Werboek I - INleiding en beginselen - Beginselen van behoorlijke procesorde en strafprocesrechtelijke beginselen neergelegd in mensenrechtenverdragen

EVRM

IVBPR

Op vele bepalingen kunnen zij een rechtstreeks beroep doen.

In verband met uitoefening van overheidsbevoegdheden in het strafproces.

1. rechtszekerheidsbeginsel

- art. 1 Sv (legaliteitseis)

- mogelijkheid beslissing onafhankelijke rechter in te roepen

2. dienende overheid

- doordat overheid zoveel mogelijk probeert te waarborgen dat onschuldige burgers niet in hun grondrechten en fundamentele

  bestaansvoorwaarden worden 'gestoord'

Accusatoir

Dat verdachte als partij wordt beschouwd en dat zijn positie in kader van procesvoering gelijkwaardig is aan die van OvJ.

Aan hem komen de daarbij behorende rechten toe.

Naarmate verdachte meer rechten heeft is het strafproces meer accusatoir.

Inquisitoir

Dat verdachte voorwerp van onderzoek is.

Strafproces wordt accusatoir genoemd als verdachte beschouwd wordt als dragen van rechten.

Hoe verder men in de procedure begeeft, hoe meer accusatoir het proces genoemd kan worden.

vooronderzoek - gematigd inquisitoir

ott - gematigd accusatoir

Men hoede zich ervoor om het onderscheid tussen crime-control en due-process te zien als volledige tegenstellingen.

In beide modellen wordt uitgegaan van doel van strafproces als 'toepassing van de strafwet op de schuldige'.

Het gaat om mogelijke oriëntatierichtingen en al naar gelang accent meer op criminaliteitsbestrijding dan wel rechtsbescherming wordt gelegd.

Het onderscheid komt daarom praktisch overeen met onderscheid accusatoire en inquisitoire procesvorm.

Bestuursrecht.

Tekende zich al ontwikkeling af die ertoe leidde dat rechter in toenemende mate naast wetmatigheid (louter toetsen aan criteria in de wet) afzonderlijk rechtmatigheid overheidsoptreden in zijn beoordeling betrok.

Aanvankelijk werd vooral ingegaan op vraag of sprake was van détournement de pouvoir (= gebruik van bevoegdheden voor ander doel dan waarvoor zij zijn verleend).

Oordeel omtrent doelmatigheid overheidsoptreden bleef voorbehouden aan hogere bestuursorganen.

Ook verwante vraag of optreden behoorlijk was geweest, kwam rechter doorgaans niet toe.   

Omdat men geen plaats wenste in te ruimen voor rechterlijke toetsing; men vond, dat rechter heeft te beslissen over gedragingen van verdachte, niet over die van het OM.

1. Beginsel van zuiverheid van het oogmerk (détournement de pouvoir)

Dat geen sprake mag zijn van misbruik van bevoegdheden = gebruik van bevoegdheden voor iets anders dan waarvoor zij zijn gegeven.

2. Gelijkheidsbeginsel (art. 1 Gw)

3. Vertrouwensbeginsel

Beginsel van de gerechtvaardigde verwachtingen

4. Beginsel van fair play

Vooral betrekking op respecteren van rechten van verdediging

5. Zorgvuldigheidsbeginsel

Overheid mag niet kennelijk onredelijk of in willekeur beslissen

Omdat bedoeling OM doorslaggevende rol speelt en omtrent deze subjectieve factor zelden zekerheid valt te verkrijgen, zal beroep op détournement de pouvoir slechts slagen in zeldzame geval, dat OM bevoegdheid uitoefent zonder dat dit in redelijkheid het doel, waartoe zij werd gegeven, kan dienen.

Enkele omstandigheid dat anderen, die soortgelijke delicten hebben begaan als verdachte, niet worden vervolgd, in het algemeen niet meebrengt dat vervolging in strijd is met het gelijkheidsbeginsel.

Gevergd mag worden dat de voor het justitiële beleid verantwoordelijke organen niet handelen naar willekeur maar in gebondenheid jegens verdachte aan toezeggingen, welke bij laatstgenoemde gerechtvaardigde verwachtingen hebben gewekt.

Voorbeeld van zo'n toezegging is mededeling aan verdachte, dat hij terzake van bepaald feit niet (verder) zal worden vervolg.

Dit beginsel is meer overkoepelend van aard, nu specifieke voorbeelden veelal als schending van specifieker beginsel zijn aan te merken.

Het beginsel 'equality of arms' (= dat raadsman en OM in beginsel dezelfde kansen moeten hebben) kan worden gezien als uitwerking van het fair-play-beginsel.

Van een kennelijk onredelijke beslissing (zorgvuldigheidsbeginsel) is ook sprake wanneer een van de eerder genoemde beginselen (détournement de pouvoir, gelijkheidsbeginsel, vertrouwensbeginsel, fair-play) is geschonden, zodat zorgvuldigheid enigszins een overkoepelend karakter heeft.

Zij vormt echter bovendien een aankopingspunt om te reageren op misslagen van van bijv. politie.

Zij is niet alleen zonder enig voorbehoud toepasselijk op alle activiteiten van het OM en de rechter, maar geeft bovendien duidelijk aan dat het in de eerste plaats gaat om wijze van toepassing van strafprocessuele regels. 

Moet een ieder, die wegens strafbaar feit wordt vervolgd, voor onschuldig worden gehouden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan.

Scheiding tussen strafrecht en andere rechtsgebieden (tuchtrecht, bestuursrecht) valt niet dogmatisch te bepalen.

In geheel West-Europa tendens om vele lichte feiten te 'decriminaliseren' (zoals lichtere verkeersvergrijpen die bestuursrechtelijk worden gehandhaafd via WAHV)

Antwoord luit vanzelfsprekend ontkennend. Toch was het nodig dat EHRM dit uitdrukkelijk bepaalde:

EHRM 8 juni 1976 (Engel c.s.) (blz. 64,65)

Het is dus niet zo, dat de gegeven criteria tot het oordeel kunnen leiden, dat bepaalde door nationale wet als strafrechtelijk aangemerkte procedures niet onder deze bepalingen vallen.

Zo heeft zaak Engel groot en blijvend belang gekregen.

Dat op grond van de criteria ontwikkeld in de zaak Engel ook procedures, die worden beheerst door de WAHV, aan de in art. 6 EVRM gestelde waarborgen moeten voldoen.

Dat iemand niet als veroordeelde mag worden behandeld voordat zijn schuld volgens de wettelijke regels is bewezen = niet als veroordeelde behandelen (art. 6, lid 2 EVRM en art. 14, lid 2 IVBPR) staat er niet aan in de weg dat hij als verdachte wordt aangemerkt en behandeld. Bestaan van verdenking is rechtvaardiging voor dwang die tegenover verdachte kan worden toegepast.

Art. 2, lid 4 Penitentiarie beginselenwet = dat onveroordeelden niet aan andere beperkingen mogen worden onderworpen dan voor het doel van hun opsluiting strikt noodzakelijk is.

Zie ook art. 62 (regime inverzekeringstelling) en art. 76 Sv (regime voorlopige hechtenis).

In verzekeringstelling en voorlopige hechtenis hebben geen strafdoel.

EHRM 25 mrt. 1983 (Minelli) (blz. 66)

Dat uit beslissingen over dwangmiddelen of mededelingen niet overtuiging van politie of justitie mag blijken dat verdachte schuldig is.

Dus: geen blijk van overtuiging van schuld. 

1. geen blijk van overtuiging van schuld (EHRM 25 mrt. 1983 Minelli)

2. niet uitsluitend voor bekentenis

3. geen bewijslast op verdachte

Volgens sommige vloeit uit presumptie van onschuld ook het zwijgrecht voort.

Het zwijgrecht kan ook worden gezien als consequentie van nemo tentur se ipsum prodere.

Dat de verdachte niet verplicht is actief aan zijn eigen veroordeling mee te werken.

Art. 29 Sv dat verdachte niet verplicht is te antwoorden berust op beginsel dat verdachte, 'behoudens in bij de wet uitdrukkelijk voorziene uitzonderingsgevallen' niet mag worden verplicht actief medewerking te verlenen aan hetgeen tot zijn veroordeling kan strekken.

De kern van het beginsel ziet op het afleggen van verklaringen door de verdachte, dus op verhoor (art. 29 Sv).

Daarnaast wordt het o.a. in verband gebracht met regel dat bevel tot uitlevering van voor inbeslagneming vatbare voorwerpen op grond WvSv wel aan derden, maar niet aan verdachte mag worden gegeven (art. 96a, lid 2 Sv).

text-decorationNB: status + inhoud beginsel niet onomstreden.

In art. 14, lid 3, onder g, IVBPR.

1. wil ongeoorloofde pressie voorkomen (pijnbank, foltering)

2. als inhumaan beschouwd om van iemand te vergen dat hij zijn eigen belangen schaadt

Het nemo tentur-beginsel heeft geen absolute betekenis, maar vertegenwoordigt belang dat dient te worden afgewogen tegen anderen belangen.

Van uitzonderingsgeval is bijv. sprake in regeling ademanalyse bloedproef (art. 163 WVW 1994): (..) moet medewerking verlenen, anders is hij strafbaar (...).

Door verdediging in strafzaken is vaak aangevoerd dat regeling in strijd zou zijn met beginsel.

Als met gebruikmaking van absoluut verboden methoden verdachte tegen diens wil gedwongen wordt bewijs te geven.

Belang blijkt ook uit verhouding met bevoegdheden die aan (opsporings)ambtenaren zijn toegekend in het kader van toezicht op naleving van bijzondere wetten (zie L.10).

Verhältnismässiggrundsatz.

Dat naarmate dwangmiddel ingrijpender is, voor toepassing meer en strengere voorwaarden worden gesteld, o.a. aan beslissende instantie.

Graad van verdenking.

Sommige dwangmiddelen zijn zo ingrijpend dat wetgever meende dat voor toepassing niet volstaan kon worden met eis van een verdenking maar haar afhankelijk te stellen van 'ernstige bezwaren' (= grotere mate van waarshijnlijkheid dan redelijke vermoeden van schuld.

- fouillering (art. 56 Sv)

- voorlopige hechtenis (art. 67, lid 3 Sv)

Omdat beide beginselen betrekking hebben op evenredigheid is het soms moeilijk uit te maken onder welk beginsel iets moet worden gebracht.

text-decorationProportionaliteit: geweld mag alleen door politieambtenaren worden gebruikt wanneer beoogde doel dit, gelet op aan gebruik van geweld verbonden gevaren rechtvaardigt.

text-decorationSubsidiariteit: text-decorationdoel niet op andere wijze kan worden bereikt.

text-decorationProportionaliteit: terwijl het geweld in verhouding tot beoogde doel redelijk en gematigd dient te zijn.

text-decorationSubsidiariteit: zo mogelijk moet aan gebruik geweld waarschuwing voorafgaan

Jazeker.

Tav uitoefening van bevoegdheden laat wet soms enige beleidsvrijheid toe.

Aan beginselen van een goede of behoorlijke procesorde.

Daaronder zijn o.a. subsidiariteit- en proportionaliteitsbeginsel begrepen.

Die in dit verband soms ook worden aangeduid als onderdelen van meer omvattende beginsel van redelijke en billijke belangenafweging (Corstens).

Bij aanhouding van groep gevaarlijke criminelen mag méér geweld worden uitgeoefend dan bij aanhouding van ongevaarlijke kruimeldief.

Dat beginselen van goede procesorde o.a. met zich mee brengt dat indien het belang van onderzoek inbreuk op iemands recht op huisvrede noodzakelijk maakt opsporingsambtenaar is gehouden er zorg voor te dragen dat die inbreuk niet groter is dan wordt gerechtvaardigd door omstandigheden.

Uitoefening bevoegdheden die aan (opsporings)ambtenaren zijn toegekend in kader toezicht op naleving bijzondere wetten (bijv. verkeerscontrole).

Vooral wellicht, maar niet uitsluitend.

Wet zegt nergens uitdrukkelijk iets over (on)geoorloofdheid van herhaling van proceshandeling.

Tocht wordt aangenomen dat herhaling in beginsel niet mogelijk is (ne bid in idem).

Een nieuwe vervolging is niet toegelaten na:

1. vrijspraak

2. ontslag van rechtsvervolging  

Verbod een tweede dagvaarding uit te brengen (inhaaldagvaarding) terwijl over de 1e dagvaarding nog niet oh is beslist.

HR (blz. 725)

Welke gang van zaken HR in beginsel - uitzondering HR 8 gebr. 2005 - in strijd met goede procesorde acht

Als processuele handeling haar normale verloop heeft gehad, herhaling van dezelfde handeling strekkende tot hetzelfde doel, niet kan worden toegelaten.

Eis van eerlijke berechting werpt als het ware zijn schaduw vooruit op vooronderzoek.

Vooronderzoek mag niet op zodanige wijze plaatsvinden dat als gevolg daarvan geen sprake meer is van eerlijke berechting (vgl. art. 29, lid 1 Sv).

Aangenomen wordt dat het dan wel om zeer ernstige onregelmatigheden moet gaan.

zie uitsluitingsregel art. 15 VN-Verdrag tegen foltering.

Hieruit op zich niet, nu beslissing alleen ziet op art. 5, lid 4 EVRM.

Van het gelijkheidsbeginsel: heeft in strafproces meer algemene betekenis: dat verdachten in gelijke gevallen 'gelijk' moeten worden behandeld en niet op willekeurige wijze onderscheid mag worden gemaakt tussen verdachte. 

Regeling van dwangmiddelen.

Jazeker. Zie art. 51 Sv (kennisneming en afschrift stukken)

- overeenkomstige toepassing artt. 30-34

Op dit terrein kunnen mensenrechtenverdragen van belang zijn.

Voor art. 6, lid 3, onder b, EVRM en art. 14, lid 3, onder b, IVBPR geldt het zelfde als voor bepalingen Sv (blz. 74(.

Bij beginsel equality of arms is art. 5, lid 4 EVRM van belang.

Uitwerking van equality of arms.

Art. 6, lid 3, sub c, EVRM. 

1. uitoefenen controle op procesvoering + bejegening verdachte

2. vertolken van diens standpunt

3. inlichten van verdachte over zijn rechten en de gang van zaken

4. adviseren van verdachte

5. fungeren als vertrouwenspersoon in psychologische zin

6. inlichten rechter over relevante, verdachte betreffende feiten en omstandigheden

Ja, zie art. 50 Sv.

Er kunnen in uitzonderlijke gevallen wel beperkingen worden gesteld.

Ja, art. 186a Sv.

Maar verdachte kan raadsman niet bij elke verrichting in vooronderzoek aanwezig laten zijn of consulteren.

HR 30 juni 2009 (Raadsman bij politieverhoor) (blz. 75)

HR leidt zo vergaand recht niet uit arrest af.

Wel zal er gelegenheid moeten zijn met raadsman te overleggen (bijv. telefonisch).

Pilot gaat verder dan op grond van uitspraak HR nav zaak Salduz is vereist.

In pilot wordt raadsman aanwezigheidsrecht toegekend.

text-decorationHR: besliste dat uit art. 6 EVRM geen aanwezigheidsrecht, maar wel consultatierecht moet worden afgeleid.

Voor R-C geldt dat hij niet mag optreden als (art. 268, lid 2 Sv):

1. lid meervoudige strafkamer

2. politierechter

Dit ziet op de situatie waarin rechter belast is met:

1. g.vo.

2. vordering tot inbewaringstelling

Ja, art. 415 verklaart art. 268 Sv van overeenkomstige toepassing.

Wetgever heeft wet in overeenstemming gebracht met eis art. 6 EVRM.

Voor rechters die deel uitmaakten van raadkamer bestond tot 1973 vgl bepaling als art. 268, lid 2 Sv voor de R-C.

Om redenen die verband houden met voorl.hts. (zie L.12) is dit voorschrift geschrapt.

HR 27 nov. 1990 (blz. 77)

Dientengevolge kunnen rechters die in raadkamer (mede) beslissen over voorl.hts. later als zittingsrechter optreden.

Omdat rechter in kader voorl.hts. volgens art. 67a, lid 3 Sv ancticiperend moet oordelen - gesteld dat veroordeling zou volgen - over verwachte strafmaat, dat zijn deelname aan berechting moet worden vermeden.

WvSv verzet zich er niet tegen.

Mbt toepassing dwangmiddelen moet worden opgemerkt dat art. 5, lid 3, EVRM zich er tegen verzet dat dezelfde officier van justitie zowel ttz optreedt als optreedt 'other officer authorises bij law to exercise judicial power' (zie L.11).

Ongeschreven regel van strafprocesrecht met een algemeen karakter.

Uit jurisprudentie blijkt rechter, conversie niet af te leiden uit concrete regels gedestilleerde algemene regel, maar volledig uit ongeschreven recht.

Toepassing van beginsel van goede procesorde, dat meebrengt dat overheid burger waar nodig moet beschermen.

Dit 'beschermingsbeginsel' komt ook tot uiting in cassatie HR casseert, waar nodig ambtshalve, maar doet dit alleen tgv verdachte, nimmer tgv OM.

text-decoration'beginsel van doorzending': verplichting tot doorzending zaak naar juiste gerecht

Kan worden gezien als uiting van bijzonder bij enkele bestuursrechtelijke auteurs terug te vinden beginsel van doorzending.

Dat doorzendende rechter in wezen geen rechtsprekende, maar bestuurlijke taak vervuld.

Bij hb in rechtbankzaken, waaraan klacht ex art. 12 Sv vooraf is gegaan; na terug verwijzing in cassatie wegens schending van het recht (art. 440, lid 2 Sv).

Het heeft een meer algemene strekking.

Beginsel ne-bis-in-idem = herhaling van proceshandeling is niet mogelijk, maar hierop bestaan uitzonderingen:

onder bepaalde omstandigheden mogelijk dat R-C in eenzelfde strafzaak 2x bevel tot medebrenging verdachte uitvaardigt.

Vereist: nieuwe omstandigheden.

Nee, rechters die in raadkamer (mede)beslissen over voorl.hts. kunnen later als zittingsrechter optreden (zie par. 4.11).

Ja, dit beginsel is (mede) ivm horen verdachte met oog op rechterlijke beslissingen over voorl.hts.

(art. 5 EVRM) (par. 4.8).