Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - De drager - Technisch onderzoek van de panelen

24 belangrijke vragen over Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - De drager - Technisch onderzoek van de panelen

Uit welk materiaal bestaan Rembrandts vroege panelen, vervaardigd in Leiden?

Uit eikenhout. Dit was nagenoeg exclusief afkomstig uit de Baltische staten en was de gangbare houtsoort voor panelen in de eerste helft van de zeventiende eeuw in de Nederlanden.

Uit welke houtsoorten bestaan de panelen van Rembrandt?

Vooral eikenhout. Vanaf 1640 gebruikte hij ook minder gangbare houtsoorten zoals populier, walnoot en tropische houtsoorten als mahonie en ceder (waarschijnlijk van kisten). Het gebruik van tropisch hout beperkte zich nagenoeg tot Rembrandt en zijn werkplaats en had mogelijk een financiele reden (afvalhout of experiment).

Uit welk materiaal bestonden de panelen die Rembrandt gebruikte in Leiden?

Eikenhout
Vooral uit de Baltische staten, eerste helft 17e eeuw.
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

Waar schilderde Rembrandt hoofdzakelijk op, naast enkele werken op koper en papier?

De vroege Rembrandt in Leiden werkte nagenoeg alleen op paneel. In 1631, het jaar dat hij verhuisde naar Amsterdam, schilderde hij voor het eerst op doek. Vanaf 1631 maakte Rembrandt steeds vaker gebruik van doek.

Op welke houtsoorten vervaardigde Rembrandt vanaf 1640 enkele stukken?

Populier en walnoot en op ongewone tropische houtsoorten, zoals mahonie en ceder. Bijzonder is dat op de achterzijde van enkele van deze exotische dragers bijzondere constructiesporen en opvallende resten van hang- en sluitwerk zijn gevonden. Deze panelen waren waarschijnlijk eerder onderdeel geweest van de kisten waarmee kostbare suiker vanuit Zuid-Amerika was getransporteerd naar de Nederlanden.

Met de 2de Zweeds-Poolse (1655-1660) oorlog stopt de toevoer uit de Baltische staten, waarna men eikenhout uit het westen van Duitsland en Nederland gebruikt. Rembrandt maakt vanaf 1640 ook gebruik van minder gangbare houtsoorten, welke

  • populier
  • walnoot
  • mahonie
  • ceder

Hoe waren panelen in de 17e eeuw opgebouwd?

-Panelen werden vervaardigd in een brede range van (niet exacte) standaardmaten, zodat ze pasten in lijsten die eveneens met gestandaardiseerde maten werden geproduceerd.
-Kleine panelen bestaan uit een plank, de grote formaten uit twee of drie koud tegen elkaar verlijmde planken. Bij koud verlijmen worden de zijkanten van de planken tegen elkaar gelijmd, zonder dat deze op enige manier in elkaar grijpen.

Welke informatie kan het bestuderen van de achterzijde van houten dragers in samenhang met standaardmaten opleveren?

-informatie over formaatwijzigingen (afschuiningen)
-informatie over datering (dendrochronologisch onderzoek)

Rembrandt was de enige die in deze periode tropisch hout gebruikte, welke verklaring geeft de schrijver hiervoor

Het was afvalhout dus gratis en Rembrandt experimenteerde graag

Wat zeggen afschuiningen over een paneel?

-De achterzijde van panelen werd gewoonlijk aan alle vier de zijden  afgeschuind, of langs de hele rand in het geval van een ovaal paneel.
-Het ontbreken van een of meer afschuiningen kan een aanwijzing zijn dat het formaat van het paneel in een later stadium is gewijzigd.
-NB. afschuiningen waren niet nodig wanneer de planken radiaal (dus wigvormig) uit een boomstam gezaagd waren

Wat kan een reden zijn geweest voor Rembrandt om tropisch hout te gebruiken?

  • Panelen waren mogelijk eerder onderdeel van kisten waarmee suiker uit Zuid-Amerika was getransporteerd (resten hang- en sluitwerk)
  • Goedkoper - soort afval en dus kosteloos.
  • Experiment
  • Schilderijen niet in opdracht.  

Wat blijkt uit de afschuining van het Portret van een vrouw, vermoedelijk Rembrandts vrouw Saskia Uylenburgh?

Het ovale paneel is gevat in een ander oud paneel, maar heeft nog een recht afschuining boven aan het ovaal.
Het overblijfsel van de rechte afschuining wijst erop dat het paneel oorspronkelijk al een rechthoek moet zijn geweest. Deze werd veranderd in een ovaal en vervolgens weer naar een rechthoek.

de reden van de wijziging van het formaat blijft speculeren. Dergelijke aanpassingen komen vaker voor, bijv om schilderijen passend te maken voor een nieuwe lokatie, of aan te passen aan de smaak van de eigenaar.

Volgens de schrijver gebruikte Rembrandt tropisch hout om te experimenteren, waarop is deze verklaring gebaseerd

De schilderijen die zijn geschilderd op tropisch hout zijn niet in opdracht gemaakt.

Hoe kunnen wijzigingen in het formaat onderzocht worden?

Bestuderen achterzijde houten dragers icm
standaardmaten

Panelen werden in de 17de eeuw vervaardigt in standaardmaten, deze zijn niet exact en kunnen enkele centimeters afwijken, wel zijn groepjes panelen aan te duiden die bij benadering dezelfde afmetingen hebben, zie voorbeeld blz. 223.
Welke soorten panelen waren er

  • Kleine, bestaande uit één plank
  • Grotere bestaande uit twee of drie koud tegen elkaar verlijmde planken

Wanneer een formaat is aangepast, kunnen standaardmaten iets vertellen over het oorspronkelijk formaat, zoals bij 'Oude man met halsberg en zwarte baret'. Wat?

- Het formaat is 83,3 X 75,6. Uitgaande van de categorie van standaardmaten van 90x75, zou het werk oorspronkelijk 7 cm langer zijn geweest. Dit blijkt ook uit een veilingcatalogus van 1767.
- NB. Afmetingen in catalogi zijn echter niet altijd betrouwbaar. Soms werd de lijst meegemeten en soms niet. Daarnaast werden verschillende maatsystemen gevoerd.

Dendrochronologisch onderzoek wordt vanaf 1968 gebruikt door Joseph Bauch. Rembrandts panelen behoren tot de vroegste die zijn onderzocht. Wat was het resultaat?

Van 'probleem'-schilderijen, waarvan werd vermoed dat het om veel latere kopieen ging, kon in geen enkel geval worden aangetoond dat de panelen waren vervaardigd uit na Rembrandts dood gevelde bomen.
Een andere interessant fenomeen was dat van verschillende planken kon worden aangetoond dat deze van dezelfde boom afkomstig waren. Een aanwijzing dat Rembrandt meerdere panelen tegelijkertijd had gekocht bij een bepaalde paneelmaker.

Wat is een belangrijk hulpmiddel bij het dateren van schilderijen?

Dendrochronologisch onderzoek. (jaarringenonderzoek)

Hoe werkt dendrochronologisch onderzoek?

- Dendrochronologisch ('Jaarring') onderzoek maakt het mogelijk om hout te dateren.
- De breedte van de jaarringen wordt aan de kopse kant van het hout (bijv. een paneel) gemeten.
- De breedte van een jaarring varieert van jaar tot jaar, afhankelijk van de groei van de boom ten gevolge van het klimaat en de omgeving van de boom
- Daarom is het patroon van de variatie in breedte van de jaarringen uniek voor een specifieke plaatse en periode waarin de boom is gegroeid.

Wat komen Rembrandts Musicerend gezelschap en De Doop van de Kamerling (1626) overeen?

Ze hebben hetzelfde formaat 63,5 X 48 cm.

Kan dendrochronologie altijd ingezet worden om het hout van Rembrandts panelen te dateren?

Nee: populier, walnoot en tropische houtsoorten kunnen vooralsnog niet gedateerd worden omdat voor deze houtsoorten geen groeicurves bestaan.

Wat is de ''terminus post quem' van een schilderij?

Aan de laatste kernhoutring wordt in er voor eiken in Nederland 7 jaar bijgeteld. De hierbij verkregen datum verschaft de vroegst mogelijke veldatum van de boom. Dit levert een terminus post quem op, de datum waarna het schilderij moet zijn gemaakt.

Gewoonlijk werd de achterzijde van een paneel aan 4 kanten afgeschuind, het ontbreken van een of meer afschuiningen wijst erop dat het formaat later is gewijzigd, toch hoeft dit niet altijd het geval te zijn, wanneer is afschuinen niet nodig

Als de planken radiaal uit de boomstam worden gezaagd, de vorm is vergelijkbaar met een taartpunt waardoor afschuinen van de dunste kant van het paneel niet meer nodig was

Waarom zijn afmetingen uit oude veilingcatalogi niet betrouwbaar

  1. Soms werd de lijst mee gemeten
  2. We weten niet of er zorgvuldig gemeten werd
  3. Er werden verschillende maatsystemen gevoerd

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo