Rede en openbaring in de Verlichting - Twee varianten van de christelijke Verlichting: katholische Aufklarung en protestantse Verlichting - De protestantse Verlichting in Nederland: internationale kenmerken

22 belangrijke vragen over Rede en openbaring in de Verlichting - Twee varianten van de christelijke Verlichting: katholische Aufklarung en protestantse Verlichting - De protestantse Verlichting in Nederland: internationale kenmerken

Wat heeft Nederland bijgedragen aan de Europese Verlichting?

Nieuwentijt met zijn fysicotheologie, we hebben bijgedragen aan de modern elghtenment.

Wat was de visie van de oude geschiedschrijving voor Nederland?

Tot in de jaren 60 van de vorige eeuw was er geen oog voor de christelijke verlichting. Ze keken meer naar de grote denkers. Men zag de periode van de verlichting als een periode van verval. Alleen culturele coryfeeën van Europees formaat en de kunst van de gouden eeuw was volgens de historici belangrijk. Nederland zou in de pruikentijd alleen receptief zijn en zou geen creatieve rol meer spelen.

Is er al lang belangstelling voor de christelijke Verlichting in Nederland?

Tot in de jaren 60 van de 20e eeuw was er geen belangstelling onder historici. De aandacht was gericht op de 'grote denkers'.
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

1. Waarom hebben historici tot in de jaren zestig van de vorige eeuw geen oog gehad voor het bestaan van een christelijke Verlichting?


Zij waren meer gericht op 'grote denkers'.
In Nederlandse context betekende de ontdekking van de christelijke Verlichting een belangrijke herwaardering van de 18e eeuw, aangezien deze periode tot dan toe veelal was afgedaan als een tijd van verval.

p 457

Welke Nederlandse fysicotheoloog wordt in het boek genoemd?

Bernard Nieuwentijt

Waarom werd tot voor kort de 18e eeuw door historiografen de pruikentijd (18e eeuw) als een tijd van verval gezien

Afgezet tegen de Gouden Eeuw en de culturele bloei in de rest van Europa oordeelde men dat Nederland geen oorspronkelijke rol had gespeeld.

Hoe staat de moderne geschiedschrijving hier tegenover?

Er was zeker culturele vitaliteit. Bv sterke groei lezerspubliek en de vooraanstaande positie van de Nederlandse natuurwetenschappen.
De waarde van de eigen christelijke-verlichte cultuur werd in het begin sterk beklemtoond.
Een belangrijk winst-punt is dat men in de laatste decennia is teruggekomen van het verval denken.

Een bijdrage aan het debat in Frankrijk en Engeland van het deïsme is door Nederlandse auteurs in de 18e eeuw niet geleverd.
De fysicotheologie was in Nederland wel populair.
Dit wordt gezien als een teken dat de republiek aansluiting had bij de moderate enleightment

Hoe ging het toen er aandacht voor de christelijke Verlichting kwam?

Er kwam een herwaardering van de 18e eeuw. Deze was altijd afgedaan als een periode van verval. De oude historiografie zag de 18e eeuw hooguit als receptief, niet als creatief.

2. Wat is het bewijs dat de Republiek zich in de 18e eeuw aansluiting had bij de moderate Enlightenment?


De populariteit van met name de fysicotheologie.
Het harmonieuze samengaan van godsdienst en natuurwetenschap kreeg pas in de tweede helft van de 18e eeuw bijval. Toen werden niet alleen een handjevol geleerden en dissenters, maar ook heel wat leden van de publieke kerk ervoor gewonnen.
Beroemde landgenoot:
Martinet: Katechismus der natuur (1777-1779)

Vertel iets over het fysicotheologische gedachtegoed.

het gedachtegoed bleef tot ver in de negentiende eeuw populair. Door een frequent apologetisch gebruik ging veel van de religieuze ervaring verloren.
Het element utilitaire natuurkunde, werd soms belangrijker dan dat van het geloven.

Wat ontkende de nutsactivist M. Nieuwenhuyzen (1759-1793)?

De erfzonde; hij zocht de oorzaak van gevallen van wreedheid liever in een verkeerde opvoeding

Hoe was de verhouding van openbaring en rede?

De geopenbaarde godsdienst werd niet afgewezen. De fysicotheologie was van oudsher een voorbereiding op het geopenbaarde.
In de laatste kwart van de 18e en in het eerste van de 19e eeuw, werd in kringen van de dissenters zoveel autonomie van de rede gegund, dat ze eerder als filter, dan als ondersteuning van de openbaring werkte.
Zo konden mythen in de bijbel aangewezen worden. En op rationele wijze uitgelegd worden.

Wat is door moderne historici erkend mbt. de 18e eeuw?

18e eeuwse auteurs hebben geen bijdrage geleverd aan de grote debatten, maar de populariteit van de fysicotheologie is een teken dat de Republiek aansluiting had bij de modern Enlightment.

Waarom lijkt het historiografisch inzicht t.a.v. de Christelijke Verlichting in Nederland, van de vorige eeuw achterhaald te zijn.

In de 18e eeuw was er ook in Nederland sprake van een optimistischer mensbeeld en autonomie van de rede. Daartoe werd o.a. de educatie en de  rechtsgang hervormd,

Hoe voldeed de 18e eeuwse Nederlandse cultuur voor wat betreft het optimistisch mensbeeld?

De oorzaak van de erfzonde werd ontkend en bij gevallen van wreedheid werd dat gezocht in de opvoeding. Deugdzaamheid was aan te leren, de educatie moest verbeterd worden.
Locke of de filantropijnen werden hiervoor gebruikt.

Ook een uitgekiend stelsel van beloningen zou een gunstige invloed hebben op de opvoeding en op de schoolprestaties van kinderen.
Er werd gedacht aan een eer en schandbord, hierop werden morele en intellectuele scores bijgehouden.
De straf was nooit een doel op zich, het ging om verbetering van de leerling.
In de in sinds 1792 opgerichte Nutsscholen werden de pedagogische inzichten in praktijk gebracht.


5. De 18e eeuw was in ons land méér dan de eeuw van de rede. Wat was zij nog meer?


Na 1760: de eeuw van de rede én van (humanitair) gevoel.
Doch bovenal: de tijd van rede en openbaring beide.
p. 461

Welke gereformeerde predikant was beroemd en waardoor?

Martinet (7129-1795). Hij schreef Katechismus der natuur. Heel veel gelezen.

Tot wanneer bleef het fysicotheologische gedachtengoed populair in Nederland?

Tot ver in de 19e eeuw. Daarna ging door een te frequent apologetisch gebruik (verdedigend) op den duur veel van authenticiteit van religieuze ervaring verloren.

Voldeed Nederland ook aan het tweede criterium voor de christelijke Verlichting, nl. een optimistisch wordend mensbeeld?

Ja, M. Nieuwenhyuzen ontkende de erfzonde en zocht de oorzaak van gevallen van wreedheid in de opvoeding.
Educatie moest verbeterd worden.

Hoe kan de 18e eeuw in Nederland gekwalificeerd worden?

De eeuw van rede (na 1760) en humanitair gevoel.
De tijd van rede én openbaring.

Door wie lieten Nederlanders die de educatie verbeteren wilden zich leiden?

Locke of de filantropijnen.
Belonen gunstig voor opvoeding en schoolprestaties. Daarom bijhouden van een eer- en schandbord.
Straffen diende alleen ter zedelijke verbetering. Nutsscholen pasten dit toe.

Wat was het idee omtrent opvoeding van volwassenen en criminelen van een humanitaire hervormingsbeweging?

Straffen die berustten op het Oude Testament waren ongeschikt (lijfstraffen), pijnbank moest verdwijnen.
Ook werd gepleit voor een betere armenzorg, afschaffing slavernij en slavenhandel, soms zelfs dieren bescherming. 
Oprichting Maatschappij ter Redding van  Drenkelingen en oprichting van een Instituut voor Doofstommen waren tastbare resultaten.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo