Startpagina / Samenvattingen / Rembrandt in perspectief De veranderende visie op de meester en zijn werk / kunstenaar-schilderij-kunstwerk

Rembrandt, het geloof Bijbelse iconografie - Een gemakkelijke prooi voor de iconoloog: Govert Flincks Salomo's gebed om wijsheid in het Amsterdamse stadhuis

Q: De meeste historici geloven niet meer in een tijdgeest, een soort onzichtbare motor die de gehele geschiedenis naar een onvermijdelijk doel leidt. Wat bedoelde panofski met dit 3e niveau?

Het is nogal een toer om aannemelijk te maken dat Salomo's gebed om wijsheid (Flinck) een uiting is van dezelfde tijdsgeest als een landschap van Jan van Goyen.

32 belangrijke vragen over Rembrandt, het geloof Bijbelse iconografie - Een gemakkelijke prooi voor de iconoloog: Govert Flincks Salomo's gebed om wijsheid in het Amsterdamse stadhuis

We weten nog steeds niet wat Rembrandt met het uitbeelden van het onderwerp uit Het Joodse bruidje wilde zeggen. Waarom heeft hij het op deze manier geschilderd. Was het schilderij misschien een portret van een bestaand echtpaar, of zoals Tümpel en Bialostocki suggereren, wilde Rembrandt de toeschouwer ontroeren. Hoe kunnen we dit soort vragen beantwoorden

Door meer over de ambities en de oorspronkelijke context van het werk te weten te komen.

Met de vaststelling dat de meeste van Rembrandts onderwerpen te herleiden zijn tot prenten, zoals bij Het Joodse bruidje, is de vraag nog niet beantwoord wat Rembrandt met het uitbeelden van deze onderwerpen heeft willen zeggen. Welke verwante ('bedoelings'-) vragen kunnen hier gesteld worden?

-Waarom heeft Rembrandt zijn onderwerp precies zó uitgebeeld en niet anders?
-Wilde hij het Bijbelverhaal zo vertellen dat de toeschouwer de religieuze strekking ervan beter zou begrijpen?
-Was het schilderij misschien een portret van twee werkelijk bestaande echtelieden?
-Wilde Rembrandt in de eerste plaats ontroeren en gebruikte hij daarvoor een Bijbelverhaal als aanleiding (Tümpel, Bialostocki)?

Met de vaststelling dat Het Joodse bruidje uitging van een prent met Isaac en Rebecca, weten we nog steeds niet wat Rembrandt met het uitbeelden van het onderwerp heeft willen zeggen. Wat zouden we dan meer moeten weten om deze vragen te beantwoorden?

We zouden dan meer moeten weten over de ambities van de kunstenaar en over de oorspronkelijke context van het kunstwerk. Gebruikte Rembrandt zijn kunst om zijn tijdgenoten van zijn visie op het geloof te overtuigen, of was zijn ambitie meer artistiek.
Was het schilderij gemaakt in opdracht of was het zijn eigen inspiratie.

Wat kunnen we zeggen over de oorspronkelijke context van Rembrandts religieuze historiestukken?

Weinig.
Herkomst zelden te traceren tot oorspronkelijke plaats of eigenaar.

In de jaren dertig van de twintigste eeuw ontwikkelde Erwin Panofsky een iconologische methode voor het onderzoek naar betekenis in de kunst. Hij hanteerde een onderverdeling in drie niveaus. Wat is het eerste niveau?

Hierin wordt een beschrijving gegeven vanuit algemene menselijke observatie zonder voorafgaande culturele kennis. Hij noemde dit 'pre-iconografisch.

Welke 3 niveaus onderscheidde Panofsky in zijn iconologische methode voor het onderzoek naar de betekenis?

Het eerste niveau is een beschrijving vanuit algemene menselijke observatie zonder voorafgaande culturele kennis - pre-iconografsch.
Het tweede niveau - iconografisch - betreft een duiding die tot doel heeft zo precies mogelijk een antwoord te geven op de vragen Wie, wat, waar en wanneer? Welk verhaal is uitgebeeld, welke personen, welke voorwerpen, op welke schriftelijke en/of visuele bronnen heeft de kunstenaar zich gebaseerd.
Het derde niveau, iconologische of beeldverklarende - is het omschrijven op welke wijze de kunstenaar de geest van zijn tijd had uitgedrukt in zijn werk. algemene consensus is dat het 3e niveau vaak geen haalbare kaart is,

Om de vraag naar Rembrandts bedoelingen beter te kunnen beantwoorden, dienen eerst een aantal vragen over de context waarin zijn werk tot stand kwam, beantwoord te worden. Welke ('context'- ) vragen zijn dat?

-Gebruikte Rembrandt zijn kunst om zijn tijdgenoten van zijn visie op het geloof te overtuigen, of was zijn ambitie meer artistiek en koos hij zijn onderwerpen om zich te meten met andere kunstenaars?
-Werd zijn werk in opdracht gemaakt, of maakte hij het op eigen initiatief en hoopte hij het vervolgens te verkopen?
-Moest het deel uit gaan maken van de decoratie van een openbaar gebouw, of was het de bedoeling dat het gekocht werd door een particulier?

Op welk Bijbelverhaal is het schilderij van Govert Flinck gebaseerd

Salomo's gebed om wijsheid

De meeste historici geloven niet meer in een tijdgeest, een soort onzichtbare motor die de gehele geschiedenis naar een onvermijdelijk doel leidt. Wat bedoelde panofski met dit 3e niveau?

Het is nogal een toer om aannemelijk te maken dat Salomo's gebed om wijsheid (Flinck) een uiting is van dezelfde tijdsgeest als een landschap van Jan van Goyen.

Welke drie stappen hanteerde Erwin Panofsky in zijn iconolografische methode voor onderzoek naar de betekenis in de kunst?

1. Pre-iconografisch - beschrijving vanuit algemene menselijke observatie.
2. Iconografisch - duiding: wie, wat, waar en wanneer? Welke schriftelijke en/of visuele bronnen.
3. Iconologisch/beeldverklarende -historisch gefundeerde diepere interpretatie kunstwerk. Moeilijker tot consensus.

Hoe noemde Panofsky het derde en laatste niveau van het betekenisonderzoek?

Het 'iconologische' ofwel het 'beeldverklarende'. Hij vond het de taak van de kunsthistoricus om, eenmaal in deze fase aangeland, te omschrijven op welke wijze de kunstenaar de geest van zijn tijd had uitgedrukt in zijn werk.

De beschrijvingen van het schilderij van Govert Flinck volgen de eerste twee stappen van de iconologische methode voor onderzoek naar de betekenis in de kunst ontwikkeld door Erwin Panofsky. Hij hanteerde een onderverdeling in drie niveaus, welke en beschrijf deze drie niveaus

Pre-iconografisch, een beschrijving vanuit algemene menselijke observatie zonder voorafgaande culturele kennis
Iconografisch, duiding die tot doel heeft zo precies mogelijk antwoord te geven op: wie, wat, waar en wanneer.
Iconologisch, een historisch gefundeerde diepere interpretatie van een kunstwerk geven. Op welke wijze heeft de kunstenaar de geest van zijn tijd uitgedrukt

Het derde niveau van Panofsky is vaak niet haalbaar. Waar richt het iconologisch onderzoek zich tegenwoordig op?

Het richt zich tegenwoordig meestal op de onmiddellijke context van het kunstwerk en de beslissingen die bewust kunnen zijn genomen door de personen die bij het ontstaan ervan betrokken waren:
-In hoeverre heeft de kunstenaar de inhoud en vorm van het kunstwerk bepaald en welke artistieke, levensbeschouwelijke en andere idealen kunnen daarbij een rol hebben gespeeld?
-Wie was de koper of opdrachtgever, wat waren diens motieven om het kunstwerk te kopen of bestellen?
-Voor welke ruimte was het kunstwerk bestemd, wat was de functie van deze ruimte en hoe verhoudt het kunstwerk zich tot de andere objecten in die ruimte?

Welke consensus groeide er onder kunsthistorici ondanks dat het raamwerk van Panofsky's methode het belangrijkste uitgangspunt bleef voor de iconologie?

Dat vergaande pretentie van het derde niveau geen haalbare kaart is. De meeste historici geloven niet meer in een 'tijdgeest, een soort onzichtbare motor die de gehele geschiedenis naar een onvermijdelijk doel leidt.

Het raamwerk van Panofsky's methode bleef het belangrijkste uitgangspunt voor iconologie, toch zijn kunsthistorici het erover eens dat het derde niveau niet haalbaar is, waarom

Meeste historici geloven niet meer in tijdsgeest, een onzichtbare motor die geschiedenis naar doel leidt. Ook het vaststellen van lineaire en doelgerichte ontwikkelingen in de kunst niet bestaan

Welk schilderij wordt door de auteur gebruikt om aan te tonen hoe verhelderend kennis over de oorspronkelijke context ervan kan zijn? Waarom is die kennis bij dit schilderij verhelderend?

-Het schoorsteenstuk voor de Vroedschapskamer in het Paleis op de Dam van Govert Flinck (1658)
-De afbeelding is alleen iconografisch te duiden met kennis van de Bijbel én kennis van soortgelijke voorstellingen, en de bedoeling of functie ervan is alleen te achterhalen wanneer men weet wie de opdrachtgever was, wat de opdracht geweest zou kunnen zijn en voor welke ruimte het schilderij bedoeld was

Wat moesten ook kunsthistorici toegeven?

Dat het vaststellen van lineaire en doelgerichte ontwikkelingen in de kunst onbegonnen werk was. Als er iets is dat het onderzoek naar individuele kunstwerken laat zien, is het dat de omstandigheden voor het ontstaan voor ieder kunstwerk anders zijn, en dat kunstwerken die in een bepaalde periode tot stand kwamen hemelsbreed van elkaar kunnen verschillen in bedoeling, stijlopvatting en verteltrant.

Bij een grote opdracht als deze van Flinck was het de gewoonte dat de kunstenaar ook tijdens het ontwerpproces contact hield met zijn opdrachtgevers. Hoe verliep dat proces?

Pas als de compositieschets door de opdrachtgevers was goedgekeurd, begon de kunstenaar aan de realisatie van het schilderij zelf. De opdracht was bijzonder strak omschreven. Flinck werd uitgekozen vanwege zijn bewezen kunnen op het gebied van de figuurschilderkunst. Men verwachtte van hem dat hij op zijn vertrouwde manier zou werken en creatieve oplossingen zou vinden voor de formele problemen die deze opdracht met zich meebracht. Bij opdrachten als deze was er geen ruimte voor het uitdrukken van de eigen geloofsovertuigingen van de schilder.

Govert Flinck maakte in 1658 het schoorsteenstuk voor de Vroedschapkamer in het Paleis op de Dam. Hier wordt Salomo's gebed om wijsheid voorgesteld. Wat is er afgebeeld?

Iconografie: voor een gevolg van priesters, soldaten en assistenten omringd knielt Salomo voor het altaar waarop zich het offer bevindt dat hij aanbiedt. Uit de hemel daalt een engelenschaar neer, in het gevolg van de Wijsheid die Salomo door God wordt gezonden (gevleugelde vrouw met scepter en boek). De welvaart en het lange leven worden gesymboliseerd door de hoorn des overvloeds en de phoenix.

Hoe kijken de meeste kunsthistorici naar het derde niveau (iconologisch) van Panofsky?

Geen haalbare kaart
Geloven niet meer in 'tijdsgeest' (onzichtbare motor)
Vaststellen van lineaire en doelgerichte ontwikkelingen in kunst is onbegonnen werk.

Welke omstandigheden kunnen van invloed zijn op de uiteindelijke afbeelding

Heeft de kunstenaar of de opdrachtgever de vorm of inhoud van het kunstwerk bepaald
Welke artistieke, levensbeschouwelijke en andere idealen speelden een rol bij het onderwerp van het kunstwerk
Wat waren de motieven van de koper om het kunstwerk te kopen
Voor welke ruimte was het kunstwerk bestemd

Wat zegt de context van het werk van Flinck over de inbreng van de kunstenaar bij de opdracht?

-De vrijheid van de kunstenaar kende in dit geval evidente beperkingen. Het formaat en het onderwerp van het werk stonden vast.
-Wie precies dat onderwerp bepaalde is niet bekend, maar de architect Jacob van Campen was ook verantwoordelijk voor de inhoud van het decoratieprogramma. Het gehele gebouw en de inrichting ervan werden immers bekostigd door de stad Amsterdam.

Waarom vinden de meeste kunsthistorici het derde niveau (iconologisch) van Panofsky geen haalbare kaart meer?

Geen geloof meer in tijdsgeest
Vaststellen lineaire en doelgerichte ontwikkelingen kunst onbegonnen werk.
Omstandigheden ontstaan kunstwerk altijd anders.
Kunstwerken uit bepaalde periode kunnen veel verschillen.

A.h.v. het kunstwerk van Govert Flink in het Stadhuis op de Dam kunnen we aantonen wat deze methode aan ons begrip kan bijdragen mits men over voldoende gegevens beschikt. Wie waren de opdrachtgevers voor dit schilderij

De Amsterdamse vroedschap zij vergaderden in de zaal waar dit kunstwerk werd opgehangen

Waarom waren officiële ruimtes in Stadhuis voorzien van kunstwerken en welk doel dienden deze kunstwerken

Deze schilderijen zinspeelden op de rechtschapenheid van de bestuurders die er moesten werken en waren bewust gekozen om aan te sluiten bij de functie van de ruimte

Wie was de opdrachtgever van Flincks' Salomo's gebed om wijsheid? (1658)

Amsterdamse vroedschap
College 36 mannen die burgemeester raad moeten geven.
werk bestemd voor zaal waarin ze vergaderen.

Wat kenmerkt de kunstwerken in de zalen van zalen van het voormalige stadhuis

De kunstwerken aansluiten bij functie ruimte en idealen gebruikers ervan.

Schepen - herinnering aan tien geboden.
Burgemeesters - onverzettelijkheid en eerlijkheid

Het schilderij van Govert Flinck moet de vroedschapsleden eraan herinneren dat zij bij hun besluiten moesten streven naar de wijsheid van Salomo, welke bewijsstukken onderstrepen de stelling dat dit schilderij deze functie had.

De overige schilderijen in deze ruimte hebben ook het thema wat toespeelt op het belang van wijsheid bij het nemen van besluiten

Hoe wordt duidelijk dat Flincks schilderij Salomo gebed om wijsheid was bedoeld vroedschapsleden moesten streven naar naar even grote wijsheid?

Overige kunstwerken in dezelfde ruimte ook allemaal toespelingen wijsheid.
Inscriptie gedicht Vondel.

In het geval van Govert Flinck en zijn werk voor het Stadhuis was de kunstenaar beperkt, zoals geen vrije themakeuze, waaruit blijkt deze beperking nog meer

Formaat en onderwerp stonden van te voren vast
Architect Jacob van Campen was verantwoordelijk voor inhoud van decoratieprogramma
Bij een grote opdracht was het de gewoonte dat de kunstenaar ook tijdens ontwerpproces contact hield met zijn bazen, pas na goedkeuring van de compositieschets begon hij aan het schilderij

Govert Flinck kreeg een strakke omschrijving voor zijn werk. Waarom kan hij toch niet gezien worden als willoos in handen opdrachtgever?

Uitgekozen vanwege zijn expertise figuurschilderkunst.
Flincks geloof niet ter zake.
Aansluiting compositionele vondsten Rubens. ==> geeft waardigheid aan het werk. Hier kreeg hij waardering voor, maar komt toch voort uit eigen talent en expertise.

De opdracht aan Govert Flinck was strak omschreven, toch wil dit niet zeggen dat de kunstenaar een willoos instrument was, waarom niet

De kunstenaar was uitgekozen omdat hij had bewezen dat hij deze kunst beheerste en men verwachtte dat hij op dezelfde manier te werk zou gaan.
Wat Flinck zelf geloofde deed niet ter zake want bij deze opdracht was er geen ruimte voor het uitdrukken van de eigen geloofsovertuigingen.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Rembrandt in perspectief De veranderende visie op de meester en zijn werk | 9789491196607 | Jaco Rutgers, et al

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.

Studiemateriaal generieke omslagafbeelding