onthoofde standenstaat
- Uit zijn krachten gegroeide laat middeleeuwse stadstatenbond: federatief verband soevereine gewesten waarbinnen de steden Holland dominante positie innamen.
- Checks and balances => geen natiestaat als kristallisatie staatsnatie.
Wat suggeerde Pieter Johannes Veth in De gids van 1847?
Wat wordt verstaan onder civic nationalism?
Geen staatsburgers, maar stadsburgers.
Waarvoor legde de grondwet van Thorbecke in 1848 de basis?
Wanneer was het vaderlandse gevoel in de Republiek het sterkste?
- Tijdens oorlogen tegen Spanje, Engeland en Frankrijk.
- Patriottentijd, crisissituaties waarin Republiek - borg voor alle privileges - werd bedreigd.
- Opkomst kranten, spectatoriale tijdschriften en genootschappen
- Vorming 'nationale communicatiegemeenschap' midden 18e eeuw.
Van wie zijn de woorden: 'Nationaal te zijn!.....welke richting, welke groep of factie beweert het niet?'
Wat markeerde de invoering van de eenheidsstaat en vormde daarmee een mijlpaal in de nationale geschiedenis?
Wat vormt de culturele dimensie van het natiebesef van de Republiek?
- Actieve betrokkenheid bij de publieke zaak en corresponderende levensstijl.
- Religieuze identiteit => strijd tegen katholieke Spanje en Frankrijk.
Volgens Herman Pleij heeft de Nederlandse samenleving een sterk geprofileerde nationale identiteit, die vooral bestaat uit de afwijzing ervan. De gedachte dat nationalisme in Nederland geen rol zou hebben gespeeld is een nationale mythe.
juist/onjuist?
Wat was een gevolg van het protestants bastion dat de Republiek vormde?
- Alleen lidmaten Gereformeerde Kerk - kwart bevolking - in aanmerking overheidsfuncties.
- Protestantse minderheden - Joden en Katholieken (40 procent) - gedoogd maar uit publieke sfeer geweerd.
De Nederlandse nationaliteit gaat terug tot de 16e eeuw, terwijl de vaderlandscultus van de patriottentijd dateert.
onjuist/onjuist?
De moderniteit van de Republiek bestond in een aanpassing van traditionele politieke en maatschappelijke vormen, gericht op het waarborgen van middeleeuwse vrijheden tegen het centralisme.
De Republiek was een federatief verband van soevereine gewesten waarbinnen de steden van Holland een dominantie positie innamen. Het was een uitgewogen systeem van checks and balances, maar ook een natiestaat die als kristallisatiepunt kon dienen voor een staatnatie.
juist of onjuist?
In hoeverre was de scheiding van kerk en staat / invoering democratische grondwet (1798) succesvol?
- Voornemens slechts theorie
- Het zou nog vele decennia duren voordat de katholieken als volwaardige vaderlanders in de natie waren opgenomen.
Het Nederlandse nationalisme was een vorm van civic nationalism, niet de staatsburger maar de stadsburger, wiens vrijheden werden bepaald door deelname in de plaatselijke samenleving.
wat betekende dit voor staatsnationalisme of vaderlands liefde?
De Republiek was 'burgerlijk', maar geenszins democratisch. Waar blijkt dat uit?
- 'Elitair' karakter natie.
- Invloedrijke ambten circuleerden in oligarchie => stedelijke regenten, adel
- In steden ruime middenklasse zelfstandige ondernemers en vertegenwoordigers vrije beroepen (kwart bevolking)
- 'Goede gemeente' bescheiden minderheid.
Waardoor werd het nationalisme bevorderd in de Nederlanden?
Hoe groot was het percentage gezinnen dat rond 1800 betrokken was bij de nationale communicatiegemeenschap?
Uitgesloten waren:
- Werklieden in loondienst
- Vrouwen
in 1789 wordt de Staatsregeling ingevoerd, de eerste Nederlandse grondwet. Dit markeert de invoering van de eenheidsstaat .
juist/onjuist?
De vorming van de Nederlandse staat pas niet in de Kohndichotomie. De Republiek was geen staat, het natiebesef dat de burger via het eigen gewest met het nationale niveau verbond, had ook een culturele dimensie. Dit werd bepaald door actieve betrokkenheid bij de publieke zaak en bijbehorende levensstijl, maar ook door een specifieke religieuze identiteit.
juist/onjuist?
Hoe omschreef Auke van der Woud Nederland rond 1800?
Vervoer via diligence of trekschuit.
Nederland werd ook wel eens bestempeld als het tweede israel. Wat was het gevolg?
Wat gebeurde er in de Bataafse Republiek nadat Napoleon in 1799 in Frankrijk de macht had gegrepen?
- 1801 - Staatsbewind => einde radicale democratische periode. Moderaten, regenten en orangisten konden terugkeren op sleutelposities.
- Centralistische koers grondweg 1798 niet verlaten.
- Invoering lager onderwijs, standaardspelling, belastingen.
In 1796 besloot de Nationale vergadering van de Bataafse Republiek tot een scheiding van kerk en staat. Dit principe ligt ook ten grondslag aan de radicaal-democratische grondwet van 1798. Alles staatsburgers zouden gelijke toegang hebben tot openbare ambten.
juist/onjuist?
Noem enkele vernieuwingen die tijdens het Koninkrijk Holland (1806 - 1810) olv koning Lodewijk Napoleon werden ingezet
- Introductie nationale munt
- Burgerlijk wetboek
- Wetboek strafrecht
- Burgerlijke stand
- Koninklijke bibliotheek
De republiek was wel burgerlijk maar niet democratisch. leg uit?
Hoe kan de totstandkoming van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden worden beschouwd?
- Continuïteit voorafgaande Bataafs-Franse republiek.
- Terugkeer Prins van Oranje => internationale klimaat restauratie.
De horizon van de meeste mensen bleef beperkt tot de naaste omgeving. Hoe kwam dat?
Waarom vonden de grote mogendheden tijdens het Congres van Wenen het samenvoegen van de Noordelijke en voormalige Oostenrijkse Nederlanden belangrijk?
Gebied moest bestuurd worden als staatkundige eenheid.
Verenigd Koninkrijk was in elk geval NIET de uitkomst van een krachtige nationale beweging.
Het beleid van napoleon (vanaf 1799) was gericht op centralisatie. Zo werden algemeen lager onderwijs, standaardspelling van de Nederlandse taal en nationale belastingen ingevoerd.
Wat was de lijn tijdens het koninkrijk Holland (1806-1810)?
De hervormingspolitiek van Koning Willem I vanaf 1814 was gericht op de totstandkoming van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en continueerde het beleid uit de voorgaande Bataafs-Franse periode.
juist/ onjuist?
Het vaderlandse gevoel kreeg in de Republiek een cultureel accent. Noem hiervan enkele voorbeelden.
Dichters als Helmers, Loots en Tollens.
Wat was de rol van het Congres van Wenen bij de totstandkoming van het Koninkrijk der Nederlanden?
Voor welke gedachte had de Franse tijd in Nederland in eerste instantie gezorgd?
- Nederland gedegradeerd tot pion op internationale schaakbord.
- Dit zorgde voor de gedachte (waterscheiding) dat vaderlandse denken werd gekenmerkt door bescheidenheid en nostalgie.
- 1810 - Nederland bij Keizerrijk => berusting in lot=> cultuurnationalisme.
Wat was gevolg van de besluitvorming over de Nederlanden op het Weense congres voor het Nederlands nationalisme?
Wie was de aanvoerder van het Haagse verzet tegen het Franse gezag?
Het cultuurnationalisme was de enige mogelijkheid om uiting te geven aan een gevoel van eigenheid . De nationalisering van het verleden droeg bij aan het overwinnen van de onderlinge verdeeldheid van de elite. vanaf 1812 werd er een politiek nationalisme zichtbaar dat erop was gericht de staatkundige onafhankelijkheden te herstellen. Beschrijf het verzet?
Van Hogendorp had de leiding over de commissie die het nieuwe koninkrijk van een grondwet zou voorzien.
De eerste grondwet van het nieuwe koninkrijk werd in maart 1814 aangenomen. In 1815, na de samenvoeging met Belgie en Luxemburg, werd de constitutie opnieuw ter goedkeuring voorgelegd. Wat was het resultaat?
Willem I telde de nietstemmer en de tegenstanders van godsdienst bij de voorstemmers en verkreeg zo de goedkeuring. Weinig democratisch dus.
Het verenigd koninkrijk was geenszins gegrondvest op het nationaal principe. Zowel in religieus als taalkundig opzicht werd natievorming door de samenvoeging nog eens extra gecompliceerd.
juist/onjuist
Hoe kon de regering van Willem van Oranje worden gekenschetst?
Autocratische vorst, herensociëteit. Nauwelijks gehinderd door parlement
Landesvater die over volk waakt => houding komt overeen met die van zijn onderdanen.
Willem I liet zich vooral leiden door dynastieke overwegingen en drong bij de grote mogendheden aan op territoriale uitbreiding tot aan de Rijn en de Moezel. Deze claim stond haaks op de opvattingen van de Duitse nationalisen. Wat was hun opvatting?
Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden was niet gegrondvest op het nationale principe. Benoem de verschillen in ontwikkeling die noord en zuid hadden meegemaakt.
Noorden => protestants
Zuiden => katholiek, meer gericht op Frankrijk, Franstalig
De nationaliserende politiek van Willem ! was primair gericht op de creatie van een sterke staat, die internationaal minstens zoveel gewicht zou dragen als Pruisen. Natievorming van bovenaf betekende vooral uniformering, het opheffen van lokale en regionale verschillen, verbetering van transport en communicatie voor economische integratie en algemeen welzijn.
juist/onjuist?
Was er in 1814 een vaste voorstelling omtrent de omvang en samenstelling van een levensvatbare 'Nederlandse' natiestaat
- Nee.
- Elitaire karakter politiek had kunnen bijdragen aan het dempen van conflicten en proces eenwording in goede banen leiden.
- Koning meer gericht op uitbreiding territorium.
Wat vormden de drie pijlers van het economische beleid van koning Willem?
- Handel
- Nijverheid
- Kolonialisme
Wat was de uitwerking van het beleid van Willem I?
- gelijkstelling van kerkgenootschappen. De koning wilde kerkorganisaties onder centraal gezag plaatsen ivm bemoeienis met het onderwijs
- invoering algemene dienstplicht
- herinvoering van het franse uniforme metrieke stelsel
- onderhoud van land- en waterwegen, het graven van kanalen
De nationale economie werd nog lang gehinderd door de vele tolheffingen en lokale regels. Pas na 1850 met de aanleg van een landelijk spoorwegnet werd het minder.
juist/onjuist?
Koning Willem van Oranje wilde de hem toegevallen landsdelen samensmeden tot een eenheid. Wat was zijn voornemen?
Willem I probeerde de economie te stimuleren en de belangen van noord en zuid op elkaar af te stemmen. Wat waren de belangen van noord en zuid?
Willem I probeerde beide belangen te verenigen met het kolonialisme als derde pijler. (afzetmarkt)
Wanneer werd het Nederlands door het Koninklijk Besluit tot officiële taal verheven?
Het nationaliseringsbeleid werd ook met culturele aspecten ondersteund, hoe?
Het beeld van de Gouden Eeuw liet zich echter moelijk verdringen.
De splitsing van noord en zuid nederland was het resultaat van een samenloop van omstandigheden, vooral het ongelukkige crisismanagement van de regering en de internationale situatie.
juist/onjuist?
Hoe probeerde men regionale verschillen op te heffen in het Koninkrijk der Nederlanden tussen Noord en Zuid?
- 1814 - Nederlands werd officiële taal
- Hervormingen lager en middelbaar onderwijs
- Wettelijke gelijkstelling kerkgenootschappen (onder centraal gezag)
Welke intern factoren/elementen speelde een rol bij de afsplitsing van Belgie en Luxemburg?
- De vernederlandsing van bestuur en rechtspraak wekte het gevoel bij de Franstalige bovenlaag dat men werd achtergesteld. Vanuit het calvinistische noorden werd neergekeken op het zuiden.
- Bovendien was er teleurstelling over het feit dat de economische ontwikkeling van het Zuiden achterbleef bij de verwachtingen, vanwege het regeringsbeleid dat te zeer werd gedicteerd door de belangen van het noorden.
-onvrede over de onderwijspolitiek onder de zuidelijke katholieken.
Wanneer en hoe kreeg de nationale economie een stevige impuls?
Aanleg landelijke spoorwegnet.
De romantiek zorgde in het zuiden voor een verschuiving van de politieke verhoudingen in de jaren 1820. Wat was het gevolg?
Maar beide partijen wisten zich verenigd in het verzet tegen dezelfde tegenstander: de autoritaire eenheidsstaat van Willem I
In 1828 vinden de katholieken en liberalen elkaar in een monsterverbond. In 1830 breekt in Parijs de julirevolutie uit, waarvan de vonk overslaat naar Brussel (augustus). wat gebeurde er vervolgens?
Willem I weigert het te accepteren en start in 1831 een militaire campagne. Ondanks aanvankelijk succes werd deze tocht afgebroken vanwege een dreigende confrontatie met de Franse troepen
Hoe probeerde Willem I het Noorden en Zuiden met elkaar te verenigen?
- Noorden => handelsnatie => behoefte aan open grenzen
- Zuiden => bescheiden vorm industrialisering, vereiste protectie tegen Engelsen
==> Financiering door Societe Generale en Nederlandse Handelsmaatschappij
In 1839 gaf koning Willem I zijn verzet op. Het noorden zou de onafhankelijkheid van het zuiden erkennen en daarvoor in ruil, conform de Londense bepalingen, het huidig Nederlands Limburg en de oostelijke helft van Luxemburg ontvangen.
juist/ onjuist?
De belgische staat was, net als het jonge Griekenland, in hoge mate afhankelijk van Engeland, dat borg stond voor zijn voortbestaan en daarbij ook een strategisch belang had.
Ook politiek gezien fungeerde Engeland als model. Leg uit?
De katholieke-liberale uni zou de politiek tot de jaren 60 domineren.
Welk beeld schetste de bekende statisticus Adolphe Quetelet van het koninkrijk in de jaren 20?
- Een rooskleurig beeld
- Sterfte relatief laag
- Basisonderwijs en armoede was beter dan elders.
Het nationalistische klimaat in Belgie werd bepaald door tussen progressieve en meer gematigde krachten in de jaren dertig. Na 1839, toen de dreiging uit het noorden definitief was geweken, traden ook de verschillen tussen katholieken en liberalen weer op de voorgrond.
juist/onjuist?
Het ging relatief goed met Nederland, waarom kon de Belgische afscheiding toch plaats vinden?
- Ongelukkig crisismanagement regering.
- Internationale situatie
- Spanningen tussen Noord en Zuid
- Verzet in zuiden tegen bureaucratische centralisme koning. Men voelde zich achtergesteld.
- Vernederlandsing wekte wrevel bij het Franstalige deel
- Afstand tussen noordelijke en zuidelijke elites
Ook binnen Belgie tekende zich nieuwe scheidslijnen af, welke?
bovendien werd Frans de bestuurstaal, waardoor Vlaanderen zich achtergesteld voelde.
Wat veroorzaakte bijzonder veel onvrede in het Zuiden? (afscheiding)
- De onderwijspolitiek van Willem I in het katholieke Zuiden.
- Hij wilde het katholieke onderwijs onder staatstoezicht stellen.
- Dit was eerst vooral een conflict tussen katholieken en liberalen, maar zij vonden elkaar later in een gemeenschappelijke tegenstander: Willem I.
De Vlaamse beweging (Jan Frans Willems) streefde in de eerste plaatst naar een gelijke status voor de Vlaamse taal en cultuur. Hoe werd dit vormgegeven?
- schrijven van historische romans, over de grootste middeleeuwse stadscultuur uit de Tijd dat Vlaanderen rijk en machtig was. (De leeuw van Vlaanderen van Hendrik conscience)
De Vlaamse beweging werd vooral gedragen door schrijvers, journalisten en onderwijzers.
De anti-Franse gezindheid van de Vlaamse beweging werd in de jaren 40 gevoed door druk vanuit Frankrijk om Belgie via een douane-unie binnen de invloedsfeer van Frankrijk te brengen.
Daarentegen werd wel aansluiting met de Noord-Nederlandse cultuur gezocht.
juist/onjuist?
Op het 1e nederlandsche letterkundig congres, 1849, werd besloten tot een gezamenlijk taalbeleid. Het nationale zelfbewustzijn van het zuiden was inmiddels sterk genoeg om het noorden op voet van gelijkheid tegemoet te treden.
juist/onjuist
Hoe vormde Engeland een model voor het nieuwe onafhankelijke België?
Direct kiesrecht
Belgie werd democratisch en liberaal land.
In de noordelijke nederlanden leidde de afscheiding tot een golf van nationalistische retoriek. Wat gebeurde er?
De katholieke bevolking (brabant en limburg) bezag de Belgische opstand met sympathie.
In 1839 was de dreiging uit het Noorden voor Belgie verdwenen. Wat was het gevolg?
- De verschillen tussen katholieken en liberalen kwamen weer op de voorgrond.
- Verschillen tussen Vlamingen en Wallonen. (Frans was taal van elite).
- Ontstaan van Vlaams-nationale sentimenten
Wie was Jan Frans Willemse?
Hij pleitte voor gelijke status voor Vlaamse taal. Terugdringen Franse invloed
In Nederland heerste ook opluchting over de breuk, waarom?
Het nationalistisch klimaat van de jaren 30 liet weinig ruimte voor politieke vernieuwing. Pas na jaren kwam het tot een hergroepering van de oppositie, die een spreekbuis vond in kranten (algemeen handelsblad, Nieuwe Rotterdamse courant, de Gids). Wat gebeurde er in 1840?
Waarom vormde 1848 een keerpunt?
- België verwijderde zich meer van Duitsland en zocht meer toenadering tot Nederland.
- Aanwijzing dat het nationale zelfbewustzijn van het zuiden sterk genoeg was om met het noorden op gelijke voet te staan.
In 1848, door volksopstanden in Parijs en andere hoofdsteden, verandert Willem II van een conservatief in een liberaal. Welke acties volgden?
De grondwet garandeerde ruime vrijheid van menigsuiting en vereniging.
Was er in de Republiek sprake van een natie dan wel van nationale gevoelens?
- Republiek federale staten bond met zwak centraal bestuur. Hoofdrol soevereine gewesten.
- Geen breed gedragen nationaal gemeenschapsgevoel. Identificatie burgers vooral door directe lokale gemeenschap.
- Ontwikkeling nationale gevoelens door elite => landelijke adel, stedelijke regenten.
- Civic Nationalism => geen staatsburgers, maar stadsburgers.
- 18e eeuw => nationale communicatiegemeenschap
Voortgekomen uit Thorbeckes organologische visie op de historische ontwikkeling benadrukte de constitutie vooral continuiteit: met de vrijheden van de Republiek, de staatsregeling van 1798 en de grondwet van 1815.
juist/onjuist?
Welke rol speelde de religie in de beeldvorming van de ‘natie’ tijdens de Republiek?
- Koppeling van religie en nationale identiteit impliceerde definitie Republiek als een protestantse natie.
- Alleen lidmaten gereformeerde kerk ware vaderlanders. Joden, katholieken en andere religies buitengesloten van natiebesef.
De constitutie garandeerde de gelijkheid van allen voor de wet en bood daarmee een kader voor het overbruggen van regionale en culturele verschillen. Het denkbeeld van een protestantse natie moest volgens Thorbecke worden vervangen door een Nederlandse natie.
juist/ onjuist?
Natievorming is een complex en gelaagd proces, dat bovendien nooit geheel kan worden voltooid, aangezien altijd weer nieuwe achtergestelde groepen moeten worden geintegreerd. Natievorming kan zelfs tegengestelde reacties oproepen, welke bijvoorbeeld?
Friesland- de officiele taalpolitiek leidde vanaf 1829 tot een Friese beweging ter bescherming van de eigen taal en cultuur.
De Nederlandse natie kon eerst een tastbare realiteit worden door diegenen die daarin daadwerkelijk deelnamen. dus degenen die actief kiesrecht hadden en het lezende publiek dat via kranten en tijdschriften was opgenomen in de nationale communicatiegemeenschap. licht toe?
Op welk terrein was Willem I wel succesvol in het scheppen van nationale eenheid?
De afsplitsing van Belgie heeft de nationale eenwording van Nederland vergemakkelijkt. Maar het zorgde ook voor nieuwe scheidslijnen. zoals bijvoorbeeld de beweging van gereformeerden die zich in 1834 van de gevestigde Nederlands Hervormde kerk afscheidde. Welk gevolg had dit?
De combinatie van natievorming en verzuiling had paradoxale gevolgen. Leg uit?
Hoe probeerde koning Willem I op mentaal-cultureel opzicht een natiestaat te scheppen?
- Het teruggrijpen op Bourgondisch-Habsburgs verleden
- Nationaal volksleid
- Prijsvraag - schrijven nationale geschiedenis
- Nederlands als verplichte officiële taal.
==> vielen zowel in Zuiden al in Noorden niet in vruchtbare aarde.
Nieuwe eenheid riep nieuwe verdeeldheid op. Dus waren de processen van natievorming en verzuiling tegengesteld.
juist/onjuist?
Welke maatregelen tot natievorming van koning Willem I pakten averechts uit?
- Taalwetten
- Onderwijshervormingen
- RK-kerk gelijkstellen met andere godsdiensten
==> grondslag aan Belgische afscheiding in 1830
Welke groepen waren rond 1800 uitgesloten van de nationale communicatiegemeenschap?
- Meerderheid die niet zelfstandig in bestaan kon voorzien.
- Werklieden in loondienst
- Paupers
- Vrouwen
Waardoor werd de terugkeer van de Prins van Oranje - gepromoveerd tot koning - door bepaald? 1814
- Congres van Wenen => stevige bufferstaat om Frankrijk te beteugelen.
- Samenvoeging Noordelijke en voormalige Oostenrijkse Nederlanden. Staatkundige eenheid dus geen los verband.
Omschrijf het soort nationalisme dat ontstond toen het Koninkrijk Nederland in 1810 bij het Keizerrijk werd ingelijfd.
- Nationalisering van verleden om onderlinge verdeeldheid te overwinnen.
Wanneer werden in het Verenigd Koninkrijk de eerste tekenen zichbaar van een politiek nationalisme?
Volksopstanden tegen het Franse gezag
Hoe kan de regering van Koning Willem beschouwd worden?
- Autocratisch
- Soevereiniteit ging naar eigen zeggen aan grondwet vooraf.
- Regering was vooral zijn regering. Politieke proces kon op alle niveaus worden gestuurd.
- Electoraat slechts klein deel van bevolking.
Wat was de ideologische ondersteuning van het officiele integratiebeleid (Noord en Zuid-Nederland) van koning Willem?
- Het Verenigd Koninkrijk zou historisch te herleiden zijn tot de 16e eeuwse Bourgondisch-Habsburgse staat, toen noord en zuid nog verenigd waren.
Koning Willem poogde het Verenigd Koninkrijk historisch te herleiden tot de 16e eewuse Bourgondisch-Habsburgse staat, toen nood en zuid nog verenigd waren. Lukte dat?
- Visie sloot goed aan bij bloeiperiode Vlaamse stadscultuur, maar vond in het noorden weinig weerklank, buiten kring intellectuelen.
- Beeld Gouden Eeuw liet zich moeilijk verdringen.
De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:
- Een unieke studie- en oefentool
- Nooit meer iets twee keer studeren
- Haal de cijfers waar je op hoopt
- 100% zeker alles onthouden