Morele oordelen over de geschiedenis

20 belangrijke vragen over Morele oordelen over de geschiedenis

Hoe moreel oordelen

om dat te kunnen doen moet men volgende bestuderen:
- het gedrag
- de motieven, intenties en bedoelde en onbedoelde gevolgen

morele oordelen dringen zich vooral op bij episodes van trots (heldendom) en in het bijzonder schaamte (misdrijven)

Historische actoren en morele verantwoordelijkheid

alleen als de historische actoren handelingsvrijheid hebben, hebben zij morele verantwoordelijkheid --> moraal bestaat niet bij volledig determinisme

Impliciete morele oordelen zitten potentieel ingebakken in:

- de onderzoekers (levensvisie, geloof in de wetenschap)
- hun werk:
  - taalgebruik
  - hermeneutiek 
  - in het verklaren van daden
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

Oordelen met criteria van de tijdgenoten mogelijk? nee want

- het zelf hanteren van de criteria van tijdgenoten is onmogelijk of moeilijk; we kunnen wél rapporteren hoe tijdgenoten hun criteria toepasten
- het veroordelen van volgens de citeria van hun tijd goed handelende tijdgenoten is doorgeschoten relativisme

Oordelen met criteria van de tijdgenoten mogelijk? ja want

3 problemen worden opgelost:
- selectieprobleem 1: de criteria van welke tijdgenoot, welke groep tijdgenoten
- selectieprobleem 2: oordeelt iedereen van die groep hetzelfde? wat te doen met tegenstrijdige criteria en tegenstrijdige oordelen?
- kernprobleem bij brongebrek:  slachtoffers lieten vaak geen bronnen na

Oordelen met hedendaagse criteria? nee want

- het is anachronistisch: moraal is relatief. veel gedrag wat men nu verwerpt is vroeger door velen als moreel juist gezien
- het is niet fair: die criteria waren destijds onbekend
- het is oordelen met wijsheid achteraf

Oordelen met hedendaagse criteria? ja want

- we hebben geen keuze want onze eigen criteria kunnen we niet van ons afschudden, het is daarom het beste om er expliciet mee om te gaan
- oordelen met de criteria van vandaag is comparatief nuttig (om verschillen en overeenkomsten met het oordelen volgens de criteria van de tijdgenoten te zien)

Oordelen met mensenrechtencriteria? nee want

- deze mensenrechtencriteria zijn niet tijdloos, maar veranderen
- ze vormen in feite een bijzonder geval van hedendaagse criteria

Oordelen met mensenrechtencriteria? ja want

- de uitspraak dat moraal relatief is, is zelf relatief, dus tijd en cultuur gebonden
- moraal is niet relatief maar universeel
- wereldwijd zijn deze mensenrechtencriteria thans de meest aanvaarde en dat komt omdat ze appelleren aan universele gevoelens

Overweging van immanuel kant (kanttekening)

zijn er regels voor de juiste toepassing van regels? nee het is een kwestie vna oordeelsvermogen en dat kan niet onderwezen, alleen geoefend worden

Expliciet moreel oordelen onwenselijk want

- is een niet wetenschappelijke bezigheid, uitgevoerd door rechters, niet door historici
- wekt de schijnheid van partijdigheid
- komt te laat
- is tijdgebonden en veranderlijk en zegt vaak meer over de beoordelaar dan de beoordeelde
- moet vermeden worden om het verleden te kunnen afsluiten
- is feilbaar
- is het meeste nodig in kwesties die nu net het meest complex zijn (genocide)
- houdt weinig rekening met onvoorziene gevolgen van daden

Visie vanuit de mensenrechten: middenpositie

het recht op vrije meningsuiting wordt ernstig ondermijnd door de eis om meningen te uiten die niet in alle eerlijkheid door een individu worden gekoesterd, en, in het geval van wetenschappers, ook door de eis om meningen te uiten die prematuur zijn en niet gebaseerd op voldoende onderzoek

Conclusie wel of niet moreel oordelen

het vellen van morele oordelen is een recht en geen plicht.
beide hebben gelijk in het debat in die zin dat geen enkele zijde over dwingende redenen beschikt om de andere zijde te verplichten haar positie in te nemen

Kanttekening wel of niet moreel oordelen

hoewel historici niet verplicht zijn om uitspraken te doen over de verantwoordelijkheid en de schuld van historische actoren of om morele lessen uit het verleden te trekken, zullen ze toch proberen, in het geval van grove misdrijven, naar beste vermogen het gamma van gefundeerde morele oordelen aan te wijzen

Gevolgen van expliciet moreel oordelen

- het gedrag van historische actoren dat wordt geoordeeld blijft langer onderdeel van de herinnering en remt de historisering.
- het moreel beoordeelde verleden wordt soms een moreel ijkpunt (een punt waarmee we andere en nieuwe situaties vergelijken)
- de geschiedenis wordt een belangrijke manier om aan moraal te doen
- de historicus word moralist, ethicus, zingever, soms rechter
- het publiek gaat de geschiedenis mogelijk zien als een rechtbank

Kan de geschiedenis ons morele lessen leren?

de geschiedenis bevat alles en geeft dus van alles voorbeelden en tegenvoorbeelden, lessen en tegenlessen

Problemen met morele lessen

- morele lessen kunnen verzonnen worden
- morele lessen kunnen onduidelijk zijn
- reële en duidelijke morele lessen kunnen toch niet of net niet van toepassing zijn op hedendaagse situatie

Conclusie morele lessen

- de meeste historici vinden morele lessen een glibberig concept
- maar of ze nu wel of niet bestaan, er zijn mensen die erin geloven en daarom zijn die lessen belangrijk voor historici

Vier vormen van schuld volgens karl jaspers

- criminele verantwoordelijkheid
- politieke verantwoordelijkheid
- morele verantwoordelijkheid
- metafysische verantwoordelijkheid

Schuld, vergeten en vergeven

- vergeten is niet op afroep afdwingbaar
- vergeven is een voorwaarde voor verzoening, maar niet op afroep afdwingbaar
- belangrijk voor historici: vergeven en vergeten in andermans naam is in principe onmogelijk
- pas op met religieuze categorieën zoals vergeven, berouw en boetedoening

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo