Startpagina / Samenvattingen / Veelvormige dynamiek : Europa in het ancien régime, 1450-1800 / kerk-kerken-overheden

Kerk en religie in het confessionele tijdperk - Het confessionele tijdperk - De verstatelijking van het christendom

Q: 1. Alle protestante kerken wisten dat de reorganisatie van de kerken alleen werkelijk succesvol kon zijn wanneer ze door de overheden werden gesteund. Hoe werkte dit in de praktijk?

Vanaf haar begin werd de Reformatie overal officieel ingevoerd door de overheid: afkondigen van een ordening (=benoemen van een predikant) zorgen voor eenheid in leer en ritueel binnen één gebied Waar een overheid geen actief beleid voerde, konden tal van mengvormen ontstaan. 380

37 belangrijke vragen over Kerk en religie in het confessionele tijdperk - Het confessionele tijdperk - De verstatelijking van het christendom

Hoe was de verdeling van de confessies over de staat?

Katholieke zaten in de centrale overheden
Protestanten zaten in de lagere overheden.

Wat was belangrijk voor de reorganisatie van de kerken?

De kerken konden alleen gereorganiseerd worden alsze door de overheden gesteund werden.
De protestantse kerken wisten dat.
Vanaf het begin werd de reformatie overal officieel ingevoerd door de overheid een ordening voor de kerken afgekondigd. Dit gold voor steden, maar ook voor grotere gebieden.

1. Alle protestante kerken wisten dat de reorganisatie van de kerken alleen werkelijk succesvol kon zijn wanneer ze door de overheden werden gesteund. Hoe werkte dit in de praktijk?

Vanaf haar begin werd de Reformatie overal officieel ingevoerd door de overheid:

afkondigen van een ordening (=benoemen van een predikant)
zorgen voor eenheid in leer en ritueel binnen één gebied

Waar een overheid geen actief beleid voerde, konden tal van mengvormen ontstaan.

380

2. Waarvoor had de katholieke kerk de overheid nodig?

Steun
onderdrukking van de andere kerken

380

Waarom was de steun van de overheid belangrijk voor kerken?

Zorgden voor benoeming evangelische predikanten
Zorgen voor eenheid in leer en ritueel in gebied.

Hoe zat het met de verhouding tussen kerk en overheid?

Alle confessies keken naar de overheid en verwachtten dat die zou helpen en andere kerken zou verbieden.

Wat had Luther opgeëist?

Luther had voor zichzelf en zijn beweging opgeeist om vrij het evangelie te prediken. De prediking zou haar eigen kracht bewijzen en zich voort zetten.
Hij zag over het hoofd dat dit ook voor ander religies opging.
Deze moesten beteugeld worden.

Welk verschil bestond er tussen de houding van de katholieke en protestantse kerken ten opzichte van de overheden?

De katholieke kerk was oud en, althans in de gebieden waar het protestantisme de overhand had, in de verdediging. Het katholicisme moest om zijn verloren gebied terug te winnen gebruikmaken van de centrale overheden.
Het protestantisme was een nieuwe beweging, en kon gebruik maken van lagere overheden, die in de invoering van een reformatie een uitoefening van hun eigen gezag zagen.

Alle kerken keken naar de overheden en verwachtten dat deze hen zouden helpen.

Waarom keken de confessies naar de overheid?

Er werd verwacht dat je de religie van de overheid overnam. In 1613 gingen de Hohenzollers van Brandenburg van Lutheranisme naar calvinisme. Het volk kwam in opstand want die wilde dat niet.

Wat was een verschil tussen katholieken en protestanten wat betreft steun van de overheid?

Katholieke kerk gebruikten centrale overheden om verloren gebieden terug te winnen. (dwingen lagere overheden nieuwe kerken te verbieden)
Protestanten gericht op lagere overheden (zij konden door invoering reformatie eigen gezag laten gelden)

Welk verschil ontstond er tussen katholieke en protestantse kerken t.a.v. overheden?

De katholieke kerk was een oude beweging en moest gebruik maken van centrale (hogere) overheden; het protestantisme was nieuw en kon zijn invloed aanwenden door gebruik te maken van lagere overheden.

Wat leerden de overheden t.a.v. kerkelijke zaken?

Dat het niet alleen een gezonde uitoefening was van de bestuurlijke neiging om zoveel mogelijk zaken aan zich te onderwerpen, maar ook volstrekte noodzaak aangezien de godsdienstige verdeeldheid allerlei onrusten en zelfs burgeroorlogen tot gevolg had.

Wat is het verschil tussen calvinisme en lutheranisme?

Luther stelde de mens centraal, Calvijn God, Luther vroeg zich af hoe de mens in de hemel kon komen, Calvijn vroeg zich af hoe je God het beste kon eren. Calvinisten waren eerst aanhangers van het absolutisme. Later kwamen ze daar op terug.

4. Overheden hadden in het verleden al vaker ingegrepen in kerkelijke verhoudingen in steden. Maar ook staten, in de ME ontstaan en jonger dan de kerk, hadden al veel langer geprobeerd de geestelijkheid binnen hun gebied aan zich te onderwerpen. Noem een voorbeeld.

Spanje was hiermee het verst.
Sinds 1523:

bisschoppen benoemen zonder medewerking van de pauselijke curie
staatsraad: hoogste en laatste beroepsinstituut voor alle Spaanse kerkelijke en theologische conflicten
kroon toetst alle pauselijke bullen en brieven alvorens deze in Spanje mogen worden toegepast.

381

Welke Duitse juristen uit de natuurrechtelijke school ontwikkelden een politiek-kerkelijke leer die als territorialisme bekendstaat?

Pufendorf en Conring. Zij steunden hierbij op De Groot.

Hoe reageerden de overheden op deze aanname dat zij de kerken zouden helpen?

De overheden gingen op dit verzoek in. Hun taak was niet alleen materieel, maar ook het geestelijk welzijn was voor hun een taak.
De overheid had vaak ingegrepen in de kerkelijke verhouding van hun stad. Hierdoor was vermenging en verstrengeling van wereldlijk en kerkelijk gezag ontstaan.
De overheid merkte dat het niet alleen een bestuurlijke neiging was om zoveel mogelijk zaken aan zich te onderwerpen, maar ook volstrekte noodzaak.

Waar werd de eerste volledige theorie die recht op opstand formuleerde en die latere denkers ook zouden gebruiken, geformuleerd?

In Maagdenburg, lutherse intelligentsia. 1550, toen het leek dat Karel V het katholicisme weer aan het Duitse rijk op zou leggen.

5. Waartoe leidde godsdienstige verdeeldheid in de 16e en 17e eeuw?

Binnenlandse onrust en burgeroorlogen.

mn de combinatie: calvinisme en ontevreden adel = garantie tot moeilijkheiden:
Frankrijk: 30 jaar lang burgeroorlogen -> geen grote mogendheid meer
Schotland: burgeroorlog
Nederland: Opstand -> nieuwe onafhankelijke staat
Bohemen: mislukte opstand -> aanleiding Dertigjarige Oorlog

Waarom was het voor veel overheden noodzakelijk om in te grijpen bij kerkelijke zaken?

Godsdienstige verdeeldheid leidde in 16e en 17 eeuw tot onrust en regelmatig burgeroorlogen. Combinatie calvinisme en ontevreden adel betekende moeilijkheden.

Waartoe leidde Godsdienstige verdeeldheid de 16 en 17e eeuw?

Tot binnenlandse onrust en burgeroorlogen.
Met name het calvinisme en de ontevreden adel.In Frankrijk leidde dit tot burgeroorlogen, net als in Schotland en in de republiek leidde dit tot een opstand tegen de landsheer. Wat resulteerde in een nieuwe onafhankelijke staat.
In Bohemen zorgde de mislukte opstand voor de Dertig jarige oorlog.

6. Ondanks dat het verschil in godsdienst niet de enige of zelfs maar de belangrijkste factor is, zorgt de godsdienst wel overal voor een schaalvergroting van de problemen waar de overheden traditioneel voor gesteld werden. Licht toe.

Godsdienst biedt de mogelijkheid aan sociale groepen, politieke facties en regio's om hun verschillende grieven te bundelen
Godsdienst zorgt ervoor dat ieder intern conflict geïnternationaliseerd kon worden.

Conflict Engeland-Spanje
Dertigjarige Oorlog

381

7. Welke gevolgen had het feit dat staatslieden niet sterk genoeg waren om tolerantie tov andere kerken af te dwingen?

Zij waren daardoor in ieder geval ook niet in staat de burgerlijke verdeeldheid de baast te zijn.
Gevolgen voor de staatslieden:

moesten afwijkende godsdiensten onderdrukken
dienden de opbouw van een verbeterde organisatie te ondersteunen
moesten behulpzaam zijn bij het streven van alle kerken hun geloof op te leggen aan de gehele bevolking

De kerken die bestreden werden, reageerden op dezelfde wijze (zowel katholieken als protestanten) ---> hun leiders ontwikkelden theorieën die ongehoorzaamheid en eventueel opstand tegen de overheid rechtvaardigden.

Hoe reageerden de niet uitverkoren kerken (zowel protestants als katholiek) op deze uniformering van de kerk?

De leiders van de niet uitverkoren kerken ontwikkelden theorieën die ongehoorzaamheid en eventueel opstand tegen de overheid rechtvaardigden. Op dit punt was er geen verschil tussen lutheranen of calvinisten.
Lutheranen waren zeer bereid om de belangen van hun kerk te verdedigen tegen de overheid. Toen Karel V in 1550 het idee had gekregen om Duitsland het katholicisme op te leggen.

Volgens de bepalingen van de Vrede van Augsburg, hadden de bevolking van Brandenburg de religie verandering van hun Landsheer (de Hohenzollerns) van het lutheranisme naar het calvinisme moeten volgen. Dit gebeurde niet, hoe kwam dat? En wat gebeurde er in Frankrijk met de calvinisten?

Er was een verbitterde oppositie tegen de landsheer, daardoor wist de kerk haar lutherse identiteit te verdedigen. 200 jaar later zou de lutherse kerk samengaan met de calvinistische, wel ten koste van een kerkscheuring.

In Frankrijk ging de religieuze oppositie niet gepaard met een afwijzing van het gezag van de overheid.
De Franse calvinisten die geen hoop meer hadden op de heersende religie te zijn in Frankrijk, (na edict van Nantes 1598), zagen bescherming door de kroon tegen de agressie van de katholieke landgenoten. Ze werden overtuigd aanhanger van het absolutisme.

9. Wat zagen de Franse calvinisten als hun bescherming tegen de agressie van katholieke landgenoten?

Een sterke vorst.

Zij waren dan ook overtuigde aanhangers van het absolutisme.

Vrijwel nergens waren staatslieden sterk genoeg om tolerantie bij erkende kerken af te dwingen en burgerlijke verdeeldheid de baas te blijven. Wat waren de gevolgen?

1. Afwijkende godsdiensten onderdrukken
2. Ondersteuning bieden bij opbouw verbeterde organisatie.
3. Hulp bieden bij kerkelijk streven om het geloof aan hele bevolking op te leggen.

Wat was de taak van de overheid en hoe probeerden ze de kerk aan zich te binden?

De overheden ondersteunden de heersende kerk in hun gebied, maar ze probeerden ook invloed te krijgen op de bevoorrechte kerk. Dit gebeurde
deels uit dezelfde logica als vroeger,
deels op de grond van de nieuwe politiek van het absolutisme, dat trachten alle ondergeschikte standen onder zich te krijgen, deels uit zelfbehoud.

10. Hoe gingen overheden om met de verschillende godsdiensten in hun staat en met welke redenen?

Ondersteunen van de heersende kerk in hun gebied
Onderdrukken van afwijkende groeperingen
invloed verwerven op de bevoorrechte kerk en deze dan aan zich binden

De redenen:

absolutisme: alle traditionele standen aan zich ondergeschikt maken
zelfbehoud

Wat probeerden de staten te doen bij de protestantse kerken en voor de katholieke kerk?

Bij de protestanten staten:
De uitschakeling rol van kerken binnen de standenorganisatie.
Onderdrukken van eventuele democratische of republikeinse kerkordeningen.

Bij de katholieke staten:
Het inperken van de invloed van de Paus.

Op de lange duur waren de staten succesvol in hun streven, maar er schuilde altijd gevaar.

Wat verbrak het territorialisme?

De band tussen het gezag van de landsheer en zijn lidmaatschap van de gevestigde kerk. Als landsheer, niet als belijdend lid van de kerk, was de vorst gerechtigd de kerk of de kerken binnen zijn gebied te besturen.

11. Hoe uitte zich dat bij protestante staten?

Uitschakeling van de rol van de kerken binnen de standenorganisatie
onderdrukking van evt democratische of republikeinse kerkordeningen

In navolging van Hugo de Groot, die de macht van de staat over de kerk rechtvaardigde. Hij deed een beroep op het natuurrecht. Leg uit.

Hugo de Groot rechtvaardigde in zijn Pietas ordinum de macht van de staat over de kerk waarin hij een beroep op het natuurrecht deed. Het natuurrecht rechtvaardigde volgens hem de macht van de overheid over de kerk in alle zaken, die niet direct betrekking hadden op de kerkelijke leer.
Deze theorieën krijgen in besprekingen van het absolutisme doorgaans de grootste aandacht.
De Groot werd nagevolgd door filosofen oa Hobbes en Spinoza zij rechtvaardigden een vrijwel absolute macht van de overheid over de kerk.
Deze theoretici hadden weinig invloed op de dagelijkse praktijk.

12. Hoe uitte zich dat bij katholieke staten?

Streven naar inperking van de invloed van de paus.

UIteindelijk waren de overheden (protestant en katholiek) overal succesvol, maar dat was nooit van gevaar ontbloot.

382

Wat was de eerste volledige theorie die het recht op opstand formuleerde?

Het Maagdenburger Bekenntnis van de Lutheranen (1551) Het berust op het principe dat de lagere magistraten de plicht hebben hun onderdanen te verdedigen “ook tegen een hogere overheid, indien deze de mensen met geweld willen dwingen Gods Woord en de ware godsdienst te loochenen en de afgoderij aan te nemen”.

Wie bleken goed in staat de belangen van hun kerk te verdedigen tegen de overheid?

De Lutheranen. (oppositie tegen religieverandering Brandenburg, vorstenhuis Hohenzollern van Lutheranisme naar calvinisme)

Wat was de aanleiding voor Lutheranen om hun Maagdenburger Bekentniss te ontwikkelen?

Het leek erop dat keizer Karel V erin zou slagen het Katholicisme weer aan het Duitse Rijk op te leggen.

Welke Duitse juristen uit de natuurrechtelijke school steunden Grotius in zijn leer over vrijwel absolute macht overheid op de kerk?

Hermann Conring en Samuel von Pufendorf

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Veelvormige dynamiek : Europa in het ancien régime, 1450-1800 | 9789058751577 | Willem Frijhoff

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.

Onderwerpen die gerelateerd zijn aan Kerk en religie in het confessionele tijdperk - Het confessionele tijdperk - De verstatelijking van het christendom

Kerk en religie in het confessionele tijdperk - Het confessionele tijdperk