Startpagina / Samenvattingen / Veelvormige dynamiek : Europa in het ancien régime, 1450-1800 / kerk-kerken-protestanten

Kerk en religie in het confessionele tijdperk - Het confessionele tijdperk - Sociale disciplinering hervorming van de geestelijkheid

Q: 2. Welk principe werd bij de Vrede van Augsburg (1555) voor het eerst expliciet geformuleerd?

Cuius regio, illius religio Wiens gebied, diens gebed. Inwoners moesten zich conformeren aan de religieuze houding van de overheid of ze moesten vertrekken. Bijvoorbeeld: 1685: hugenoten in Frankrijk werden gedwongen zich te bekeren 1720-1730: aartsbisschop van Salzburg verdrijft 30.000 lutheranen uit door hem bestuurde gebieden. Verdrijvingen van andersgelovigen waren altijd een zaak van de overheid, maar werden ondersteund door alle kerken. 375

68 belangrijke vragen over Kerk en religie in het confessionele tijdperk - Het confessionele tijdperk - Sociale disciplinering hervorming van de geestelijkheid

Waarvoor was 'christenheid' in de middeleeuwen een aanduiding?

- Voor een bepaald beloof
- Voor een gebied

Gold het cruis regio, illius religio ook in de Republiek.

Nee, daar was godsdienstvrijheid.

1. Al in de middeleeuwen was er sprake van de fundamentele eenheid van kerkelijke en burgerlijke gemeenschap. Wat wordt hiermee bedoeld?

Iedereen die binnen het gebied woonde waar een bepaald geloof gold, had dit geloof en alleen aanhangers van dit geloof mochten daar wonen.
Het verblijf van Joden werd getolereerd op grond van

hun status in het Romeinse recht: religio licita (toegestane godsdienst)
de opvattingen van Augustinus:

joden hebben een belangrijke rol in de heilsgeschiedenis
joden zijn het symbool van Gods soevereine verkiezing en verwerping

Na de Reformatie handhaven de protestanten de kinderdoop en behouden aldus de fundamentele eenheid van kerkelijke en burgerlijke gemeenschap.

p 374-375

Wat betekende christenheid in de middeleeuwen?

Zowel de aanduiding voor een bepaald geloof als voor een bepaald gebied. Iedereen die binnen dit gebied woonde, was een christen, en alleen christenen hoorden hier te wonen.

Waarom werd de biecht de katholieke kerk ingevoerd?

De katholiek kerk moest zich herinrichten om te kunnen concurreren met de protestanten.

Werden niet christenen, zoals de joden getolereerd?

Deze groep werd getolereerd op grond van de opvattingen uit het oude testament, vroeger Gods uitverkoren volk. Nu waren dat de christenen.
De tolerantie was echter gering omdat ze gezien werden als de moordenaars van Christus.
Ze leefden in aparte gemeenschappen.
Toen de argumentatie van Augustinus in twijfel werd getrokken, werden de joden verdreven. Tussen 1470 en 1570 zijn de joden uit Europa verdreven.

Hoogtepunt druk bevolking om Joden te verdrijven. Wanneer?

16e eeuw. 1470-1570 werden de joden uit vrijwel alle gebieden in Europa verdreven.

2. Welk principe werd bij de Vrede van Augsburg (1555) voor het eerst expliciet geformuleerd?

Cuius regio, illius religio
Wiens gebied, diens gebed.

Inwoners moesten zich conformeren aan de religieuze houding van de overheid of ze moesten vertrekken.

Bijvoorbeeld:

1685: hugenoten in Frankrijk werden gedwongen zich te bekeren

1720-1730: aartsbisschop van Salzburg verdrijft 30.000 lutheranen uit door hem bestuurde gebieden.

Verdrijvingen van andersgelovigen waren altijd een zaak van de overheid, maar werden ondersteund door alle kerken.

375

Welke uitzondering gold in de middeleeuwen op de regel dat iedereen in een christelijk gebied christen hoorde te zijn?

Alleen joden werden getolereerd.
1. Op grond van de herinnering aan hun status in het Romeinse recht als een religio licita
2. Op grond van opvattingen van de kerkvader Augstinus

rol joden in de heilsgeschiedenis
joden bewaarden het Oude Testament
joden waren symbool van van Gods soevereine verkiezen en verwerping, ten gunste van de Christenen - moest hen aanzetten tot nederigheid.

NB: tolerantie was gering, joden algemeen beschouwd als moordenaars Christus -> bevolking voerde druk bij overheden op tot verdrijving.

Bleef de christenheid bij de reformatie in takt?

De reformatie had gezorgd voor het ontstaan van verschillende kerken, toch bleef het ideaal van christenheid bestaan. Iedere grote confessie (geloof)beschouwde zichzelf als christenheid.
Alle bewoners van een gebied, waar een confessionele kerk gevestigd was, werd elke inwoner van dit gebied geacht tot deze kerk te behoren.
Zo werd de fundamentele eenheid van burgerlijke en kerkelijke gemeenschap gehandhaafd.

3. Na de kerkscheuring moesten kerken zich sterk van elkaar onderscheiden, zeker in gebieden waar meerdere kerken aan elkaar grensden.
Wat zijn de belangrijkste middelen waarmee de kerken zich van elkaar trachtten te onderscheiden en de gelovigen hun eigen identiteit in te scherpen?

Geloofsonderwijs

belangrijkste christelijke geloofswaarden inprenten
weten welke overtuigingen hun kerk zich onderscheiden van andere kerken
belangrijkste leerboek: catechismus

2. Gebruik van rituelen
juist die rituelen die die de kerk onderscheidden van de andere kerken
Dit was een geleidelijke ontwikkeling:
bijvoorbeeld
Lutherse kerken handhaafden voor een groot deel de katholieke liturgie. Geleidelijkaan werden die versoberd, totdat zij moesten concurreren met het calvinisme, toen benadrukten ze opnieuw de traditionele elementen van de eredienst.

Katholieken legden de aandacht op de uitreiking van de eucharistie, de protestanten wezen immers het dogma van transsubstaniatie af.

375-377

Wat waren de consequenties van het ideaal van Christenheid?

Overheid bepaalde religieuze houding:
- Uitdrijving joden
- Uitdrijving dissidente christelijke groepen

Kerken ondersteunden de overheidspolitiek, en betreurden het wanneer de overheid niet tot onderdrukking wilde overgaan (bv. In de Republiek)

Welke beslissing namen de protestantse kerken?

Het ideaal van de ongedeelde christenheid te handhaven en besloten de kinderdoop te blijven bedienen.

De leken van alle confessies hadden een idee wat bij de geestelijkheid grote afkeer opriep. Welk idee?

De gedachte dat men ook in een andere kerk zalig kon worden.

Wat betekent Cuius regio, eius/illius regilio?

Wiens gebied, diens geloof. Machthebber bepaalt de godsdienst van de onderdanen. Ingevoerd bij godsdienstvrede van Augsburg (1555) - voor verschillende vorstendommen en staten in het Duitse Rijk.

Wat betekende de uitdrijving van de joden in de vijftiende en zestiende eeuw?

Als gevolg van het ideaal van de christenheid, werden nu ook dissidente christelijke groepen verdreven.

Wat was een hardnekkige aanname van leken?

Bij leken van alle confessies was de overtuiging dat men in een andere kerk ook zalig kon worden.
De overheid wilde juist een monopolie op het ware geloof voor een gebied. En dat het duidelijk was, dat dat gescheiden moest worden van andere geloven.

5. Welke overwegingen lagen ten grondslag aan het streven van de kerken om de gelovigen door onderwijs en liturgie persoonlijk te betrekken bij de waarheden van de kerk.

Concurrentie tussen de verschillende kerken
Zowel protestanten als katholieken deelden het verlangen dat het christelijk geloof voor iedere gelovige een persoonlijke en geestelijke werkelijkheid zou zijn, die grote invloed op het dagelijks leven zou uitoefenen. Dit ging terug op middeleeuwse theologische ontwikkelingen en het humanistische hervormingsprogramma, maar werd nu voor het eerst krachtig ter hand genomen.

377

Wat betekende het ideaal van de christenheid na uitdrijving van de joden voor andere christelijke groepen?

Ook dissidente christelijke groepen werden verdreven. Vrijwel overal diende men zich te conformeren aan de religieuze houding van de overheid of te vertrekken.

Welke rituelen hadden lutherse kerken?

Eerst groot deel v katholieken gehandhaafd. Versoberde geleidelijk. Toen 2e helft 16e eeuw grootste concurrent calvinisme werd benadrukten ze opnieuw de traditionele elementen.

6. Wat waren de belangrijkste elementen in deze ontwikkeling?

Vergeestelijking
individualisering van het geloof

Deze verandering hing samen met een gewijzigd zondebegrip.
Zonde werd een geestelijke houding, een gesteldheid van het individu.
Symbolisch hiervoor was de invoering van de biechtstoel: vergeving van de zonde is voortaan een zaak van God alleen en niet meer van de gehele gemeenschap.

377-378

7. Welke herdefinitie van het geloof vond plaats die door katholieken en protestanten werd gedeeld?

Steeds grotere nadruk op:

kennis van geloofswaarheden
geestelijke aard van het heil dat het christendom bracht

Daarom:

verspreiden van de kennis en voorschriften van het geloof
door alle confessies ondernomen
dat kon alleen omdat alle confessies een effectievere zielzorg door de geestelijkheid organiseerden

378

Waar leidde de scheuring in het christendom toe?

Kerken - die hun monopolie wilde behouden - moesten krachtiger optreden. Zeker in gebieden waar kerken nauw aan elkaar grensden (Midden- en West-Europa)

Hoe omschreef Erasmus het gewijzigd zondebegrip?

De manier waarop hij in zijn vertaling de oproep van Johannes de Doper aan de joden vertaalde: in plaats van een oproep tot boetedoening (verrichten van handelingen) werd het een oproep tot een andere manier van denken (bekering).

Welke geschriften beschreven de uniformering van het ritueel, de liturgie?

Katholieken: Missale Romanum. 1570
Anglicaanse kerk> Book of common prayer. 1549
Lutheranen: Agenden.

Vertel iets over het Lutheranisme qua rituelen.

De Lutherse kerk nam in eerste instantie de katholieke liturgie over, deze werd geleidelijk aan soberder in de eredienst. Dit kwam tot stilstand en in de tweede helft van de 16e eeuw. Dit kwam omdat ze de katholieken niet meer als grootste concurent zagen, maar het calvinisme. het calvinisme had een kale liturgie, daarop reageerden de Lutheranen door traditionele elementen juist te benadrukken.
De katholieken gingen de uitreiking van de eucharistie benadrukken. Ze wilden het dogma van de transsubstantie tot uitdrukking brengen, dit in tegenstelling van de protestanten.

Waarmee probeerden kerken zich van elkaar te onderscheiden? (2X)

- Geloofsonderwijs
- Gebruik rituelen

8. Op welk probleem stuitte ieder poging tot hervorming van de geestelijkheid?

Tal van machtige mensen hadden belang bij de rijkdom van de kerk.

Hier maakte de kerkscheuring een eind aan.
De protestanten zetten een geheel nieuwe kerkorganisatie op:

afschaffing van kloosters en orden
alleen nog prekende en zielzorgende geestelijkheid over
die bestuurd werd door centrale organen.

378-379

Welke consequenties had het gewijzigd zondebegrip voor protestanten en katholieken?

Protestanten: sprak vanzelf: zij stelden al dat vergeving van de zonde geen gevolg kon zijn van handelingen van de mens.

Katholieken: wijziging boetesacrament naar verplichting eigen geestelijk leven te onderzoeken. Introductie biechtstoel. Organisatie effectieve zielzorg.

9. Wat waren de kenmerken van de nieuwe geestelijkheid?

Uniform opgeleid aan instellingen die nauwlettend in de gaten gehouden worden
wordt in haar optreden gecontroleerd

Wat is de betekenis van catechismus?

Het leerboek waarin de voor iedere kerk eigen geloofsbelijdenis werd geleerd en uitgelegd. Protestanten begonnen hiermee, de Katholieken volgden snel.

Wat waren de gevolgen van de kerkscheuring voor de opzet en inrichting kerkelijke organisatie?

Protestanten: afschaffing kloosters en orden, alleen nog door centrale organen bestuurde prekende en zielzorgende geestelijkheid.

Lutheranen: nieuwe kerk met visitatie-instituut.

Calvinisten: Classis controleerde de predikanten

Katholieken: moesten bestaande situatie aanpassen -> Concilie van Trente 1545- 1563.

Bisdom versterkt, gezag bisschop vergroot
Parochie versterkt: iedere katholiek moest mis bijwonen op zon- en feestdagen
Macht van de paus vergroot

Anglicaanse kerk: slaagde er slechts in geringe mate in de organisatie te verbeteren. Kroon nam plaats paus over, rijkdommen door overheid geplunderd en niet gebruikt voor hervorming.

Wie ontleende zijn opzet voor een Duitse catechismus aan die van Luther?

De Nederlandse jezuiet Petrus Canisius

Wat waren de belangrijkste middelen waarmee kerken zich van elkaar trachtten te onderscheiden en de gelovigen hun eigen identiteit in te scherpen?

Geloofsonderwijs en het gebruik van rituelen.

Welke rituelen waren van belang voor bevordering van vergeestelijking, individualisering?

Sacramenten van doop en huwelijk: verwantschap.
Sacrament van de boete: verzoening
sacrament vd eucharistie: herstelde eenheid gemeenschap en drukte dit uit.

10. Noem een aantal voorbeelden van controle die door de verschillende kerken werden ingesteld?

Lutheranen: visitatie=controle

van de geestelijke toestand van alle gemeenten
van de kwaliteit van de plaatselijke predikanten
door hogere organen.

Calvinisten: classis= controle-orgaan

controleert predikanten

Wat was het veranderd zonde begrip?

Een zonde was niet langer een misdaad begaan tegen andere mensen, het werd een geestelijke houding, een gesteldheid van het individu.
Voor de protestanten was dit normaal. Zij deelden het leerstuk van de rechtvaardiging door het geloof, vergeving van de zonde kon geen gevolg zijn van handelingen van de mens.
Ook bij de katholieken verliep de ontwikkeling niet veel anders. Ook bij de katholieken moest men als verplichting het eigen geestelijk leven systematisch onderzoeken.
Symbolisch voor deze verandering was de biecht stoel.

Wijzigingen boetesacrament 15e en 16e eeuw?

Was eerst herstel van verhoudingen tussen mensen, werd een verandering van het individuele zelf.
Protestanten:
-Dodenmissen afgeschaft .
-Erasmus: oproep tot bekering. Zonde was een gesteldheid vh individu.
Katholieken: van ritueel van heropneming in de gemeenschap tot eigen geestelijk leven onderzoeken. Biechtstoel invoering.
Vergeving zonden voortaan een zaak van God alleen bij beide.

11. Wat versterkten alle confessies?

De administratieve orde van de plaatselijke gemeente.
In deze tijd ontstonden de uitgebreide doop-, trouw- en begrafenisregisters, waarin iedere gelovige werd opgenomen.

Wat werd halverwege de zestiende eeuw de grootste concurrent van de lutherse kerken?

Het calvinisme

Wat is het Missale Romanum?

Het geheel van officiele regels voor de viering van de mis volgens de rooms-katholieke rituelen die in 1570 werd afgekondigd.

Controle kerken door de diverse kerkgenootschappen. Hoe heette dit?

Lutheranen: visitatie.
Calvinisten: classis
Katholieken: visitatie

Hoe werd de biecht ingesteld in de Katholieke kerk?

Aartsbisschop Carlo Borromeo van Milaan voerde in 1565 de biechtstoel in.
Een biecht werd niet langer in het openbaar voltrokken, waarbij de zondaar door de priester weer in de gemeenschap werd aanvaard, maar een persoonlijke zaak tussen priester en de individuele gelovige.

Concilie van Trente(1545-1563), welke veranderingen?

Visitatie verplicht
Oprichting seminarie in elk bisdom.
Versterking parochie.
Macht van de paus werd vergroot.

Wat veranderde er bij de protestanten?

In het protestantisme werden de dodenmissen afgeschaft, waarin gebeden werd voor de overledenen in het vagevuur om ze alsnog te vergeven.
Dit werd ook bij de katholieken minder.
Alleen god kon een zondaar vergeven.
Doordat de zonde geestelijker individueler werd, werd het christendom dat ook.

Noem enkele nieuwe regels voor de Katholieke kerk zoals vastgesteld bij het concilie van trente 1545

1. Bisschop moest in zijn bisdom zijn
2. er kwam een seminarie voor onderricht
3. macht van de paus werd versterkt.

13. Welke kerk verbeterde zichzelf maar gering en wat waren de gevolgen daarvan?

De Anglicaanse kerk (Engelse staatskerk).

de Reformatie oorspronkelijk vooral een breuk op het hoogste niveau: kroon nam de plaats van de paus over
bleef in organisatie en opzet een middeleeuwse kerk

Ging ten gevolge hiervan tussen 1750-1850 bijna ten onder: werd een minderheidskerk.

379-380

Voor welke verandering was de invoering van de biechtstoel door aartsbisschop Carlo Borromeo van Milaan in 1565 symbool?

Voor de verandering van het sacrament van de boete van een ritueel dat de heropneming van de zondaar in de gemeenschap verzekerde in een verplichting om het eigen geestelijke leven systematisch te onderzoeken.

De biecht was niet langer een in het openbaar voltrokken gebeurtenis, maar een persoonlijke zaak tussen de priester en de individuele gelovige.

Vergeving van de zonde was voortaan een zaak van God alleen.

Hoe zat het met de Reformatie in Engeland?

Was vooral een breuk met Rome, kroon nam de plaats van de paus in. Rijkdommen kerk naar overheid. Bleef als enige in opzet en organisatie middeleeuws.

Waarom kende de katholieke kerk veel grotere moeilijkheden om te verbeteren?

De katholieke kerk moest vanuit een bestaande situatie veranderen.

Waarom was de kerk rond 1500 een bezittende kerk?

De kerk was rijk en er waren veel geestelijken. Gebouwen werden onderhouden vanuit opbrengst van onroerend goed, vooral landbezit dat de kerk was geschonken. het recht op deze opbrengsten was verdeeld over veel individuen en instellingen.

Hoe werd de organisatie van de protestantse kerk opgezet?

- Kloosterorden werden afgeschaft.
-Alleen een prekende en zielzorgende geestelijkheid blijft bestaan
-bestuurd door centrale organen.
- Nieuwe geestelijkheid werd uniform opgeleid aan instellingen die gecontroleerd werden. (de Lutheranen stelden een visitatie in).
-De predikanten en gemeenten werden gecontroleerd.
-De gekwalificeerde geestelijkheid lette beter op het leven van de gelovigen.
-Administratieve orde van de plaatselijke gemeente werd verbeterd. registers van doop, trouwen en begrafenissen werden voor de gelovigen bijgehouden.

Wat voerden de protestanten in als gevolg kerkscheuring? (5X)

Opzet nieuwe kerkelijke organisatie
Afschaffing kloosters en orden
Alleen prekende en zielzorgende overheid
Uniforme opleiding nieuwe geestelijkheid
Lutheranen- visitatie: controle gemeenten en kwaliteit predikanten

Wat zijn de riten van verwantschap?

Sacramenten van doop en huwelijk

Wat gebeurde er met de Engelse staatskerk?

De Engelse kerk slaagde er maar in geringe maten in om de organisatie te verbeteren.
-De reformatie was oorspronkelijk vooral een breuk op het hoogste niveau met Rome geweest.
-De kroon nam de plaats van de Paus over.
-De overheid plunderde de kerken en kloosters, waardoor het geld niet werd gebruikt voor de hervormingen.
-De staatskerk had geen concurrentie.
-De Anglicaanse kerk bleef als enige in organisatie en opzet een middeleeuwse kerk. Hierdoor ging de kerk bijna ten onder tijdens 1750-1850.
-Veranderde in een minderheidskerk.

Wat deden alle confessies als gevolg kerkscheuring?

- Beter gekwalificeerde geestelijkheid lette beter op leven gelovigen
- Betere administratie op gebied van doop, trouw en begrafenisregisters

Wat is de rite van verzoening?

Het sacrament van de boete

Waar leidde de concurrentie tussen de verschillende kerken toe?

Een streven de gelovigen door onderwijs en liturgie persoonlijk te betrekken bij de waarheden van de kerk.

Welke verbeteringen in de Katholieke kerk werden doorgevoerd na het Concilie van Trente? (1545 - 1563)

1. Versterking Bisdom
2. Versterking Parochie
3. Vergroting macht Paus

Hoe verbeterde de Katholieke kerk het bisdom? (Concilie van Trente) 4X

1. Bisschop verplicht in bisdom wonen
2. Vergroting gezag bisschop
3. Aanscherping visitatieplicht (controle parochies in bisdom)
4. Inrichting opleidingsinstituut (seminarie) in ieder bisdom

Hoe verbeterde de Katholieke kerk de parochie? (Concilie van Trente)

1. Iedere Katholiek moet zondag en feestdag mis bijwonen in eigen parochie
2. Eucharistie, biecht, absolutie
3. Bestrijding niet-parochiale organisaties.

Wat is het sacrament van de eucharistie?

Dit drukte de eenheid van de gemeenschap uit.

Wat is de verandering t.a.v. het bisdom?

Bisschop werd verplicht in zijn bisdom te resideren, gezag werd vergroot, oude visitatieplicht werd aangescherpt.

Door wiens schrijven werd het verschil in interpretatie van het begrip boete benadrukt?

Erasmus

Wat was de verandering t.a.v. de parochie?

Iedere katholiek diende voortaan in principe iedere zondag en feestdag de mis bij te wonen in zijn eigen parochie.

Met welke term hing de veranderde interpretatie van het begrip boete samen?

Met het zondebegrip: i.p.v. een misdaad aan andere mensen begaan werd het een geestelijke houding

Hoe wordt de Anglicana in organisatie en opzet in het boek aangehaald?

Als een middeleeuwse kerk

Aan wie leende de Nederlandse jezuïet Petrus Sanisius zijn opzet voor een Duitse catechismus?

Luther

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Veelvormige dynamiek : Europa in het ancien régime, 1450-1800 | 9789058751577 | Willem Frijhoff

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.

Onderwerpen die gerelateerd zijn aan Kerk en religie in het confessionele tijdperk - Het confessionele tijdperk - Sociale disciplinering hervorming van de geestelijkheid

Kerk en religie in het confessionele tijdperk - Het confessionele tijdperk