Startpagina / Samenvattingen / Veelvormige dynamiek : Europa in het ancien régime, 1450-1800 / protestanten-katholieken-protestants

Kerk en religie in het confessionele tijdperk - De dialectiek van het confessionele tijdperk - De dialectiek van de leer: de Verlichting

39 belangrijke vragen over Kerk en religie in het confessionele tijdperk - De dialectiek van het confessionele tijdperk - De dialectiek van de leer: de Verlichting

Wat gebeurde er in de intellectuele strijd?

De protestanten hadden in de intellectuele strijd de overhand.Ze wisten precies wat ze niet wilden. Ze maakten gebruik van nieuwe wetenschappelijke technieken, die het humanisme had ontwikkeld om teksten te onderzoeken.
Zowel de bijbelexegese als de kerkgeschiedenis gaf hun de mogelijkheid om op Rome te kunnen schieten.

De katholieken ontbrak het aan inzicht, wat te verdedigen of wat de zwakke punten van de nieuwe kerken waren.

Wie hadden intellectueel gezien de overhand?

De protestanten. Zij maakten gebruik van nieuwe wetenschappelijke technieken die het humanisme had ontwikkeld om teksten te onderzoeken.

1. Waarom hadden de protestanten in de intellectuele strijd aanvankelijk de overhand op de katholieken?

De protestanten maakten gebruik van nieuwe wetenschappelijke technieken om teksten te onderzoeken. Dit leverde hen ammunitie op die zij in hun aanvallen op Rome konden gebruiken.

De katholieken:

inzicht ontbreekt in wat precies verdedigd moest worden: Concilie van Trente lost deze leemte op
wisten niet waar de zwakten van de nieuwe kerken lagen: de protestantse belijdenissen en enige ervaring met interconfessionele polemiek lost dit op.

Waar zorgde het Concile van Trente voor?

Het concilie van Trente zorgde voor inzicht.
Inzicht in Grote protestantse belijdenis van het derde kwart van de 16e eeuw.
en er was enige ervaring met de verschillende geloofsovertuigingen.
Vanaf het einde van de 16e eeuw waren de twistende krachten van protestanten en katholieken aan elkaar gewaagd.
Zoals Hume, Schotse filosoof over honderdvijftig polemische oorlogsjaren schreef:
In aanval waren alle confessies oppermachtig en onweerstaanbaar, In de verdediging gingen ze alle ten onder.

Waar ontbrak het de katholieken lange tijd aan in de intellectuele strijd?

Het inzicht in wat zij precies wensten te verdedigen en waar de zwakke punten van de nieuwe kerken te vinden waren.

2. Hoe beoordeelde Hume rond 1750 de voorgaande 150 jaar polemische oorlogsvoering tussen de katholieken en protestanten?

In de aanval waren alle confessies oppermachtig en onweerstaanbaar.
In de verdediging gingen zij alle ten onder.

Wat is het doel van eerste algemene kerkgeschiedenis van de protestanten, de Maagdenburgse centurien (1559 - 1574)?

1. Aantonen van corruptie van het christendom waaraan pas Luther een einde had gemaakt.
2.Echte christenen - die van waarheid getuigden - hadden nooit ontbroken.

De protestanten hadden kerkgeschiedenis niet echt nodig, belangrijkste argumenten ontleenden ze aan de bijbel, m.n. Nieuwe testament.

De protestanten hadden als vernieuwers en afwijzend van de traditie behoefte aan het ontwikkelen van een nieuwe kerkgeschiedenis. Hoe pakten ze dat aan?

Dat deden ze met de Maagdenburgse centuriën.(1559-1574).
Dit is de eerste algemene kerkgeschiedenis sinds de nieuwe kerk. Er werd een tweeledig doel nagestreefd.
- Aantonen van de geleidelijke corruptie van het christendom.(Luther maakte hier pas een eind aan).
-Christenen die de van de waarheid getuigden hadden nooit ontbroken.

Dit was een krachtig geschiedbeeld, maar kon ook tegen de protestanten zelf gebruikt worden.

Wie karakteriseerde de aard van 150 jaar polemische oorlogsvoering tussen katholieken en protestenten het best?

David Hume. Schots filosoof. Deed de uitspraak: 'in de aanval zijn alle confessies oppermachtig en onweerstaanbaar, in de verdediging gaan ze ten onder'.

De protestanten gebruikten de Humanistische bijbeluitleg (filologie). Zij wezen de Latijnse bijbelvertaling van het westen af. Waarin resulteerde de Humanistische bijbeluitleg?

1. Teksten die traditioneel gebruikt werden om christelijke leer te bewijzen hadden een andere inhoud omdat de humanistische bijbeluitleg teruggreep op de originele Hebreeuwse en Griekse teksten.
2. Er werd gebruik gemaakt van een methode om fouten op te sporen: bij toepassing op Heilig schrift bleek dat de teksten niet betrouwbaar waren. Dit werd de achilleshiel van protestantse orthodoxie, want de Bijbel was officieel de basis van de gehele protestantse leer.

Welke Schotse filosoof overzag het resultaat van zo'n hondervijftig jaar polemische oorlogsvoering met enig genoegen en karakteriseerde de aard van de strijd het best?

David Hume

Wat was een tegenhanger van de Maagdenburgse centurien?

De Annales ecclesiaticae van Cesar Baronius. Hij had onderzoek gedaan in de archieven van het Vaticaan. Hij probeerde protestantse bezwaren tegen het bisschopschap weg te nemen.

Hoe wilden de katholieken hun visie verdedigen op de leer?

De protestanten verwierpen de vanuit de oudheid oorspronkelijke instellingen, zoals de bisdom, pausdom, bisschopsambt(hadden Luthersen Ook behouden), monnikenorden, celibaat. De katholieken wilden de oorspronkelijkheid vanuit de oudheid instellingen aantonen. Evenals de overeenkomsten tussen de leer van de protestanten en de door de vroege kerk verworpen ketterijen.
Dit was succesvol.

4. Wat was de katholieke tegenhanger van de Maagdenburgse centuriën?

Annales ecclesiasticae (1588) door César Baronius.

De katholieken trachtten de oudheid en oorspronkelijkheid van de door een belangrijk deel van de protestanten verworpen instellingen (pausdom, bisschopsambt, monnikenorden en celibaat) aan te tonen, evenals de overeenstemming tussen de leer van de protestanten en de door de vroege kerk verworpen ketterijen.
Zij hadden daarmee onvermijdelijk succes.

In de 1e helft van de 17e eeuw bereikte het humanistisch bijbelonderzoek resultaten die door de protestantse orthodoxie niet meer verwerkt konden worden. Welke discussie ontstond hierna?

Katholieken betoogden dat de protestanten behoefte hadden aan levende autoriteit die de waarheid kon verkondingen. Katholieken beschikten hier over in de vorm van de Paus.

Protestanten versterkten de rol van de rede, wezen op twijfel rond echtheid van de paus.

Alle zekerheden verdwenen, hierdoor steeds meer aandacht voor bewijzen voor de waarheid van de leer. Protestanten legden nadruk op individuele inzicht, devaluatie kerken (ook in hun eigen nadeel).

Invloed Verlichting: zowel katholieke als protestantse hervormers zagen hierin een verdere zuivering van het Christendom. Hervorming moest resulteren in goede christenen en nuttige burgers.

Wat is humanistische filologie?

Uitleg van de bijbel op humanistische gronden.

Wat zijn onderzoeken die uitgevoerd werden?

Cesare Baronius Annales ecclesiastiche tegenhanger van de Maagdenburg centuriën.
project Acta sanctorum.over heiligenlevens en wonderverhalen

Uit deze polemische studies bleek dat zowel de katholieken als de protestanten zijn vernieuwers.

Welk werk was onder andere bedoeld als tegenhanger van de Maagdenbergse centuriën?

Cesar Baronius - Annales ecclesiasticae

Wat waren de gevolgen van de humanistische filologie?

Over een weer, zowel aan protestantse zijde als katholiek zijde werden er 'fouten' in interpretatie en vertaling aangetoond.
oude teksten bleken verkeerd geïnterpreteerd te worden.
Ook de tekst van de Heilige schrift bleek niet betrouwbaar.

Hoe was het gebruik van de bijbel voor de protestanten?

Protestanten hebben de kerkgeschiedenis niet echt nodig, zij ontleenden de belangrijke argumenten aan de bijbel, mn nieuwe testament. Ze profiteerde van de humanistische Bijbeluitleg die teruggreep op de Hebreeuwse en Griekse teksten.
De Latijnse bijbelvertaling die in het westen de basis had gevormd voor de dogmatische ontwikkeling, wezen ze van de hand.
In het Concile van Trente, verklaarde deze tekst als authentiek Het Vulgaat. De protestanten maakten de vertaal fouten belachelijk.

Wat betoogde de radicale separatistische piëtist Gottfried Arnold in zijn Unparteiische Ketzer- und Kirchenhistorie?

Dat het verbond met de staat het christendom altijd, ook in zijn protestantse varianten, gecorrumpeerd had. Het ware geloof had volgens hem altijd, ook in de zestiende en zeventiende eeuw, alleen bij vervolgde individuen bestaan.

Wat was het resultaat van al het polemisch kerkhistorische onderzoek?

Het was op de lange duur een opeenstapeling van detailkennis, waaruit voornamelijk bleek dat zowel katholieken als protestanten vernieuwers waren.

Wat was een tegenhanger van de Maagdenburgse centuriën?

De Annales ecclesiaticae van Cesar Baronius. Hij had onderzoek gedaan in de archieven van het Vaticaan. Hij probeerde de door protestanten verworpen instellingen (bisschopsambt, pausdom, monnikenorden, celibaat) te verantwoorden.

7. Ook de protestantse orthodoxie gaf steeds meer gewicht aan rationele argumenten: bewijzen voor de waarheid van de leer. Dit verdedigingsmechanisme had echter enkele grote nadelen. Welke?

Nadruk op individuele inzicht
devaluatie van het belang van de leer en de organisatie van de bijzondere kerk waartoe men behoorde
wat verdedigd werd was niet meer een van de orthodoxe vormen van het protestantisme maar een algemeen christendom
dit algemene christendom kon zich binnen verschillende organisaties voordoen en de aard van deze organisaties was dus minder belangrijk

400

Wat was het resultaat van de humanistische filologie?

- Ze kon gebruikt worden om aan te tonen dat teksten die traditioneel gebruikt waren om de christelijke leer te bewijzen een andere inhoud hadden.
- Er waren methoden ontwikkeld die tekstcorrupties en afschrijffouten konden opsporen. De toepassing van dergelijke methoden op de Bijbel toonde aan dat ook de tekst van de Heilige Schrift niet betrouwbaar was.

Wat is het door jezuïeten gedragen project Acta sanctorum?

Het was bedoel om de verzameling heiligenlevens en wonderverhalen (door protestanten vaak bespot) door middel van nauwgezet historisch onderzoek op vastere gronden te vestigen.
Nog steeds niet voltooid. Begon in 1643.

8. Wat was de kern van het algemeen christendom?

Inzicht in enkele simpele waarheden
geopenbaard door Christus
in wezen overeenstemmend met de natuurwet

Deze waarheden konden ook vroeger altijd door iedereen ingezien worden, en de geschiedenis bestond dus alleen maar uit de niet-essentiële toevoegingen aan deze oorspronkelijke kern van het christendom.

De ontwikkeling van de protestantse apologetiek (geloofsverdediging) kon aansluiten bij de nieuw verworven inzichten van de kerkgeschiedenis en bijbelexegese (=verklaring van de Bijbel gegrond op de betekenis van de woorden).

400

Wat was de belangrijkste strategie die de protestanten tegen het betoog van de humanistische filologen konden ontwikkelen?

Het versterken van de rol van de rede. (Van het laten verdwijnen van alle zekerheden, tot het ontwikkelen van argumentaties waarbij de algemene waarheid van het christendom aangetoond werd, met bewijzen waarvan ieder redelijk mens de waarheid kon inzien.)

9. De katholieke en protestantse kerken hadden als langetermijnontwikkeling het opleggen van het christendom aan de gehele bevolking. Dit in navolging van het laatmiddeleeuwse hervormingsstreven.
Wat stemde met deze langetermijnontwikkeling overeen?

De verlegging van het zwaartepunt van het christelijk geloof naar de rationele instemming door het individu.

In de eerste fase van het confessionele tijdvak gebeurde dit vooral door:

de gelovigen te laten instemmen met de waarheden van de staatskerk
te pogen hun gedrag te veranderen

400

Waar greep de nieuwe humanistische Bijbeluitleg op terug?

De originele Hebreeuwse en Griekse teksten. Ze wezen de Latijnse vertaling als onbetrouwbaar van de hand.
De Vulgaat, door Concilie van Trente tot authentieke tekst verklaard.

10. Hoe zagen zowel de katholieke als protestantse hervormers de Verlichting?

De Verlichting zou:

het christendom verder zuiveren
de ware, beschaafde en morele kern vrijleggen
eindelijk het aloude hervormingsstreven voltooien

400

Zowel katholieken als protestantse hervormers zagen in de verlichting een verdere zuivering van het christendom. Hoe zag men dat?

De ware, beschaafde en morel kern zou vrijgeleide worden zo het al eeuwenoude hervormingsstreven voltooien.
Het doel was niet meer ware gelovigen, maar goede christenen en goede burgers.
Het contemplatieve (mediterend) monnikendom was een schande geweest. Ze dachten door hun inspanningen een religieus goed te verwerven.
Voor de katholieken was het monnikendom ook niet positief. Het droeg niet bij aan de beschaving van het volk, de monniken waren niet nuttig.

11. Wat diende tijdens de Verlichting het resultaat van de hervormingen van het christendom te zijn?

Het resultaat diende niet langer ware gelovigen te zijn.
Maar goede christenen en nuttige burgers.

De grootste profiteur hiervan was de staat:

katholieke en protestantse hervormers zochten steun bij de overheid
overheid was enige macht die in staat was om de in de ogen van de christelijke hervormers noodzakelijke hervormingen op het gebied van onderwijs en kerkelijke organisatie door te voeren
alleen staat kon tolerantie afdwingen en kerken beteugelen

402

Wie profiteerde het meest van deze ontwikkeling?

De staat profiteerde het meest van deze ontwikkeling. Zowel katholieke als protestantse hervormers, zochten steun bij de wereldlijke overheid. De enige macht die de noodzakelijke hervormingen konden doorleren op het gebied van onderwijs en kerkelijke organisatie.
Alleen de staat kon tolerantie afdwingen en de kerken beteugelen.
De staat was gecharmeerd van de theorie dat de kerk iets uitwendige was, en alles op individueel geloofsinzicht gooiden. Dit rechtvaardigde de macht die de staat altijd al op de kerk had uit willen oefenen.

12. Welke gedachten binnen de kerken rechtvaardigden de macht die de staat altijd al over de kerk had geprobeerd uit te oefenen?

De organisatie van de kerk is iets uitwendigs
geloof is iets individueels

400

Wat was het nadeel van de protestantse verdedigingsstrategie (nadruk op rede) tegen de katholieken?

Ze legden nadruk op individuele inzicht en devalueerden daarmee het belang van de leer en de organisatie van de kerk waartoe men behoorde. Er werd geen orthodoxe vorm meer verdedigd, maar algemeen christendom.

Wat was gevolg van het 'bewijs' dat ook de tekst van de Heilige Schrift niet betrouwbaar was?

Bijbel was basis van de gehele protestantse leer. Als de tekst onbetrouwbaar was zou deze onzekerheid zich over hele protestantisme verspreiden.
Het humanistisch bijbelonderzoek bereikte in de eerste helft van de 17e eeuw resultaten die door de protestante orthodoxie niet meer verwerkt konden worden.

Wat werd een van de vaste bestanddelen van de argumentatie die de katholieken tegen het protestantisme ontwikkelden?

Onzekerheid over de bijbeltekst.
Ze betoogden dat ook protestanten behoefte hadden aan een onfeilbare, levende autoriteit die de waarheid kon verkondigen. Zij hadden daarvoor de paus.

Calvijn en Luther hadden de zekerheid over de waarheid van het geloof laten afhangen van het getuigenis van de Heilige Geest, gegeven in het binnenste van de gelovigen.
Waar schonken hun volgelingen meer aandacht aan?

Het bewijzen van de waarheid van de leer.
Nadeel:

Belang individueel inzicht devalueerde het belang van de leer en organisatie van de kerk.
Niet een van de orthodoxe vormen van het protestantisme werd verdedigd, maar een algemeen christendom.
Geschiedenis van de diverse organisaties werd onbelangrijk.

De vragen op deze pagina komen uit de samenvatting van het volgende studiemateriaal:

Veelvormige dynamiek : Europa in het ancien régime, 1450-1800 | 9789058751577 | Willem Frijhoff

Bekijk samenvatting

Een unieke studie- en oefentool
Nooit meer iets twee keer studeren
Haal de cijfers waar je op hoopt
100% zeker alles onthouden

Onthoud sneller, leer beter. Wetenschappelijk bewezen.

Onderwerpen die gerelateerd zijn aan Kerk en religie in het confessionele tijdperk - De dialectiek van het confessionele tijdperk - De dialectiek van de leer: de Verlichting

Kerk en religie in het confessionele tijdperk - De dialectiek van het confessionele tijdperk