Taalkwesties

de samengetrokken zinsdelen moeten gelijk zijn in a: betekenis, b: vorm en c: functie.

Er mag wel vormverschil zijn bij de persoonsvorm en het getal van het zelfstandig naamwoord.

- heeft is hoofdwerkwoord en koppelwerkwoord

- uitrijkaart is onderwerp en lijdend voorwerp

- ons jaarverslag en onze folder

- de wind is aangekomen (ipv wij)

- de flessen waren verwikkeld in overleg (ipv wij).

- de ervaring is zelf kind geweest?

- bijna alle brieven gaan over DE VRAAG wanneer je de kaart moet inleveren

- drie van haar medewerkers zijn onlangs gepromoveerd, een vierde PROMOTIE/ MEDEWERKER komt eraan.

Rood: hulpww - voltooid deelwoord

Groen: voltooid deelwoord - hulpww

Rood: zou hij het zijn vergeten?

Groen: zou hij het vergeten zijn?

dan komt onderwerp voor het gezegde.

VB: Als piet mij wil bereiken, ik ben woensdag thuis (niet: Als Piet mij wil bereiken, ben ik woensdag thuis)

Ook al ben je populair, je moet oppassen

als er accent ligt op de zinsinleider, komt er een komma achter en is de volgorde onderwerp-persoonsvorm. De andere volgorder wordt gebruikt wanneer het accent ligt op de mededeling na de zinsinleider.

VB: Dus, je moet gaan <-> Dus moet je gaan

Als een scheidbaar samengesteld werkwoord aan het einde van een zin of bijzin staat, mogen tussen het voorzetsel en het werkwoord andere werkwoorden staan.

- ik hoop deze aanpak te kunnen voortzetten in mijn nieuwe werkkring

- ik hoop deze aanpak voort te kunnen zetten in mijn nieuwe werkkring

Hiermee krijgt dat woord meer accent.

- hij handelt altijd alleen maar uit eigen belang

- hij handelt altijd uit alleen maar éigen belang

- een subjectief kenmerk komt voor een objectief kenmerk

- binnen de objectieve kenmerken is de volgorde: afmeting, vorm, kleur, stof

- binnen deze vaste volgorde kan een woord dat nadruk moet krijgen op de eerste plaats komen.

- lelijke kleine bruin-witte houten huisjes

- houten lelijke bruin-witte kleine huisjes

Bij de vorm met -atie ligt de nadruk op het resultaat en bij de vorm met- ering op het proces (situatie - situering).

soms is er verschil in betekenis (fundatie - fundering)

de vormen zonder E hebben doorgaans een letterlijke betekenis, de vormen met E hebben een meer figuurlijke betekenis.

- hij is nog steeds werkloos (zonder werk)

- hij keek werkeloos toe (zonder iets te doen)

fout, contaminatie

- de oorzaak van het instorten is de gebrekkige constructie

- het instorten is te wijten aan de gebrekkige constructie

- plotsklaps - plotseling en eensklaps

- ben verloren - heb verloren en ben iets kwijt

- examen behalen - diploma behalen en examen halen

- overnieuw - opnieuw of over doen

fout, contaminatie

de oorzaak van  (en oplossing voor)

fout, contaminatie

deze brief dateert uit of is van de vorige eeuw

- de resultaten zijn of de enquete wijst uit

- op deze wijze of langs deze weg

- pijn wordt verzacht of onvrede verminderd

- zich ergeren of irriteren

- de concurrentiepositie wordt verzwakt of de kans op een baan wordt verkleind

schijnbaar engelse woorden

- camping (campsite)

- happy end (happy ending)

- pocket (paperback)

- smoking (dinner jacket)

- leenwoord: een woord dat met zijn betekenis is ontleend aan een andere taal ( sauna)

- leenbetekenis: een betekenis die een Nederlands woord erbij krijgt uit een andere taal (afbouwen -langzaam verminderen, familie - gezin)

- leenvertaling: een heel letterlijke vertaling (fille de joie - meisje van plezier, teen - tiener)

- barbarisme: een leenbetekenis of leenvertaling die beschouwd wordt als on-Nederlands

- algemeen gebruikelijk

- onvertaalbaarheid

- subtiel verschil in betekenis

- verschil in gevoelswaarde

- eufemistisch taalgebruik

- behoefte aan een kort woord

- extra zeggingskracht

vertalingen in een overeenkomstige vorm, maar met een andere betekenis

- brutal - brutaal - meedogenloos

- fabricate- fabriceren - vervalsen

-paragraph - paragraaf - alinea

sommige werkwoorden kennen geen verleden tijd of voltooid deelwoord

- buikspreken, gewichtheffen, joyriden, kanovaren, kunstrijden, schansspringen,

combinaties van een zelfstandig naamwoord en een werkwoord worden doorgaans zwak vervoegd (stofzuigen - gestofzuigd).

hetzelfde geldt voor combinaties van een werkwoord en een werkwoord (roerbakken - geroerbakt

raadplegen - geraadpleegd

scheidbare samengestelde werkwoorden krijgen GE- in het voltooid deelwoord (ademhalen- haalde adem - ademgehaald)

Scheidbare werkwoorden krijgen bij het voltooid deelwoord GE- in het woord. Onscheidbare woorden krijgen geen GE-.

-voortgebracht - ontvangen

er zijn ook samengestelde werkwoorden met een scheidbare en een onscheidbare variant in geheel verschillende betekenissen.

- doorlopen - doorgelopen en doorlopen

- het verleden aangeven

- een niet werkelijkheid aangeven

- voorzichtig beleefd

- het uiten van een wens

- een bevel dat als verzoek moet klinken

- om een huidige situatie te onderscheiden van een situatie in het verleden,

- ter verlevendiging van een verhaal,

- om een observatie te onderscheiden van een interpretatie.

een onderwerp met aanduiding voor een hoeveelheid of soort krijgt een persoonsvorm in het enkelvoud

- een kudde geiten heeft, een roedel herten is, van de vrouwelijke proefpersonen merkt...

In sommige gevallen bevat een onderwerp een enkelvoudig en een meervoudig element

- een aantal mensen kwam/ kwamen, tien jaar is/ zijn -> als het accent ligt op de onderdelen afzonderlijk (mensen, jaren) is de persoonsvorm MV, ligt het accent op het geheel is de persoonsvorm EV.

-ICUS -> latijns meervoud op i (criticus - critici; medicus- medici)

- US (namen van planten en medische begrippen) -> USSEN (cactus - cactussen;

-US (meer wetenschappelijk) -> i (stimulus- stimuli)

Sommige woorden kennen een klassiek mv en een ned mv

bases - basissen

catalogi - catalogussen

musea - museums

deze woorden kennen een italiaans MV en een NED MV:

celli - cello's; intermezzi - intermezzo's; saldi - saldo's

Deze woorden behouden meestal het Engelse meervoud

clip- clips; crash- crashes; pitbull - pitbulls

- geen e na een open klinker of -en (een lila japon, mijn eigen huis)

- geen -e na twee toonloze klanken (het noordelijk deel)

- een woord dat een bijv nw bepaalt, is een bijwoord, en krijgt daarom geen -e (een echt fantastische vakantie)

- geen - e bij een functie eigenschap (een groot man / een grote man)

- geen - e in namen met het (het centraal station)

- geen -e in categoriale aanduidingen (het liggend streepje, het lijdend voorwerp, het menselijk brein)

vol-voller- volst

bizar - bizarder- bizarst

goed - beter - best

- woorden op -isch, -sk, -st, -sd krijgen meest bij de overtreffende trap

(logisch- logischer - meest logisch; gewiekst, gewiekster - meest gewiekst)

- sommige woorden leveren een vreemd beeld op -> meer of meest

( continu - continuer - meest continu; geschikt, geschikter - meest geschikt)

- woorden eindigend op een voltooid of tegenwoordig deelwoord

(dichtbevolkt - dichterbevolkt - dichtsbevolkt - diepgaand - diepgaander - diepgaand)

- geen -N bij zaakverwijzing (sommige van deze voorstellen zijn afgekeurd)

- geen -N bij persoonsverwijzing in de tekst (sommigen van de aanwezigen, enkele weigerden)

- wel een -N bij persoonsverwijzing buiten de tekst ( velen van de aandeelhouders stemden tegen)

- enkele probleemgevallen

meestal De-woorden, bepaling geslacht is ondoorgrondelijk

HIJ/HEM- ZIJN - DEZE- DIE

ZIJ/ZE/HAAR - HAAR- DEZE- DIE

collectiva zijn woorden in een enkelvoudvorm, met een meervoud-betekenis: kabinet, politie, bond, brandweer, college, staat

in spreektaal meervoudige verwijzing, in schrijftaal enkelvoudige verwijzing

goed: de gemeente is vrouwelijk

Maar:

Amsterdam heeft zijn beleid veranderd

het lidwoord richt zich naar het kernwoord

de ANWB (de bond); de FNV (de federatie); het CNV (verbond).

maar afkortingen die als woord uitspreekbaar zijn krijgen de

de mavo, de havo, het HBO (het onderwijs).

- betekenisproef - is er betekenisverschil?

- gebruiksproef - is er verschil in gebruik?

- contaminatieproef - worden twee uitdrukkingen vermengd? 

fout - als vrouwen - vergelijking

opdat geeft een doel aan, zodat een gevolg

- zij begon aan een extra studie opdat zij betere kansen zou hebben

- zij heeft een dubbel doctoraal zodat zij betere kansen heeft