Van 'staatskerk' naar 'straatkerk'. De veranderende publieke rol van Nederlandse protestantse kerken sinds 1848 - De kerk als 'hoofdbestanddeel' van de samenleving (midden negentiende eeuw tot midden twintigste eeuw

16 belangrijke vragen over Van 'staatskerk' naar 'straatkerk'. De veranderende publieke rol van Nederlandse protestantse kerken sinds 1848 - De kerk als 'hoofdbestanddeel' van de samenleving (midden negentiende eeuw tot midden twintigste eeuw

Welke gevolgen had de ontkoppeling tussen kerk en staat van 1848 voor de Hervormde Kerk?


Het betekende het verlies van staatssteun, statusverlies door kwijtraken gerespecteerde positie in de samenleving.
Minder overheidsregels voor kerken, ministeries voor eredienst werden opgeheven (1871).

Wanneer kwam de ontkoppeling tussen kerk en staat. In Nederland en rest Europa.

Nederland:1848
Rest Europa: In de loop van de twintigste eeuw.

Hoe bleven de kerken toch een publieke rol vervullen?


De kerken konden als vertegenwoordiging van gezindheden functioneren als aanspreekpunt voor de overheid en bemiddelaar in conflicten. Ze waren formeel een soort genootschap geworden.
Toch zagen velen de kerken als fundament van de samenleving, daar vele Nederlanders tot een kerk behoorden.
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

Hoe werd de kerk gezien tot ver in de twintigste eeuw?

De kerk werd als opvoeder van de samenleving gezien. De kerk zorgde voor morele ordening, het verheffende werk dat ze deed. Kerken bleven nauw verweven met de structuur van de samenleving, liberalen waren voorstanders van kerkelijk leven.

Wat was de oorzaak van de welwillende houding van de overheid ten opzichte van de kerk?

De kerken bleven deel uitmaken van de sociale orde.

Hoe verhield de kerk zich tot de armenzorg?


In de negentiende eeuw was de armenzorg de ruggengraat van de publieke rol van de kerk. In de wet op de Armenzorg 1912 werd dit weer bevestigd.
Kerken wilden de armenzorg behouden: soevereiniteit in eigen kring en ze wantrouwden te veel overheidsinvloed.
Geestelijke en materiële hulp wilden de kerken niet ontkoppelen.
In 1965 met de invoering van de Algemene Bijstandswet kwam er formeel een einde aan de kerkelijke armenzorg.

Waaruit bleek de welwillende houding van de overheid ten opzichte van de kerk?
Wat was de oorzaak van deze welwillende houding?

De staat bleef kerkgenootschappen subsidies verstrekken en financierde de theologische opleidingen van de traditioneel protestantse denominaties, zelfs na scheiding kerkelijk onderwijs van zuiver wetenschappelijk theologisch onderwijs in 1876.

Dit omdat ze deel bleven uitmaken van een bijna vanzelfsprekende sociale orde, waarin ze de verantwoordelijkheid hadden gekregen om zorg te dragen voor hun eigen leden.

Waaruit blijkt dat de betekenis van de kerk als natuurlijk onderdeel van de samenleving afnam?

Dit blijkt uit het feit dat de overheid zich meer bemoeide met de armenzorg. Lokale overheden deden van 1850 steeds meer voor de armen. De gemeenten waren beter in hulpverlening dan de kerken. De kerken werden overvleugeld door de lokale overheden.

Wat waren de meningen over het unieke karakter van de kerk in de samenleving

Kuyper: kerk moet zich als geestelijke instelling beperken tot geestelijke en kerkelijke zaken. Maatschappelijke taken konden door anderen worden uitgevoerd, de christelijke opdracht werd in handen gelegd van die grote gemeenschap van gelovigen die hij de 'kerk als organisatie' noemde. Christelijken uit verschillenden denominaties konden zich verenigen en Gods wil voor de wereld uitwerken in de praktijk.

Waardoor brokkelde de rol van kerken na 1848 nog meer af?


Het particuliere verenigingswerk dat na 1848 snel opkwam door het recht van vereniging. Christenen stichtten verenigingen en organisaties voor de zorg van de armen. Zij deden dit beter dan de kerken. Kerken bleven meer in de traditie van bedeling.

Hoe was de houding van de protestantse kerken in het publieke domein?

Ze waren weinig ondernemend in het publieke domein. Op enkele pogingen na: na 1850 meer kerkgebouwen om zichtbaarder te zijn. Kerkdiensten meer gericht op zichtbare publieke rol. Geen groot succes.

Welke buitenkerkelijke organisatie werd succesvol in Nederland?

Het Leger des Heils werd succesvol, een dynamische en flexibele beweging die de geestelijke en materiële nood van de armen beter kon lenigen.

Welk patroon werd zichtbaar in Nederland?


Het patroon is dat buitenkerkelijke organisaties succesvol werden. Het protestantse verenigingsleven onderging een 'ontkerkelijking'.
Christenen hadden de kerk niet meer nodig voor hun christelijke activiteiten.
De overheid verminderde de financiële steun aan kerken, maar vermeerderde de steun aan protestantse scholen en andere instellingen die het algemeen belang dienden.
Het resultaat was een civil society waarin kerken geen leidende rol meer speelden.

Hoe probeerden de kerken hun positie als leidende instanties van de samenleving in stand te houden?


Dit deden ze door met nadruk te wijzen op hun spiritueel gezag. Formeel is de kerk een particuliere organisatie, maar het bleef een door God gegeven instantie. De kerk stond apart van het sociale en politieke strijdtoneel. Het had een hemelse uitstraling die afstraalde op de omgeving.
De kerk had een uniek en onveranderlijk geestelijk karakter.

Hoe zagen de hervormden en de gereformeerden de kerk?

Volgens deze twee geloven is de kerk een geestelijke instelling die haar gezag van God ontvangt. Om de publieke rol van de kerk te benadrukken, wilden ze dat de kerk als een publiekrechtelijke instelling gold. Er moest een formele communicatie zijn tussen de staat en de kerken.

Wat veranderde er in de loop van de twintigste eeuw inzake de invloed van de kerk als geestelijke instelling?

Het geestelijk gezag van de kerk boette in. Mensen wilden niet meer onder toezicht staan van de kerk. Antiklerikale gevoelens namen toe. De kerk werd gezien als een vermanende antiquiteit. En vanaf de jaren dertig was er steeds meer kritiek op de kerk omdat ze geen antwoord hadden op de behoeften van de moderne samenleving.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo