De vrijheid, soevereiniteit en verzet - Lutheranen vragen van politieke gehoorzaamheid en verzet

54 belangrijke vragen over De vrijheid, soevereiniteit en verzet - Lutheranen vragen van politieke gehoorzaamheid en verzet

Luthers 95 stellingen uit 1517 vormden het begin van diepgaande theologische, culturele en politieke twisten en conflicten. Noties van geweten, vrijheid en bevrijding speelden een hoofdrol in de reformatorische theologie van Luther, Zwingli en Calvijn.
Juist of onjuist?

juist

Noem de drie grote protestantse hervormers.

Luther   1483 - 1546
Zwingli 1484 - 1531
Calvijn   1509 - 1564

Wie waren de drie grote protestantse hervormers?

Luther (1438-1546), Zwingli (1484-1531) en Calvijn (1509-1564)
  • Hogere cijfers + sneller leren
  • Niets twee keer studeren
  • 100% zeker alles onthouden
Ontdek Study Smart

Welke onderwerpen speelden van meet af aan in de theorie van Luther, Zwingli en Calvijn?

Geweten, vrijheid en bevrijding.

Wat speelde een hoofdrol in de reformatorische theologie van Luther, Zwingli en Calvijn?

Noties van het geweten, vrijheid en bevrijding.

Kernpunt van Luther was het besef dat de door en door zondige mens nimmer op eigen kracht God kon bereiken. De mens wordt door de genade Gods bevrijd (sola gratia). Door het geloof alleen (sola fide) kon de mens het rijk der gerechtigheid betreden. Alleen via de Bijbel, kon Gods wil worden gekend (sola scriptura).
Juist of onjuist?

juist

Wat is het kernpunt uit de leer van Luther?

De door en door zondige mens kon nimmer op eigen kracht God bereiken.

Het Lutheraanse denken heeft ook een zienswijze over de sociale orde. Welke?

Een inrichting van de samenleving met drie door God vastgestelde sociale ordes:
het priesterambt, de huisvader en de magistraat (de wereldse overheid). Elk ambt eigen taak en  verantwoordelijkheid.  Ambten moeten elkaar bijstaan, dienen en manen; met name als Gods eer en de ware religie op het spel staan.

Wie zijn de drie protestante hervormers en wat speelde een hoofdrol in de reformatorische theologie?

Luther(1483-1546), Zwingli (1484-1531) en Calvijn(1509-1564)
Noties van geweten, vrijheid en bevrijding speelden een rol in de reformatorische theologie.

Waar beriep Luther zich op in zijn confrontatie met Karel V in 1521 toen hij weigerde afstand te doen van zijn denkbeelden?

Op zijn geweten: 'Mijn geweten is in het woord van God gevangen en daarom kan en wil ik niets herroepen want handelen tegen het geweten is veilig noch heilzaam. 'Hier sta ik, ik kan niet anders'.

Wat leidt tot de breuk van christelijk Europa?

Luthers beroemde 95 stellingen uit 1517, zij vormen het begin van diepgaande theologische, culturele en politieke twisten en conflicten.

2. In Luthers beleving was er sprake van 2 rijken. Welke en wat zijn de consequenties van die rijken?

  1. Geestelijk rijk: God regeert hier over de ziel
  2. Wereldlijk rijk: de wereldlijke overheid was een door God verordende instelling. Daarom:
  • mag men niet tegen de wereldlijke overheid in verzet komen
  • moet men onderdanig zijn jegens de overheid
  • dit alles gebaseerd op Romeinen 13:2.


Dit betekent dat de keizer alleenheerser is over alle onderdanen.
Maar daar was niet iedereen het mee eens:
  • keurvorsten
  • landgrafen
  • juristen
Deze landheren hadden de plicht zich tegen machtsmisbruik van de keizer te verdedigen en de onderdanen te beschermen tegen onrechtmatig gebruik van geweld (Gegenwehr en Notwehr)

Wat was Luthers visie op de overheid?

In Luthers visie 2 rijken:

1. geestelijke, waar God over de ziel regeerde, en het wereldlijk.

2. Wereldlijk: brief Paulus aan de Romeinen: de overheid is door God verordend om bozen te straffen en goeden te beschermen.
Wie zich tegen overheid verzette, verzette zich tegen instelling Gods = Paulijns Dictum.

Wat was de essentie van Luthers theologische reflecties en vernieuwingen.

Het idee van het geloof als geschenk van de genade Gods in Christus.

Luthers' christelijke vrijheid (de bevrijdende kracht van het geloof maakte de gelovige een vrije heer), werd door hervormers als Melanchton, Zwingli en Calvijn niet overgenomen.
Juist of onjuist?

onjuist. dit concept werd juist wel overgenomen

Wat betekent Sola gratia?

De genade van Christus is niet te verdienen, je moet er in geloven.

Hoe kon de mens volgens Luther alleen bevrijd worden?

De door en door zondige mens kon nooit op eigen kracht God bereiken en alleen door de genade van God bevrijd worden. Psalm 31. Sola gratia.

Wie was Luther's "tegenstander" in het geloofsconflict?

Karel V

Waarom haalde Luther herhaaldelijk Romeinen 13:2 aan?

Daar staat dat de overheid een door God ingesteld instituut is en dat dus gehoorzaamd moet worden. Verzet je je tegen de overheid dan verzet je je tegen God.

Hoe kan de mens het het rijk der gerechtigheid betreden volgens Luther?

De genade kon de mens niet verdienen; hij kon er alleen geloven.

4. Op basis van welk principe mag een predikant de overheid kritisch volgen?


Als gevolg van interdependentie tussen 3 ambten: predikant, huisvader, magistraat.
Met name als Gods eer en de ware religie op het spel staat.

Hoe interpreteerden de Luteranen het Paulijns Dictum?

Luther verklaarde tot 1530 dat consequenties van verzet lijdzaam moesten worden ondergaan.

Later: Lagere magistraten hebben de plicht hun onderdanen te verdedigen, ook tegen een hogere overheid (Maagdenburger Bekenntnis 1551)

De Lutheranen zagen de samenleving gericht met drie door God vastgestelde sociale ordes: Predikant, huisvader, magistraat, ieder met eigen verantwoordelijkheden en onderlinge afhankelijkheid. Hiermee is het voor de predikant een ambstplicht de overheid te waarschuwen.

De Lutheranen gebruikten hierbij de termen Gegenwehr en Notwehr.

Van welke rijken was sprake in Luthers visie?

1) Geestelijk. Hier regeerde God over de ziel
2) Wereldlijk. De overheid was door God verordend om over lijf en goed en wat uiterlijk is op aarde te regeren met als belangrijkste taak de bozen te straffen en de goeden te beschermen.

Volgens Luther was de wereldlijke overheid een door God verordende instelling, met als belangrijkste taak de bozen te straffen en de goeden te beschermen. Gebaseerd op de brief van Paulus aan de Romeinen (solo scriptura).
Juist of onjuist?

juist

Waren de vorsten het eens met Luther?

Nee, zij vonden zichzelf geen onderdaan

5. Welk beeld van het Lutheranisme en de lutheranen dient volgens Van Gelderen te worden genuanceerd?


Het conventionele beeld van theoretici als Weber en Troeltsch:
  • het Lutheranisme is op sociaal en politiek terrein ten diepste traditioneel
  • lutheranen zijn trouwe en gehoorzame onderdanen van de opkomende absolutistische vorsten

Johan van Saksen en landgraaf Filips van Hessen beriepen zich op theorie van het Romeinse recht (Bartolus van Sassoferrato, Baldus de Ubaldis) en de constitutionele praktijk van het Duitse Rijk (wahlkapitulation van Keizer Karel V) om recht of plicht tot verzet tegen overheid te beantwoorden. Luther onderschreef de juridische en theologische argumenten.
Juist of onjuist?

onjuist Luther onderschreef schoorvoetend de juridische argumenten, maar niet de theologische

Wat hebben Gegenwehr, Notwehr en de Maagdenburger Bekenntniss met elkaar te maken?

De lutheranen hebben ondanks dat ze de overheid in dienst van God moesten gehoorzamen wel het recht om zich te verdedigen tegen machtsmisbruik. In de Maagdenburger Bekenntniss staat dat lagere magistraten dan ook de bevolking dienen te beschermen  tegen machtsmisbruik.

Waarin verschilde Luther van mening, en bv de juristen en vorsten zoals keurvorst Johan van Saksen die ook de zijde van Luther had gekozen?

Het rijk werkte met het Romeinse recht en constitutionele tradities van het rijk, Luther weigerde deze te aanvaarden. Luther zag de politieke orde als een centralistische en strak hiërarchische geordende door God gegeven verordening, met de Keizer als alleenheerser over alle onderdanen inclusief keurvorst en Landheer.

Uiteindelijk aanvaarde hij de juridische, maar niet de theologische geldigheid van de argumenten van oa de Keurvorst.
Ze beriepen zich op de hoogheid van hun ambt.

Calvijn waarschuwt voor de boodschap van Luther, hoe?

Het ging Luther, aan het begin van de Reformatie, bij de christelijke vrijheid vooral om de blijde boodschap van de bevrijding van het geweten van de gelovigen door de genade Gods.

Calvijn waarschuwt voor misbruik: hij vreest dat elk individu volledige vrijheid van godsdienst zou innemen, zowel wat de geloofspunten als de geloofsbeleving betreft (niet de evangelische vrijheid verwarren met politieke vrijheid).

6. Welk beeld van Lutheranisme en lutheranen is meer volgens de werkelijkheid aldus Van Gelderen?

In het lutheraans denken staan noties van gehoorzaamheid weliswaar voorop, maar ze waren ingebed in een sociale theorie die naast gehoorzaamheid ruimte bood voor kritiek op de overheid, en in geval van nood zelfs voor verzet.

Wat is de essentie van Luthers theologische reflecties en vernieuwingen?

Het idee van het geloof als geschenk van genade Gods in Christus. De bevrijdende kracht van het geloof maakte de gelovige 'een aan niets onderworpen, volkomen vrije heer.'

Johan van Saksen en Filips van Hessen erkenden Karel V als hun keizer, aan wie ze gehoorzaamheid verschuldigd waren , maar beriepen zich ook op de hoogheid van hun eigen ambt, vastgelegd in romeinse en canonieke recht.
Juist of onjuist

Juist

Wat was een plicht van oa keurvorsten die ondergeschikt waren aan de keizer?

Ze hadden de plicht zich te verdedigen tegen machtsmisbruik van de keizer en de ondererdanen te beschermen  tegen onrechtmatig gebruik van geweld van de keizer.
Door Lutheranen ook wel Gegenwehr en Notwehr genoemd, ultiem zelfverdediging in geval van uiterste nood.
Maagdenburger Bekentenis is hierop gestoeld.

Licht de visie van Luther toe over de 2 rijken.

Geestelijk rijk: waar God over de ziel regeerde.

Wereldlijk rijk: de wereldlijke overheid was een door God verordende instelling (nav brief van de apostel Paulus aan de Romeinen).

7. Maakte de Wahlkapitulation (1519) van keizer Karel V een einde aan de invloed van het Romeinse recht in het Duitse rijk?


Nee, zowel het Romeinse recht als de constitutionele tradities van het Duitse rijk golden voor de onderdanen en keurvorsten in het Duitse rijk.
Maar Luther wilde hier in eerste instantie niet in meegaan. Hij zag de keizer als alleenheerser over alle onderdanen, inclusief de keurvorsten en landgrafen.

Waar waren Luthers gedachten over het wereldlijk gezag op gebaseerd?

Alleen via de Bijbel kon Gods wil worden gekend.
Het dertiende hoofdstuk van de brief van de apostel Paulus aan de Romeinen was de basis van zijn gedachten over wereldlijk gezag.

Wat is Luthers visie op de overheid?

Wie zich tegen de overheid verzette, de instelling Gods weerstond. Dit geeft grote problemen in heel Europa, want wie had dan het recht, dan wel de plicht tegen de overheid in verzet te komen?

Luther verkondigde steevast dat consequenties van ongehoorzaamheid lijdzaam en standvastig moesten worden ondergaan (dus gevangenneming, martelaarschap).


Tot 1530, er komt verzet hiertegen.

Wat las Luther in de brief van Paulus over wereldlijk gezag?

Dat de overheid door God verordend was over lijf en goed en wat uiterlijk is op aarde te regeren met als belangrijkste taak de bozen te straffen en de goeden te beschermen.
Wie zich tegen de overheid verzette weerstond de instelling Gods.

Hoe lossen de lutherianen de vrijbrief van Luther voor de overheid, op?

Landheren hadden de plicht zich tegen machtsmisbruik van de keizer te verdedigen en hun onderdanen te beschermen tegen het onrechtmatig gebruik van geweld.

Gegenwehr (ultieme zelfverdediging) en Notwehr (in geval van uiterste nood).


Maagdenburger Bekenntnis uit 1551 (belangrijk traktaat).

Waarop waren Luthers gedachten op wereldlijk gezag gebaseerd?

Het dertiende hoofdstuk van de brief van apostel Paulus aan de Romeinen. Luther las daar in dat overheid door God verordend was om te regeren.
- Wie zich tegen overheid verzette, verzette zich tegen God

Waarop beriepen Duitse juristen en vorsten zich?

op de theorie van het Romeinse recht, met name het werk van geleerden als Bartolus van Sassoferrato (1313/1314-1357) en Baldus de Ubaldis (ca. 1327-1400).

Volgens de lutheranen was de samenleving ingericht met drie door God vastgestelde sociale ordes, onderscheid gebaseerd op ambtsbegrip. Status ecclesiasticus, status politicus, status oeconomicus (predikant, huisvader en magistraat). Elk ambt heeft zijn eigen specifieke verantwoordelijkheid. Tegelijkertijd moeten de verschillende ambten elkaar bijstaan en waar nodig manen.
Juist of onjuist?

juist

Voor welke problemen plaatste het paulijnse dictum de volgelingen van Luther, Calvijn en Zwingli?

Wie - en onder welke omstandigheden - had het recht dan wel de plicht tegen de overheid in verzet te komen?
Volgens Romeinen 13:2 kwam de nadruk immers sterk op de verschuldigde plicht tot onderdanigheid jegens de overheid te liggen. 
Luther verklaarde tot 1530 dat consequenties van verzet lijdzaam moesten worden ondergaan.

Het lutheriaanse perspectief op de inrichting van de samenleving?

Drie door God vastgestelde sociale ordes:

1. Predikant (Priester Ampt)
2. Huisvader (der Ehestand)
3. Magistraat (die weltliche Oberkeit)


Onderscheid nadrukkelijk gebaseerd op ambtsbegrip, elke ambt heeft zijn specifieke verantwoordelijkheid. Interdependentie tussen de 3 ambten.

Wie waren ontsteld door de uitspraken van Luther over gehoorzaamheid aan de staat?

De Duitse juristen en vorsten zoals Johan van Sachsen en Philips van Hessen. Zij zagen zichzelf niet al weerloze onderdanen van de keizer.
Zij beriepen zich op het Romeinse recht en op de constitutionele praktijk van het Duitse rijk.

Wat is het conventionele beeld van het lutheriaanse denken over de sociale orde?

Theoretici als Max Weber en Ernst Troeltsch stellen dat het diep traditioneel is en lutheranen trouwe en gehoorzame onderdanen zijn.

Dit dient genuanceerd te worden. Gehoorzaamheid stond zeker in het lutheriaans politiek denken voorop. Maar in de sociale theorie ruimte voor kritiek op de overheid en in geval van nood zelfs voor verzet.


Gesuggereerde tegenstelling tussen traditionele lutheranen en moderne calvinisten is aan herziening toe, vindt auteur.

'aangezien Gods Woord alle zaken van deze wereld raakt, gebeurt het dat een predikant, de zonde en het wangedrag moet straffen dat in het wereldse en huishoudelijke domein voorkomt'. aldus Polycarp Leyser in zijn regentenspiegel uit 1605. Hiermee verdedigde hij de beschuldiging dat predikanten een voet op de kansel en de andere in het raadhuis willen hebben.
Juist of onjuist?

juist

Hoe reageerde Luther op het Romeins recht en de constitutionele praktijk in het Duitse rijk?

Hij weigerde deze te aanvaarden. De politieke orde was volgens hem een centralistisch en strak hiërarchisch geordend, door God gegeven verordening, met de keizer als alleenheerser.
Hij aanvaardde uiteindelijk mopperend de juridische geldigheid, maar niet de theologische, van de argumenten van de juristen en keurvorsten. 1530.

Wat was het belangrijkste traktaat van de Lutheranen?

Het Maagdenburger Bekenntnis (1551)

In welke termen spraken de lutheranen ivm bescherming volk tegen keizer?

Gegenwehr en Notwehr. Zelfverdediging in geval van uiterste nood. Dit is beschreven in het Maagdenburger Bekenntnis uit 1551. En de plicht mensen te verdedigen als overheid hen met geweld wil dwingen Gods woord en de ware godsdienst te loochenen en afgoderij aan te nemen.

Wat zijn de drie door God vastgestelde sociale ordes volgens het lutheraanse perspectief op de inrichting van de samenleving?

Het priesterambt, het huwelijk en de wereldlijke overheid. Allen door God bepaald.
Predikant, huisvader en magistraat zijn door God geroepen om binnen het raamwerk van de christelijke samenleving hun taak en ambt te vervullen.

Op welke drie door God vastgestelde sociale ordes is de samenleving ingericht volgens lutheraans perspectief?

1. Predikant
2. Huisvader
3. Magistraat

Elk ambt heeft eigen verantwoordelijkheid, verschillende ambt moeten elkaar waar nodig aanvullen, bijstaan en dienen.\
(Predikanten moeten dus overheid kritisch volgen)

Wat wijst Polycarp Leyser (hofpredikant van Sachsen, 1552-1610) van de hand in zijn Regentenspiegel uit 1605?

Het verwijt dat predikanten maar al te graag een voet op de kansel en de andere in het raadhuis willen hebben. Het is juist ambtshalve zijn plicht om 'zijn geliefde overheid en naaste te waarschuwen'.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

  • Een unieke studie- en oefentool
  • Nooit meer iets twee keer studeren
  • Haal de cijfers waar je op hoopt
  • 100% zeker alles onthouden
Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.
Trustpilot-logo