Tekst 16 Filosofie rond 1900: Mens in tijdperk massa en machine

27 belangrijke vragen over Tekst 16 Filosofie rond 1900: Mens in tijdperk massa en machine

Wat is wijsgerige antropologie?

Filosofisch vakgebied dat nadenkt over de vraag ‘Wat is de mens?’ 
  • Nadenken over typerende kenmerken, structuren van menselijk bestaan, over ‘aard’ of natuur van mens.
  • Nadenken op een meer systematische manier over de mens.

Welke ontwikkelingen vonden plaats rond 1900?


  • Industriële revolutie: nieuwe klassen, arbeiders en industriëlen
  • Eind 19e eeuw:  consumentisme, kapitalisme, massacultuur (slechte leefomstandigheden arbeiders)
  • Natuurwetenschappen: allerlei ontdekkingen: dynamische fysica, elektronen, kwantumtheorie, relativiteitstheorie.
  • Menszijn werd in de 19e eeuw door de wetenschappen voor het eerst ook gelijkgesteld aan organisch leven, naast het geestelijke, rationele leven.
  • Nadruk op organisch leven: racisme: Houding waarbij mensen zich op grond van ras beter voelen dan mensen die tot ander ras behoren.

Wat was de opvatting van Arthur de Gobineau?

  • Rassenleer
  • Ontwikkeling beschavingen verbonden met aanwezigheid sterke of zwakke rassen en gegeven van raciale vermenging.
  • Ondergang Europese beschaving onvermijdelijk vanwege vermenging ras adel met lagere sociale klassen (opkomende democratieën).
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

Wat was de opvatting van Friedrich Schiller? (1759 – 1805)

Maatschappij was een mechaniek geworden, waarvan individuen slechts onderdelen zijn.  Ideologie ‘nut’ viert hoogtij ten koste van individu

Benoem kenmerken voor filosofische denkrichting die nadruk legt op menselijke rationaliteit.

  • Belang voor efficiëntie, nut, functie en productie
  • Utilitarisme (bijdrage handeling aan algemeen nut)
  • Positivisme = Al het denken modelleren naar voorbeeld natuurwetenschappen. Men moet uitgaan van het feitelijke, en alles wat daarboven gaat (De vraag naar God etc) is nutteloos.
  • Heiligverklaring van de wetenschap en technologie.
  • Nutsdenken: alleen nuttig/iets met duidelijke functie had waarde

Wie en wat vormden de inspiratiebronnen voor Schopenhauer zelf?

Immanuel Kant (1724 – 1804), dichters als Goethe en het Boeddhisme

In welk werk bood Schopenhauer luchtigere en praktische levenslessen en bespiegelingen?

Parerga und Paralipomena. 

Hoe kijkt Schopenhauer tegen de Noumenale wereld aan?

Noumenale wereld wordt geregeerd door de wil.
Blinde wil om onszelf te handhaven, objectiveren en realiseren.
‘Wereldwil’ is fundament van hele natuur en menselijke geest.

Hoe kijkt Schopenhauer aan tegen de mens?

  • Mens is irrationeel wezen geleid door oncontroleerbare wil om te leven
  • Bestaan mens ongelukkig: uiteindelijk gaan we dood.
  • Mens voortdurend tussen lijden en verveling geslingerd. Verlichting door kunst (muziek) of boeddhisme.
  • Mens moet in navolging boeddhisme berusten in de wereldwil: overgeven aan de wil. Alleen dan vinden we rust. 

Benoem enkele punten waarin Nietzsche is geïnspireerd door Schopenhauer


  • In zijn filosofie speelt de wil ook cruciale rol
  • Amor Fati (liefde voor het lot) ontwikkeld in reactie op Schopenhauers boeddhisme
  • Niet acceptabel om te berusten in het lot: lot omarmen en liefhebben
  • Optimistischer (of antipessimistische) houding ten aanzien van het leven.

Waarom werden Marx, Nietzsche en Freud door Paul Ricoeur 'de meesters van het wantrouwen genoemd?

De denkers kwamen overeen in hun opvatting dat niet onze bewuste motieven, de argumenten die we bewust aanvoeren voor de manier waarop we handelen en redeneren, maar andere verborgen liggende motieven de werkelijke oorzaken voor dit handelen en redeneren vormen. Onze bewuste motieven onttrekken dit dieper liggende niveau van oorzakelijkheid aan het oog. Om dezelfde reden zijn de werkelijke oorzaken en redenen van de loop der geschiedenis vaak voor ons verborgen.

Wat was het doel van Karl Marx?

Een analyse geven van historische gebeurtenissen en processen in de wereld door een onderzoek naar de materiële omstandigheden waarin de mensen leefden.

Hoe kijkt Karl Marx aan tegen mensenrechten?

Een expressie van de rechten van de sociaal economisch dominerende klasse.

Wat stelde Marx in zijn Communistisch Manifest? (1848)

  • Hij wees op de grote ongelijkheid in de samenleving --> mensen op grond van arbeid tot verschillende klassen behoren.
  • Groot deel bevolking leeft in armoede, in tegenstelling tot kleine elite (bourgeoisie)  nauwelijks politieke rechten. Door de ongelijkheid raakten de klassen met elkaar in conflict.
  • Geschiedenis als opeenvolging van klassenstrijd
  • Klassenstrijd bourgeoisie en proletariaat zou laatste klassenstrijd zijn die zou eindigen in een klasseloze maatschappij

Welke twee scenario's schetst Marx van de klassenstrijd?


  1. Proletariaat moest in moderne (vervreemde) maatschappij arbeid verkopen om in leven te blijven. (steeds verder afzakken, klassenstrijd onvermijdelijk)

2. Dictatuur van proletariaat = Bourgeoisie steeds afhankelijker van proletariaat omdat deze zonder arbeid werkende klassen niet kan bestaan.  Macht proletariaat neemt toe. Moet uiteindelijk leiden tot opheffen van proletariaat en burgerij

Wat bedoelt Marx met 'Gattungswesen'?

Een soortelijk wezen. Een mens kan zich alleen uitdrukken en verwerkelijken in relatie tot soort, de mensheid of in relatie tot soortgenoten: andere mensen. (= mens is niets zonder andere mensen)
Mens is ‘werkend  of arbeidend wezen’. Mens wordt pas mens in relatie tot zijn soort, door arbeid of productie. ‘Dier dat zichzelf reproduceert’.

Waarin verschillen Marx en Nietzsche met elkaar?

Marx zocht bron van kwaad in sociale enen economische structuren van maatschappij. Nietzsche zocht deze in de heersende moraal (door tanend geloof, herwaardering moraal)

Wat verstaat Nietzsche onder de genealogie van de Moraal?

Onderzoek naar de ontstaansgeschiedenis van de moraal.

Wat bedoelt Nietzsche met  'uit vrije wil tussen ijs en hooggebergte leven'? (Ecce homo, 1908)

Het vergt moed om te filosoferen. In zoektocht naar waarheid moet filosoof diezelfde waarheid opschorten. Filosoof leeft dus altijd in onzekerheid en zoekt het vreemde en problematische in het bestaan op.

Noem enkele kenmerken van de slavenmoraal (Nietzsche)

  • Met christendom begon slavenvolk moraal van levensvijandige waarden op te dringen aan de übermenschen.
  • Gebaseerd op ressentiment – een rancuneuze neiging of reactief gevoel van haat ten aanzien van een superieure mens
  • Slavenvolk reserveerde ‘goed’ voor zichzelf en ‘kwaad’ (böse) voor de ubermenschen en hun cultuur.

Hoe zette Nietzsche destijds de heersende moraal op zijn kop?

Hij bepleitte opheffing dominantie slavenmoraal. Dat wil zeggen het afserveren van oude christelijke waarden en het installeren van ‘nieuwe waarden’ zoals strijd, kracht en moed, die voorheen niet in hoog aanzien stonden.

Geef een aantal kenmerken van Nietzsches Ubermensch

  • Krachtig en soeverein
  • Aanvaart en omarmt het leven, deze ene wereld die geregeerd wordt door blinde krachten onvoorwaardelijk.
  • Heeft het lot lief: Amor fati
  • Krachtig – niet omdat hij autonoom is, maar omdat hij erkent dat hij dat niet is en desalniettemin liefde opvat voor zijn lot.
  • Übermenschen zijn afzonderlijke gevallen die op de meest uiteenlopende plaatsen ter wereld vanuit uiteenlopende culturen opduiken.
  • Individu dat zich losmaakt uit kudde om zelf regie over het leven te nemen.    

Wat was de opvatting van Edmund Husserl?

  • Wijsbegeerte had taak verzaakt om mensheid in ethisch opzicht op te leiden.
  • Filosofie levert versnippering op van beelden en visies op de mensen.
  • Autonome, rationele en onbekommerd vrije mens wordt steeds gewantrouwd. 

Wat is de opvatting van Kant over hoe wij de noumenale wereld zien?

De noumenale wereld blijft voor ons verborgen. Onze zintuigen en verstand bepalen hoe wij de wereld zien. Dit kenvermogen legt aan de werkelijkheid een bepaalde structuur op.
Onze zintuigen en verstand bepalen hoe wij de dingen zien.
We kunnen volgens Kant niet achter structuren van ons kenvermogen kijken.

Twee denkrichtingen in de filosofie, welke indruk maakten wetenschappelijke ontwikkelingen hierop?

Eerste denkrichting,  nadruk legde op rationaliteit, productie en nut - gevolg van de snelle technologische en wetenschappelijke vooruitgang. Mens in staat de natuur te beheersen.

Tweede denkrichting, afwijzing menselijke rationaliteit - afzetten tegen natuurwetenschappelijke uitgangspunten van rationaliteit en de beheersbaarheid van mens en natuur (dus ook door beïnvloed).

Nadruk op menselijke instincten en driften beïnvloed door wetenschappelijke theorieën als het darwinisme en de evolutietheorie - mens is organisme als alle andere en neemt dus geen speciale plaats in binnen de natuur.

Het volgende citaat is van Gustave Le Bon, en wordt geciteerd in de tekst van Corbey : 'Alle psychologen die zich met de intelligentie van vrouwen bezig hebben gehouden, alsook dichters en schrijvers, onderkennen tegenwoordig dat ze de laagste trap van menselijke evolutie vertegenwoordigen, en dat ze dichter bij kinderen en wilden staan dan bij een volwassen, beschaafde man. Zij munten uit in ongedurigheid, wisselvalligheid, de afwezigheid van logica en het onvermogen tot denken.' Waaruit blijkt dat Le Bon zijn uitspraken over vrouwen een wetenschappelijke basis probeerde te geven?

Le Bon beroept zich in dit citaat op een wetenschappelijke beroepsgroep, de psychologen. Bovendien bedient hij zich van een darwinistisch vocabulaire: hij beweert dat vrouwen de laagste trap van de menselijke evolutie vertegenwoordigen.

Waarom is historisme een voorbeeld van afwijzing/afzwakking rationele mens?

Historisme gaat uit van het idee dat mens cultureel en historisch bepaald is.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo