Startpagina / Samenvattingen / Rembrandt in perspectief De veranderende visie op de meester en zijn werk / doek-doeken-onderzoek

Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - De drager - Technisch onderzoek van de doeken: draaddichtheid, weefkarakteristieken, spanguirlandes en standaardformaten

47 belangrijke vragen over Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - De drager - Technisch onderzoek van de doeken: draaddichtheid, weefkarakteristieken, spanguirlandes en standaardformaten

Wat registreert Röntgenfotografie, zie ook blz. 230

Röntgenfotografie registreert de afdruk van het doek in de grondlaag.

De doeken die schilders in de zeventiende eeuw gebruikten, werden niet specifiek voor dit doel gemaakt. Waarvoor werden deze doeken gemaakt?

Voor matrasovertrekken, lakens, zeildoeken of dienden zelfs als verpakkingsmateriaal.
Doeken werden geweven in een serie van verschillende breedtes met min of meer vaste afmetingen.
De meeste zeventiende eeuwse schildersdoeken zijn geweven in een relatief fijne linnenbinding. Het geburik van zogenaamde keeper of visgraatbinding komt minder voor.

Deze doeken werden geweven in Twente, Achterhoek, Noord-Brabant en werden geïmporteerd uit Noordwest-Frankrijk, Silezië en Westfalen. Deze doeken werden in verschillende breedtes geweven in verschillende breedten. Welke breedte en welk materiaal werd hiervoor gebruikt, ook de manier van weven.

Nederlandse el, ongeveer 70 cm, 5/4 el ongeveer 85 cm 2 el ongeveer 140 cm.
Meeste doeken zijn geweven in fijne linnenbinding, keeper of visgraatbinding komt minder voor

Voordat een doek kan worden beschilderd dient het eerst geprepareerd te worden, op welke wijze werd dit gedaan

De doeken werden gespannen op een raam met behulp van een lang touw dat door de randen van het doek en raam wordt geregen. Hierdoor ontstaan boog vormige vervormingen deze worden door het aanbrengen van lijm en grondlagen gefixeerd. Na het prepareren kan het doek opgespannen worden op uiteindelijke spanraam met houten pennen of smeedijzeren nagels of weer met touw

Wat levert technisch onderzoek op van doeken van een schilderij

Het levert informatie op of het formaat in de loop van de tijd is gewijzigd, als men geen gaten meer kan zien waar het doek is gespannen. Men kan ook zien of verschillende schilderijen afkomstig zijn uit dezelfde rol linnen waardoor men schilderijen aan elkaar kan koppelen

De RPF begon met stelselmatig onderzoek naar de canvasdrager van schilderijen, waarom werd tot de komst van RPF amper onderzoek hiernaar gedaan en wat maakte het mogelijk dat RPF hier onderzoek naar kon doen

De achterzijde van 17de-eeuwse schilderijen is verborgen onder later aangebrachte steundoeken. De komst van Röntgenfotografie maakte onderzoek hiernaar mogelijk

Het RRP bracht op grote schaal voor het blote oog onzichtbare spanguirlandes, weeffouten en draaddichtheid van het doek in beeld. Wat is het doel van dit onderzoek

Men hoopte op basis van de afname van de gemiddelde draaddichtheid in doeken gedurende de 17de eeuw uitspraken te doen over de datering
Men hoopte dat onderzoek antwoord zou kunnen geven op de vraag waarom spanguirlandes vaak aan een of meer kanten van het doek ontbreken en of dit een aanwijzing is dat het doek oorspronkelijk groter was

Hoe werd de draaddichtheid van Rembrandts doeken bepaald

Door het op röntgenfoto's zichtbare aantal ketting- en inslagdraden op verschillende plaatsen in het doek te tellen met behulp van een loep.

Kon het onderzoek over de draaddichtheid van Rembrandts werk uitsluitsel geven over de datering, motiveer antwoord

Nee, er was wel afname in de draaddichtheid in de loop van de tijd maar het kwam in zulke grote variaties voor dat datering niet mogelijk was

Waar is de enorme variatie in draaddichtheid wel een aanwijzing voor

Dat Rembrandt geen rol linnen op voorraad had maar de doeken kocht wanneer hij ze nodig had bij de plaatselijke leverancier. Ook kon van kleine groepjes schilderijen worden aangetoond dat zij uit dezelfde rol linnen waren vervaardigd, b.v. pendantparen

Wat wordt gedaan in het Thread Count Atuomation Project

Het handmatig tellen van het aantal draden in een stuk doek wordt vervangen door computergegenereerde techniek en daarmee is het mogelijk om de draaddichtheid van doeken over gehele oppervlakte te meten.

Hoe werd schildersdoek in de 17e eeuw gemaakt?

- schildersdoek werd niet speciaal voor schilders gemaakt, maar voor matras overtrekken, lakens, zeilen of als verpakkingsmateriaal
- de doeken werden op het Nederlandse platteland geweven of geimporteerd uit Silezie, Noord Frankrijk of Westfalen
- doeken hadden min of meer vaste breedtes, uitgedrukt in ellen (1 el = ca. 70 cm)
- de meeste 17e eeuwse schildersdoeken zijn geweven in een fijne linnenbinding, visgraat- of keperbinding komt minder voor
NB. de enige 5 doeken in visgraatbinding van Rembrandt stammen uit de jaren '60 (o.a. 'De Staalmeesters'. De reden hiervan is onbekend.

In welke maten werden doeken geweven, en hoe werden deze uitgedrukt?

Doeken werden geweven in verschillende maten, uitgedrukt in el (ongeveer 70cm). Dan in 5/4 el, ongeveer 85cm of 2 ell (1,4meter).

Waarom is er tot aan het RRP weinig stelselmatig onderzoek naar doeken gedaan?

De achterzijde van 17e eeuwse doeken is bijna altijd verborgen onder later aangebrachte steundoeken. Rontgenfotografie maakt het echter mogelijk om deze verborgen doekstructuren zichtbaar te maken.

Behalve draaddichtheid kan de computer nog meer in beeld brengen, wat werd nog meer onderzocht door het TCAP

Weeffouten, spanguirlandes en veranderingen in draaddichtheid binnen het doek werden d.m.v. kleurgecodeerde kaarten in beeld gebracht en zo overeenkomstige dragers geïdentificeerd

Hoe werd schildersdoek in de 17e eeuw geprepareerd?

- Prepareren van schildersdoeken gebeurde zowel in het atelier zelf als ook door professionele 'primeurders'
- Opspannen in een tijdelijk raam m.b.v. touw (--> spanguirlandes)
- Aanbrengen van de 'verlijming' (lijmlaag) (--> olie trekt niet in het doek en doekdraden verkleven met elkaar)
- Aanbrengen van grondering (1 of 2 lagen zand/klei/krijt in olie/lijm, evt. met pigment) met een 'primuurmes'
- Na preparatie werd het doek ofwel op het uiteindelijke spanraam opgespannen, ofwel in het tijdelijke spanraam beschilderd en later overgebracht naar het uiteindelijke spanraam.

Door dit opspannen ontstaan boogvormige vervormingen in het doek. Hoe heten deze?

Zogenaamde spanguirlandes, die met het aanbrengen van lijm- en grondlagen worden gefixeerd.

Werden doeken die schilders gebruikten in de 17e eeuw speciaal voor dit doel gemaakt?

Nee ==> matrasovertrekken, lakens, zeildoeken of zelfs verpakkingmateriaal.

Voor het RRP zijn circa 250 rontgenopnamen van doeken gemaakt, met welk doel?

Het doel was tweeledig: men hoopte op basis van het feit dat de gemiddelde draaddichtheid van doeken in de 17e eeuw afneemt, uitspraken te kunnen doen over de datering van werken.
En men hoopte dat het onderzoek antwoord zou kunnen geven op de vraag waarom spanguirlandes van aan een of meer kanten ontbreken en of dit erop zou kunnen wijzen dat het doek in een later stadium werd verkleind.

Het onderzoek van het RRP gaf ook antwoord op de vraag waarom spanguirlandes vaak aan een of meerdere kanten van een doek ontbreken, wat was de uitkomst

Doeken werden niet altijd geprepareerd in hun uiteindelijke formaat: soms werden lange stroken doek in één keer gegrond en daarna in kleinere stukken gesneden

Waar moest een doek mee worden bewerkt voordat het werd beschilderd?

Het werd voorzien van een lijm- en grondlaag, door het doek op te spannen in een tijdelijk raam met een lang touw door de randen van het doek en om het raam.

Welke informatie levert het technisch onderzoek van doeken op?

Niet alleen informatie over eventuele formaatwijzigingen, maar het maakt het ook mogelijk schilderijen afkomstig uit eenzelfde rol linnen met elkaar te koppelen, wat weer nieuwe inzichten kan opleveren.

Wat ontstond er door dit spannen van het doek?

Zogenaamde spanguirlandes, een boogvormige vervorming in het doek.

Wat waren de resultaten van het doekonderzoek in het RRP?

Uit het onderzoek bleek dat er grote variaties van draaddichtheid voorkwamen, waardoor een datering op basis van een afnemende dichtheid niet mogelijk is. De afwijkingen in draaddichtheid is wel een aanwijzing dat Rembrandt geen rol linnen in zijn atelier in voorraad had, maar de doeken kocht wanneer hij ze nodig had.

Uit het onderzoek werd ook duidelijk dat doeken niet altijd werden geprepareerd in hun uiteindelijke formaat. Dit kan het ontbreken van spanguirlandes aan een of meer zijden verklaren.

Bij het schilderij Danaë vermoedt Van de Wetering dat het oorspronkelijk groter was omdat aan de rand van het schilderij sterk uitgewerkte en hard uitgelichte elementen zijn. Uit technisch onderzoek blijkt dat hij gelijk heeft, welke elementen uit het onderzoek ondersteunen zijn bewering

Röntgenonderzoek toont aan dat het is opgebouwd uit 2 stroken linnen horizontale rand net boven midden.
Langs onderrand zijn spanguirlandes zichtbaar, bovenkant vaag en aan beide zijden ontbreken deze

Wat vond het RRP over Portret van de schilderijen 'Man die zijn pen versnijdt' en 'Portret van een jonge vrouw'?

Naast stilistische en compositorische overeenkomsten, wees het onderzoek uit dat het doek van beide schilderijen uit dezelfde rol linnen afkomstig is. De schilderijen vormen dus een paar. Daardoor verviel de identificatie van de afgebeelde man: de afgebeelde vrouw was te jong.

Wat kenmerkt het doek van Rembrandts Staalmeesters?

Doek heeft een visgraatverbinding.

Wat bracht het RRP systematisch in beeld?

Op basis van zo'n 250 röntgenopnamen van doeken van Rembrandt en zijn werkplaats op grote schaal voor het blote oog veelal onzichtbare naden, spanguirlandes, weeffouten en de draaddichtheid van het doek duidelijk in beeld.

Welke resultaten leverde het onderzoek op van het schilderij Danae

De compositie, met langs de rand uitgewerkte elementen en het onderzoek geven aan dat het doek waarschijnlijk verkleind is. Bovendien lijkt de compositie op Isaak weigert Esau zijn zegen, waar meer ruimte rond het bed is.

Het originele formaat komt bovendien overeen met De blindmaking van Samson. De draaddichtheid van beide doeken vertonen zulke grote overeenkomsten, dat ze uit dezelfde rol linnen afkomstig zijn.

Wat hoopten men met behulp van groot radiografisch onderzoek te weten te komen over de draaddichtheid?

1.omdat de gemiddelde draaddichtheid afneemt in de loop der tijd, een uitspraak te doen over de datering van de werken.
2.waarom spanguirlandes vaak aan een of meer kanten van het doek ontbraken, en of dit erop zou wijzen of het doek in het verleden verkleind was.

Wat gaat vooraf aan het beschilderen van een doek?

Aanbrengen lijm- en grondlaag.
Doeken opspannen tijdelijk raam - spanguirlandes
Opspannen op uiteindelijke spanraam mbv houten pennen, nagels of touw.
Soms werd ook geschilderd in tijdelijk raam en pas na voltooiing op uiteindelijke raam gezet.

Wat was de uitkomst van dit onderzoek?

1.door op rontgenfoto's zichtbare aantal ketting- en inslagdraden te tellen men een loep werd de draaddichtheid gemeten. De variatie die hier uit voort kwam was echter zo groot, dat een datering niet mogelijk was.
De enorme afwijking in draaddichtheid is wel een aanwijzing dat Rembrandt geen rol linnen op voorraad had.
Wel kon van een kleine groep schilderijen worden aangetoond dat ze uit een zelfde rol vervaardigd waren (bv bij pendantparen).

Met welke schilderijen gaf dit linnenonderzoek aan dat ze bij elkaar hoorden, en hoe?

Portret van een man die zijn pen versnijdt van Rembrandt werd geindentificeerd als de schrijfmeester Lieven Willemszoon Coppenol. Sterke overeenkomsten met Portret van een jonge vrouw in Wenen wees aan dat beide doeken waren vervaardigd uit dezelfde doek. Aangezien Coppenol zijn vrouw in 1632 als 52 jaar oud was en de vrouw op het schilderij aanzienlijk jonger kwam dit ook niet overeen.
Zodoende raakte het schilderij van Coppenol zijn naam kwijt, maar werd een vrouw rijker.

Het grootschalige onderzoek van de RRP gaf ook antwoord op de vraag waarom spanguirlandes vaak aan één of meer kanten ontbraken. Waarom was dat?

Soms werden doeken in 1 keer gegrond, en dan in stukken gesneden. Het ontbreken van spanguirlandes kan dus niet altijd sluitend bewijs vormen voor eventuele formaatwijziging.

Welke twee doelen had het onderzoek van het RRP naar de doeken van Rembrandt middels röntgenopnames?

Datering van werken (gemiddelde draaddichtheid neemt in loop tijd af)
Ontbreken spanguirlandes aan een of meer kanten van de doeken? Werden de doeken later verkleind?

Dit moet het geval zijn geweest bij Rembrandts Zelfportret als de apostel Paulus. Hoe?

Rembrandt kaderde de compositie van dit portret af door in de nog natte verf een omlijning te krassen. Hoewel op de röntgenfoto van dit schilderij de spanguirlandes aan de rechterzijde van het doek ontbreken, bewijst het ingekraste kader dat het formaat van dit zelfportret nooit is gewijzigd. Het ontbreken van spanguirlandes alleen kan dus geen sluitend bewijs vormen voor eventuele formaatwijzigingen.

Waarom bleek de man op dit schilderij van Rembrandt (1632) toch niet de Amsterdamse doopsgezinde schrijfmeester Lieven Willemsz Coppenol?

Er was ook een prent, van Cornelis Visser, Coppenol op schilderij leek daar niet op.
RRP - stilistische overeenkomsten met Portret van Jonge vrouw.
Het kon Coppenol niet zijn, want zijn vrouw zou al 52 jaar zijn.

Verklaar het Thread Count Automation Project.

Computer-gegenereerde techniek waarmee je de draaddichtheid van doeken over het hele oppervlak kunt meten.

In beeld brengen van:

Weeffouten
Spanguilandes
Veranderingen draaddichtheid.

Kan het Thread Count Automation Project ook op Rembrandts doeken worden toegepast?

Beperkt toepasbaar.

Draaddikte heeft onregelmatig karakter
Hindernis wordt mogelijk in toekomst weggenomen.

Op welke vraag gaf het doekonderzoek van het RRP ook antwoord?

Waarom ontbreken vaak spanguirlandes aan een of meer kanten van een doek?
Indicatie voor latere verkleining?

Wat kenmerkt dit schilderij van Rembrandt?

Langs randen beeldvlak sterk uitgewerkte en hard uitgelichte elementen. Uit röntgenopnamen bleek dat doek was opgebouwd uit twee stroken linnen.
Horizontale naad iets boven midden.

Spanguirlandes

bovenrand - vaag
onderrand - aanwezig
Zijranden - geen

Wat bleek uit de vergelijking tussen Rembrandts Danae met het doek Isaak weigert Esau zijn zegen?

Danae was mogelijk verkleind.

In Isaak weigert Esau was hetzelfde bed geschilderd, maar om het bed veel meer ruimte zichtbaar.
Onderdelen bed komen op beide schilderijen overeen.

Wat komt de Danaë met de Blindmaking van Samson(1636) overeen?

Formaat (oorspronkelijke formaat Danaë zou 205 x 270)
Draaddichtheid - doeken mogelijk uit dezelfde rol

Wat kenmerkt het doek De Blindmaking van Samson (1636), Frankfurt

Twee stroken linnen met horizontale naad
Zijkanten spanguirlandes
Bewaard in originele formaat

Formaat hetzelfde als Danae, maar dit schilderij is juist verkleind

Hoe werden doeken gewoven?

Series van verschillende breedtes, min of meer vaste afmetingen
El = 70 cm.

Wie prepareren de doeken?

Professionele primeurders
Maar het werd ook in het schilderatelier zelf gedaan.

Waarom bleken deze portretten toch bij elkaar te horen?

Beide portretten gemaakt uit doek uit dezelfde rol

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Rembrandt in perspectief De veranderende visie op de meester en zijn werk | 9789491196607 | Jaco Rutgers, et al

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.

Onderwerpen die gerelateerd zijn aan Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - De drager - Technisch onderzoek van de doeken: draaddichtheid, weefkarakteristieken, spanguirlandes en standaardformaten

Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - De drager

Studiemateriaal generieke omslagafbeelding