Startpagina / Samenvattingen / Rembrandt in perspectief De veranderende visie op de meester en zijn werk / rembrandt-grondlagen-grondlaag

Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - Onderzoek naar Rembrandts gronden

Q: Wat bleek uit chemisch onderzoek van de monsters die uit veel schilderijen van Rembrandt en andere 17e eeuwse meesters werd gehaald?

Rembrandt kocht zijn panelen k ant en klaar geprepareerd. Zijn doeken in werkplaats voorzien van een grondering.

Q: Wat was de aanleiding voor dit onderzoek, en bij welk schilderij?

De aanleiding vormde de controverse rondom het Stuttgartse Zelfportret(8.24) die na de aankoop al snel als vervalsing werd bestempeld.

54 belangrijke vragen over Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - Onderzoek naar Rembrandts gronden

Wat werd ontdekt over de grondlaag van Rembrandts schilderijen?

Dat Rembrandt zowel voor zijn vroege als late panelen een, in de zeventiende eeuw gebruikelijke, enkele grond van krijtlijm gebruikte, die afgesloten werd met een gelig, bruinige imprimatur. Dit maakt het aannemelijk dat Rembrandt net als veel van zijn collega's zijn panelen kant-en-klaar geprepareerd kocht.

Welke grondlaag werd er in de 17e eeuw gewoonlijk op panelen gebruikt?

Panelen werden gewoonlijk eerst ingesmeerd met een dunne lijmlaag om de ondergrond minder absorberend te maken. hierop werd een dun mengsel van krijt en lijm aangebracht. Deze laag werd afgeschraapt of geschuurd en afgesloten met een dunne gepigmenteerde olielaag (imprimatuur/ primuersel)

Waaruit bestond doorgaans de grondlaag van een paneel of doek in Nederland?

Lijm en krijt.

Uit hoeveel lagen is een grondlaag meestal opgebouwd, en wat is de functie hiervan?

Deze werd meestal in in 1 of 2 lagen opgebouwd, bij een grondlaag van 2 lagen bestaat de 1e op het doek meestal uit aardpigmenten, en wordt gevolgd door een laag met loodwit met enkele kleurende pigmenten.
De goedkopere aardpigmenten dienen vooral om het doek op te vullen, terwijl de 2e laag met meer kostbare pigmenten de kleur v.h. uiteindelijke oppervlak vormt waarop wordt geschilderd.

Hoe werden doeken vooral geprepareerd in de 17e eeuw?

Doeken werden opgespannen en ingesmeerd met een isolerende lijmlaag. Hierna werd een grondlaag opgebracht in een of twee lagen (dubbele grond). Bij 2 lagen worden een grijzige laag over een rode laag aangebracht. De 1e laag bestaat uit aardpigmenten, de 2e uit loodwit met kleurende pigmenten.

Wanneer was het eerste grootschalige onderzoek naar de grondlagen v.d. schilderijen van Rembrandt en door wie?

In 1965 door Herman Kuhn, als natuurwetenschapper.

Op welke wijze (volgorde ) werden panelen in de 17de eeuw gegrond en waartoe diende het

Paneel werd ingesmeerd met een lijmlaag, ondergrond absorbeert hierdoor minder
Mengsel van krijt en lijm opvulling van poriën van het hout
Krijt-lijmgrond werd met een mes afgeschraapt of geschuurd om het glad te maken
Gepigmenteerde olielaag isolering van de absorberende krijt-lijmlaag

Wat bleek uit chemisch onderzoek van de monsters die uit veel schilderijen van Rembrandt en andere 17e eeuwse meesters werd gehaald?

Rembrandt kocht zijn panelen kant en klaar geprepareerd.
Zijn doeken in werkplaats voorzien van een grondering.

Hoe vind het onderzoek naar de opbouw en samenstelling van grond- en verflagen plaats?

Er wordt gewoonlijk een klein monster geprikt uit het schilderij, tot op de drager. De verfdwarsdoorsnede wordt bekeken in zichtbaar licht en met ultraviolette straling. Hierdoor zijn de afzonderlijke lagen beter te onderscheiden.

Met een elektronenmicroschoop wordt het oppervlak van het verfmonster gescand. Met de vrijkomende rontgenstraling is het mogelijk de verschillende scheikundige elementen te bepalen. Deze kunnen herleid worden tot de pigmenten die in verschillende lagen zijn gebruikt.

Welke pigmenten werden toegevoegd en waartoe diende deze

Loodwit en omber, deze zorgden ervoor dat de witte grond een zachte gelige tint kreeg

Wat was de aanleiding voor dit onderzoek, en bij welk schilderij?

De aanleiding vormde de controverse rondom het Stuttgartse Zelfportret(8.24) die na de aankoop al snel als vervalsing werd bestempeld.

Welke conclusie werd eerst getrokken aan het begin van het onderzoek naar de gronden van Rembrandts schilderijen?

De betreffende werken zouden niet uit die tijd stammen. Afwijkende waarden.
Inmiddels waarden gezien als uniek voor Rembrandts werkplaats.
Basis toeschrijvingen aan meester en medewerkers van zijn atelier.

Grondlagen werden lange tijd genegeerd. de eerste grootschalige studie naar grondlagen van Rembrandts schilderijen werd in 1965 gepubliceerd door Hermann Kuhn. Wat waren de uitkomsten?

De analyse van de grondlaag van het Zelfportret (Stuttgart) wees uit dat de grond bestond uit kwartszand en kaoline. Dat was nooit eerder gevonden in een 17e eeuws schilderij. Door de grondlagen van een grote groep schilderijen van Rembrandt, zijn werkplaats en tijdgenoten te vergelijken, kon hij verschillende andere kwartsgronden aanwijzen. Maar alleen in werken van Rembrandt en zijn atelier.

Op welke wijze (volgorde) werden doeken in de 17de eeuw gegrond en waartoe diende deze

Doeken werden opgespannen en ontdaan van draadjes
Ingesmeerd met lijmlaag, isolatie
Grondlaag, opvullen van openingen in het doek

Wat was belangrijk voor het uiteindelijke uiterlijk van het verfoppervlak?

De kleur van de grondlaag.

Hoe verliep de chemische analyse?

De analyse wees uit dat de grondlaag bestond uit een soort klei die niet eerder gebruikt was in 17e eeuwse schilderijen. Toen Kuhn andere schilderijen van Rembrandt en tijdgenoten onderzocht bleken alleen de schilderijen van Rembrandt deze klei als ondergrond te hebben. Het resultaat van Kuhn wees er toen op dat het schilderij uit Stuttgart toch van de hand van Rembrandt was.

Wat wees een verder onderzoek van Kuhn uit

Kuhn prepareerde toen ook verfdwarsdoorsnede. De grondlagen bleken een grotere homogeniteit vertoonde dan eerder veronderstelde, en wel degelijk in een aantal groepen onder te brengen.

Hoe werden panelen doorgaans geprepareerd?

Dunne lijmlaag = ondergrond minder absorberend.
Krijt en lijm = vulling poriën hout en zorgt voor glad oppervlak => afgeschraapt en glad geschuurd.
Afsluiting olielaag (afsluiting krijt en lijmlaag van de oliehoudende verflagen)

De meest uitgebreide studie naar de grondlagen in Rembrandts schilderijen werd vanaf 1973 uitgevoerd door Karin Groen. Wat ontdekte zij?

Groen ontdekte dat Rembrandt vaak een enkele grond van krijtlijm gebruikte, die afgesloten werd met een gelig, bruinige imprimatuur. Dit maakt het aannemelijk dat Rembrandt zijn panelen kant-en-klaar kocht. In de grondlagen van Rembrandts doeken werd meer variatie gevonden.

In 1976 en 77 breidde Kuhn zijn onderzoek uit naar verfdwarsdoorsneden,. Wat waren zijn bevindingen?

De grondlagen voor Rembrandts dragers bleken een grotere homogeniteit te vertonen dan eerder werd verondersteld en waren onder te brengen in een aantal groepen.

Wat is een imprimatuur of primuersel?

De afsluitende olielaag van een paneel
(Zorgt ervoor dat sterk zuigende krijt-lijmlaag wordt geïsoleerd van de oliehoudende verf)

Onderzoek met de microscoop bestaat al lang, hiermee werd in het verleden de verflagen onderzocht, naar de grondlaag werd geen onderzoek verricht. Hierin kwam verandering met het onderzoek uit 1965 door Hermann Kühn, natuurwetenschapper, naar grondlagen in schilderijen van Rembrandt. Wat was de aanleiding voor zijn onderzoek.

In 1963 kocht de Staatsgalerie in Stuttgart een Zelfportret voor 3.650.000 DM. Al snel werd dit schilderij in de pers bestempeld als vervalsing en men eiste chemische analyse

Hoe werden de doeken in de 17e eeuw geprepareerd?

Opspannen, ontdaan van uitstekende draadjes
Insmeren met lijmlaag
Grondlaag (= opvullen openingen doek, ontstaan glad oppervlak)

Wat vond Groen ten aanzien van doeken die met een enkele grondlaag waren geprepareerd?

Sommige van die grondlagen waren opgebouwd uit krijt in olie of krijt en loodwit in olie. Daarnaast gebruikte de schilder donkere grondlagen, die voornamelijk waren opgebouwd uit bruine aardpigmenten. De kwartsgrond is echter de meest voorkomende enkele grond.

In eerste instantie voert Paul Coremans directeur van het Brusselse Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium het onderzoek naar het Stuttgartse Zelfportret uit. Welke conclusie trekt hij en waarop is deze gebaseerd

Volgens Paul Coremans is het Zelfportret een vervalsing omdat de grond bestaat uit kwartszand en kaoline (soort klei) welke nog nooit in een 17de-eeuws schilderij was gevonden

De Nachtwacht is Rembrandts vroegste schilderij met kwartsgrond. Welke interpretatie geeft Groen hiervan?

Groen geeft aan dat mogelijk het grote formaat heeft geleid tot de ontwikkeling van deze nieuwe grond. Zand en klei zijn goedkope materialen en het is aannemelijk dat economische overwegingen doorslaggevend waren. Ook is dit type grond flexibeler. Het doek kon makkelijker opgerold en getransporteerd worden.

De kwartsgrond werkt uitsluitend in Rembrandts werkplaats gebruikt.

Kühn gaat in zijn onderzoek op een andere manier te werk, hoe en welke conclusie volgt uit zijn onderzoek

Kühn vergelijkt een grote groep grondlagen van schilderijen uit de werkplaats van Rembrandt en van zijn tijdgenoten hij kon verschillende kwartsgronden aantonen, echter alleen in werken van Rembrandt of werken gemaakt in zijn atelier. Dit wijst erop dat het Zelfportret toch door Rembrandt kon zijn geschilderd

Hierdoor moest een eerdere conclusie van het RRP omtrent authenticiteit worden bijgesteld, welke?

Jonge vrouw met een baret, deze werd eerst afgeschreven als imitatie, maar bleek een grondlaag te hebben die duidelijk overeen kwam met die van een aantal Rembrandt stukken.

Op verzoek van het RRP breidde Kühn in 1976 en 1977 zijn onderzoek uit en prepareerde ook verfdwarsdoorsneden. Wat werd duidelijk over de grondlagen van Rembrandts schilderijen

De grondlagen vertoonden een grotere homogeniteit en waren in een beperkt aantal groepen onder te brengen.

Welke grondlagen gebruikte Rembrandt nog meer?

-Doeken die geprepareerd waren met een enkele grondlaag uit krijt en olie of krijt en loodwit in olie.
-Donkere grondlagen die opgebouwd waren uit bruine aardpigmenten.
-De kwartslaag, zoals uit Stuttgrarts Zelfportret, was toch wel de meest gebruikte.

Hoe kun je onderzoeken welke pigmenten in welke verflaag zijn gebruikt?

Elektronenmicroscoop (SEM) met koppeling energie dispersieve röntgen (EDX)systeem.

Elektronenmicroscoop scant oppervlakte verfmonster met bundel elektronen. Zeer hoge vergroting.
EDX-systeem meet röntgenstraling die vrijkomt - zo kun je verschillende scheikundige elementen in afzonderlijke lagen determineren.

Wat werd met het onderzoek van Groen aangetoond vastgesteld?

Het aantal kwartsgronden in werken van Rembrandt en zijn werkplaats werd uitgebreid van de 15 van onderzocht door Kühn tot 45 van de 136 onderzochte werken uit de periode van 1642 tot 1669.

Wat was Rembrandt zijn vroegste schilderij met een dergelijke enkele kwartsgrond?

De Nachtwacht.

Wat ontdekte Karin Groen over de grondlagen van Rembrandts doeken

Een grotere variatie, van de 153 onderzochte doeken zijn er 77 op een dubbele grond geschilderd. Deze dubbele gronden zijn niet geheel identiek, zij verschillen in kleur en samenstelling. De eerste laag bestaat uit aardpigmenten (rood, oranje, gelig of geelbruin), gevolgd door een grondlaag met grijze, lichtbruine of grijsgele tint bestaande uit loodwit met kleurende pigmenten

Werden de kwartsgronden alleen in Rembrandts werkplaats gebruikt, en hoe is dit aangetoond?

Groen onderzocht 60 grondlagen van werken van andere 17e eeuwse kunstenaars buiten Rembrandts werkplaats, die werkzaam waren in Amsterdam tussen 1640 en 1669. In geen van de stukken werd een kwartsgrond aangetroffen. De kwartsgrond die eerst een aanwijzing was voor een vervalsing, bleek nu een belangrijke maatstaf voor het toeschrijven van schilderijen aan kunstenaars uit het atelier van Rembrandt.

Er was een verrassende uitkomst in het onderzoek door Groen naar de grondlaag van Rembrandts doeken, welke

Bij doeken met een dubbele grondlaag kon men groepjes aanwijzen waarin de grondlagen zulke overeenkomsten vertoonden dat ze met dezelfde grond geprepareerd moesten zijn.
Deze schilderijen werden in korte tijd geprepareerd en beschilderd waarmee men deze doeken ook kon dateren.

Wat vormde de controverse rond het Stuttgartse Zelfportret van Rembrandt?

Twijfels echtheid
Chemische analyse vereist,
Voor het eerst in studie naar Rembrandt dat natuurwetenschappelijk onderzoek zo'n prominente rol kreeg in bepalen authenticiteit schilderij.

Wat bleek uit een analyse van Belgisch lab naar de grond van het Zelfportret van Rembrandt?

Grond bestond uit

kwartszand
Kaoline (soort klei)

Kwartsgrond nog nooit eerder aangetoond in een 17e eeuws schilderij.
Men dacht toen dat het tóch een vervalsing was.

Rembrandt gebruikte ook doeken met een enkele grondlaag, uit welke materiaal bestond deze laag

Krijt in olie
Krijt en loodwit in olie
Donkere grondlagen van aardpigmenten
Kwartsgrond, meest voorkomend

Waarom dacht natuurwetenschapper Hermann Kühnn dat het Zelfportret van Rembrandt toch echt was?

Kwartsgrond niet eerder aangetoond in 17e eeuwse schilderijen.
Kuhn vergeleek grondlagen van verschillende schilderijen van Rembrandt, werkplaats en tijdgenoten.

Alleen de werken van Rembrandt hadden kwartsgronden. Niet vindbaar in andere schilderijen!

De Nachtwacht is het eerste schilderij waarvoor een enkele kwartsgrond is gebruikt wat is volgens Groen de reden van de ontwikkeling van deze enkele kwartsgrond

Het formaat van het schilderij, de grondstoffen van kwarts zand en klei zijn goedkoop. Daarnaast zijn deze stoffen flexibel en rijk aan bindmiddel, waardoor het doek makkelijk opgerold en vervoerd kon worden.

Wat ontdekte natuurwetenschapper Hermann Kühn nog meer?

Kwartsgronden alleen in werken Rembrandt
Grote homogeniteit grondlagen dragers van Rembrandt. In groepen onder te brengen.

Wie deed de meest uitgebreide studie naar de grondlagen in Rembrandts schilderijen?

Chemicus Karin Groen (onder vleugels van RRP)

Was Rembrandt de enige schilder tussen 1640 en 1669 die kwartsgrond gebruikte

Ja onderzoek naar andere Amsterdamse schilders uit deze periode heeft aangetoond dat hij als enige dit materiaal heeft gebruikt.

Wat was de verdienste van chemicus Karin Groen?

Meest uitgebreide studie naar grondlagen in Rembrandts schilderijen.
Eerdere bevindingen Kühn en National Gallery in bredere context.
Meer kennis grondlagen en werkwijze Rembrandt.

Wat was een gevolg van het onderzoek naar de grondlagen van Rembrandts doeken?

Eerdere conclusies authenticiteit door RRP bijgesteld.
Schilderij afgeschreven als imitatie had grondlaag die toch overeenkwam met Rembrandts stukken.
(Jonge vrouw met baret)

Waarom gebruikte Rembrandt kwartsgrond voor de Nachtwacht?

Kwartsgrond is goedkoop (zand en klei)
Grond is flexibeler
Rijk aan bindmiddel, dus doek makkelijk oprolbaar

Kan er een relatie gelegd worden tusse het formaat van het werk en het gebruik van zand en klei in de grond? (kwartsgrond)

Nee, ook bij werken van geringer formaat is kwartsgrond aangetroffen, bv bij Portret van Hendrickje Stoffels met bontstola.

Wat kan afgeleid worden van het gegeven dat alleen kwartsgrond op Rembrandts doeken werd aangetroffen?

Mogelijk alleen in zijn werkplaats gebruikt.
Doeken in atelier geprepareerd
Mogelijk geheim recept?
Maatstaf voor toeschrijven schilderijen aan kunstenaars in Rembrandts atelier inclusief meester zelf.

Er kunnen inmiddels vaak vrij stellige conclusies worden verbonden aan de gronden in Rembrandts schilderijen en vooral aan die in zijn doeken, maar waarom werd überhaupt een grondering aangebracht en waaruit bestaat deze meestal?

Gronderingen bestaan meestal uit meerdere lagen.
Panelen en doeken met lijmlaag geprepareerd om hechting te verhogen.
Doeken - lijmlaag - krimpen - spanguirlandes - doek steviger
Pigmenthoudende grondlaag, soms in twee verschillende tinten over elkaar.
Panelen - grondlaag krijt en lijm - naschuren. Sterk absorberend dus bedekken met oliehoudende laag .
Pigment toevoegen aan deze imprimatuur - basistoon.

Wat is het gevolg van de lijmlaag op de doeken?

Het doek krimpt en daardoor ontstaan spanguirlandes. Doek wordt wel steviger

Wat wordt over de grondlaag - lijm en krijt - van de panelen gesmeerd?

Een oliehoudende laag
Hier kan al een basistoon worden toegevoegd. Zodat schilderij een basistoon krijgt.

Werden de gronden in Rembrandts schilderijen al direct onderzocht met een microscoop?

Nee, tot aan de jaren zestig lag de nadruk op de verflagen en identificatie van de gebruikte pigmenten.

Wat bleek uit Kuhns studie naar Rembrandts grondlagen?

Grondlagen vertonen een grotere homogeniteit dan eerder verondersteld.
Dragers zijn wel degelijk in beperkt aantal groepen onder te brengen.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Rembrandt in perspectief De veranderende visie op de meester en zijn werk | 9789491196607 | Jaco Rutgers, et al

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.

Onderwerpen die gerelateerd zijn aan Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt? - Onderzoek naar Rembrandts gronden

Materiaal-technisch onderzoek: wat maakt een Rembrandt een Rembrandt?

Studiemateriaal generieke omslagafbeelding